Khi đến với bài thơ của Hồ Xuân Hương, hình ảnh người phụ nữ trong văn học Trung đại lại được mô tả bằng những nét vẽ hoàn mỹ, tràn đầy sức sống: "Thân em vừa trắng lại vừa tròn." Chỉ với hai từ "trắng" và "tròn," nữ sĩ Xuân Hương đã khéo léo vẽ nên một bức chân dung của người phụ nữ với vẻ đẹp hoàn hảo, đầy đặn. Trong một tác phẩm khác, bà tiếp tục tái hiện nét đẹp tươi sáng, trong trắng của người con gái, không cần biết bao nhiêu tuổi, nhưng vẫn toát lên vẻ xuân sắc:

“Hỏi bao nhiêu tuổi hỡi cô mình?

Chị cũng xinh mà em cũng xinh

Đôi lứa như in tờ giấy trắng

Nghìn năm còn mãi cái xuân xanh.”

(“Đề nhị mỹ nhân đồ” – Hồ Xuân Hương)

Khi đề cập đến tài năng miêu tả vẻ đẹp chân dung, không thể bỏ qua Nguyễn Du. Thông qua những dòng mở đầu, ông đã vẽ nên hai nhân vật Thúy Vân và Thúy Kiều. Điều này làm cho đại thi hào Nguyễn Du trở thành người để lại tuyệt phẩm về vẻ đẹp. Vân đã rạng ngời:

“Vân xem trang trọng khác vời

Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang

Hoa cười ngọc thốt đoan trang

Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da”

Kiều lại càng thêm bừng sáng:

“Kiều càng sắc sảo mặn mà,

So bề tài sắc lại là phần hơn:

Làn thu thủy, nét xuân sơn,

Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.”

Không chỉ nổi bật về ngoại hình, những nhân vật nữ trong văn học Trung đại còn ghi dấu ấn về phẩm cách và tài năng, tạo nên một hình ảnh hoàn thiện về người phụ nữ. Ví dụ, trong lời giới thiệu về Vũ Nương, tác giả đã không chỉ nhấn mạnh vẻ đẹp bề ngoại mà còn giới thiệu về tính cách đáng kính của Vũ Nương trước khi đề cập đến "tư dung tốt đẹp" của cô ấy.

Trong tác phẩm "Bánh trôi nước," hình ảnh của người phụ nữ trong văn học Trung đại hiện lên với phẩm cách vượt trội, lòng trung thành và sự kiên định, như được thể hiện qua câu thơ: "Mà em vẫn giữ tấm lòng son." Nét đẹp của những người phụ nữ này thường đi đôi với tài năng, và Thúy Kiều chính là một trong những gương mặt tiêu biểu của sự hoàn hảo, với tài năng bao gồm cả âm nhạc, thi ca, và hội họa.

“Thông minh vốn sẵn tính trời,

Pha nghề thi họa đủ mùi ca ngâm.

Cung thương làu bậc ngũ âm,

Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một trương.”

(2) Người phụ nữ chịu nhiều bi kịch, đắng cay của cuộc đời

Hình ảnh của người phụ nữ trong văn học Trung đại thường phản ánh sự bi thảm trong cuộc sống, thể hiện qua khái niệm "hồng nhan bạc phận." Bất kể họ có ngoại hình xinh đẹp, tài năng, và có những phẩm chất cao quý, họ thường trở thành những nạn nhân của bi kịch cuộc đời, phải chịu đựng những khổ đau và thử thách khó khăn. Điều này là do xã hội thường coi nam giới trọng hơn và coi thường vai trò của phụ nữ. Trong hôn nhân, phụ nữ thường phải hi sinh và chấp nhận sống theo lẽ để tạo hạnh phúc cho gia đình. Tuy vậy, đối với họ, hạnh phúc thường chỉ là một khái niệm mỏng manh và không dễ dàng đạt được.

Những người phụ nữ này thấu hiểu rằng số phận bi thảm không chỉ của họ mà còn của nhiều phụ nữ khác khi họ phải sống trong xã hội ưa chuộng nam giới và kì thị phụ nữ. Thay vì trách móc những người phụ nữ khác, họ thường chỉ trích sự khắc nghiệt của quan niệm xã hội và lễ giáo:

“Kẻ đắp chăn bông kẻ lạnh lùng

Chém cha cái kiếp lấy chồng chung

Năm chừng mười họa hay chăng chớ

Một tháng đôi lần có cũng không

Cố đấm ăn xôi xôi lại hỏng

Cầm bằng làm mướn mướn không công”

(“Lấy chồng chung” – Hồ Xuân Hương)

Nếu được chồng yêu thương, thì họ lại phải chịu cảnh xa cách, chia lìa bởi hoàn cảnh chiến tranh. Ngày tiễn biệt thấy sao đầy lưu luyến:

“Người lên ngựa, kẻ chia bào

Rừng phong thu đã nhuốm màu quan san.”

(“Chinh phụ ngâm” – Đặng Trần Côn)

(3) Người phụ nữ ý thức về phẩm giá của mình và có khát vọng vươn lên

Bất kể cuộc đời khắc nghiệt và bi kịch, những người phụ nữ trong văn học Trung đại luôn thể hiện ý thức sâu sắc về giá trị bản thân và khao khát sự tươi sáng trong tương lai. Họ không bao giờ từ bỏ hy vọng. Hình ảnh của những người phụ nữ này sáng lên qua tình huống của Thúy Kiều, khi cô bị đưa đến nhà chứa của Tú Bà, và phải chứng kiến cảnh "bướm lả ong lơi." Dù trong tình cảnh khó khăn, Thúy Kiều vẫn thể hiện sự đau xót cho bản thân và hy vọng vào một tương lai tốt đẹp hơn.

“Khi tỉnh rượu, lúc tàn canh

Giật mình mình lại thương mình xót xa.”

Và mặc cho lớp bùn hôi tanh có vùi dập, Kiều vẫn giữ vững tấm lòng sáng trong, tâm hồn thanh khiết:

“Mặc người mưa Sở mây Tần,

Những mình nào biết có xuân là gì.

Đòi phen gió tựa hoa kề,

Nửa rèm tuyết ngậm bốn bề trăng thâu.”

Còn người cung nữ nơi cung cấm, ý thức về thân phận, về phẩm giá đôi khi như có lúc như hóa thành hành động muốn tự tháo cũi sổ lồng để giải thoát cho bản thân:

“Đang tay muốn dứt tơ hồng,

Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra!”

Đó là những khát vọng và mong đợi, và thông qua những hành động này, phụ nữ đã tỏ ra kiên quyết và phản đối trước những thế lực tàn nhẫn, những kẻ đã cố tình đè nát hoài bão của họ, buộc họ phải trải qua những ngày tháng đau khổ và bi thương.