Văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX đã sinh ra những tác giả và tác phẩm để đời.Riêng mảng đề tài về người nông dân,chúng ta phải xếp lên nhóm đầu Lão Hạc của Nam Cao và Tắt đèn của Ngô Tất Tố.Hai tác phẩm tuy chỉ là những truyện ngắn nhưng sức khái quát của chúng không hề nhỏ.Đọc tác phẩm,người ta thấy cả không khí ngột ngạt mà người nông dân Việt Nam trước Cách Mạng tháng Tám phải chịu đựng.Và ở giữa cái guồng quay tàn nhẫn ấy,có những con người,những thân phận đang cố chới với thoát khỏi dòng đời một cách đầy tuyệt vọng.
Với Tắt đèn và Lão hạc,cả Ngô Tất Tố và Nam Cao đều trở về với nông thôn.Nhưng nếu như người ta cứ tưởng nông thôn Việt Nam từ xưa đến nay yên bình sau những lũy tre lành thì hình ảnh cái vùng quê kiểu ấy biến mất hoàn toàn trên những trang văn của Ngô Tất Tố lẫn Nam Cao.Ở Tắt đèn và Lão Hạc,sau cái cổng làng đầy rêu mốc là một nông thôn dữ dội như một bãi chiến trường và kỳ thực ở đó người nông dân dù muốn hay không cũng đang bị biến thành những “chiến binh số phận”.
Chỉ với mấy chục trang văn,hai tác giả đã cho bạn đọc một hình dung khá trọn vẹn về người nông dân Việt Nam trước Cách Mạng.Đó là những con người đang dần nghẹn thở vì sự bóc lột của thực dân và phong kiến theo mọi cách khác nhau.Cuộc sống của họ tủi nhục,đau buồn khiến họ lúc nào cũng có thể nghĩ cái chết có khi còn dễ chịu hơn nhiều.
Ta hãy sống với cuộc đời của Lão Hạc.Một lão nông dân nghèo,chỉ cần nghe qua tiểu sử cũng đủ thấy bao điều bất hạnh.Vợ lão chết sớm để lại cho lão một cậu con trai với mấy sào vườn-thành quả bòn mót suốt cuộc đời của người đàn bà xấu số.Nhưng có vẻ như nhà lão Hạc còn khá khẩm hơn nhiều gia đình khacd.Mọi chuyện chỉ nảy sinh khi con lão đến tuổi lập gia đình.Nhà gái thách cưới cao,nhà lão thì nghèo quá.Kết quả là thằng con lão đành nhìn cô người yêu lấy chồng sang cửa giàu ...

Nhà văn Nam Cao và Ngô Tất Tốlà những nhà văn xuất sắc chuyên viết vềnhững người nông dân nghèo khổtrong thời thực dân nửa phong kiến. Tiêu biểu nhất là ởtác phẩm Lão Hạc và đoạn trích Tức Nước VỡBờđược trích trong tiểu thuyết Tắt Đèn. Có tác phẩm thì viết vềmột lão nông nghèo khổ, có tác phẩm viết vềngười phụnữnông dân. Song ởhọđều có những điểm chung, đó là ởcuộc sống nghèo khổcủa người nông dân và tính cách với vẻđẹp cao quý của họ.Với Tắt Đèn, Tắt Đèn là một tiểu thuyết được ra đời trong sựmong mỏi của nhiểu bạn đọc. Dưới chế độ cai trị thực dân nửa phong kiến, dưới sựáp bức cường quyền, người đọc có thểhình dung ra được một bức tranh sầu thảm của người nông dân xã hội cũ trong tác phẩm. Chỉtrong đoạn trích Tức Nước VỡBờđược trích trong chương IV tiểu thuyết Tắt Đèn, bức tranh đã hiện lên gần như rõ nét vềsốphận cay đắng của chịDậu. Gia đình chịDậu thuộc hạng nghèo nhất nhì rong làng. Một ngày lo ba bữa cơm đã khó, bữa đói bữa no, lại phải chạy vạy khắp nơi lo suất thuếthuân cho chồng. Thuếngười sống đã đành bây giờlại phải thêm suất sưu của người em chồng đã chết từnăm ngoái. Chỉlà cái sựnhập nhằng giữa lịch Tây lịch Ta, chịDậu đã phải chịu oan ức mà không thểnào bày giải được. Nhà chẳng còn gì, chịđành phải bán đi giọt máu của mình -cái Tý, chẳng có người mẹnào lại chịu rời xa đứa con mà mình đứt ruột đẻra....nhưng chịDậu lạphải chịu cảnh đắng cay ấy. Và rồi, chịđã bịdồn vào đường cùng, con đường hi sinh đểbảo vệtính mạng gia đình.Nghèo khổcũng là một cái tội, nó đeo bám chịDậu dai dẳng mà còn đeo bám cảLão Hạc -một lão nông nghèo goá vợ. Lão Hạc chỉcó một đứa con trai là độc nhất. Nhưng rồi cái nghèo, cái khổđã đem nó rời xa Lão. Sau khi vợchết, hai cha con lão sống lay lắt, bữa cơm, bữa cháo. Rồi khi cậu con trai đến tuổi lập gia đình, tưởng mọi chuyện sẽêm xui nhưng nào ngờnhà gái thách cưới cao quá, mà Lão Hạc khôngthểlo nổi một sốtiền lớn đểcon cưới vợ. Phẫn chí, anh ta bỏnhà đi đồn điền cao su xa, bỏngười cha già cô độc ởnhà với "cậu Vàng". Lời của anh trước lúc đi làm xa đã nói lên suy nghĩ của biết bao con người nghèo khổ"Không có tiền, sống khổ, sống sởtrong cái làng này, nhục lắm". Vì thế, anh ta quyết tâm "kiếm bạc trăm" mới trởvề. Vẫn không tha, cái nghèo đã cướp đi luôn nguồn an ủi, người bạn động viên cuối cùng của lão -cậu Vàng. Đó là kỉvật
mà con trai lão đã đểlại cho lão. Nhưng trớtrêu thay, sau một trận ốm dữdội, lão mất đi tất cả, từsức khoẻđến của cải. Cuộc đới của Lão Hạc bắt đầu khốn khổdần từđây.Như vậy, chỉvới vài chục trang văn mà ta có thểhình dung khá rõ sựbần cùng, khốn nạn vềcuộc đời của người nông dân trước Cách Mạng tháng Tám. Tuy cuộc sống khốn khổđó đè lên đôi vai gầy guộc của họnhưng ánh sáng le lói vẫn chiếu sáng tâm hồn của họ, một tâm hồn cao quý, sựlạc quan và lòng tựtrọng của chịDậu và Lão Hạc luôn toảsáng.Tuy nhiên, dù rất đau xót và thương cảm với những mảnh đời cay đắng, căm ghét tận xương tuỷbọn lệnhưng Nam Cao và Ngô Tất Tốvẫn không quên xâu dựng hình ảnh nhân vật bằng cảtrái tim yêu thương của chính mình. CảchịDậu và Lão Hạc đềlà nhân vật điển hình cho những phẩm chất tốt đẹp của người nông dân Việt Nam. ChịDậu tần tảo, chu đáo lo cho cảgia đình mà chồng thì luôn đau ốm nên mọi việc trong nhà đều do một tay chịquán xuyến. Trong khi Lão Hạc cốgắng kím thêm việc làm đểcó cái ăn, sẵn sàng ăn củchuối hoặc bất kì thứgì mà lão có thể"chếbiến". Miễn là không đụng vào tiền của con. Sựhi sinh cao cả, chịu thương chịu khó đó là phẩm chất tốt đẹp của người nông dân.Như nhữn người nông dân khác, cảLão Hạc và chịDậu đều có lòng vịtha, trong khi chịDậu sẵn sàng hi sinh tấm thân đểbảo vệchồng trước sựnguy hiểm thì Lão Hạc dành trọn cảmột cuộc đời đểlo cho đứa con trai mà mình hết mực yêu quý. Thậm chí, nếu lão chết thì lão vẫn cam lòng miễn là con trai lão không phải cực khổ.ỞLão Hạc và chịDậu đều ẩn chứa một sức sống tiềm tàng mạnh mẽ, sẵn sàng đấu tranh bảo vệgia đình của mình. ChịDậu dám đứnglên chống lại bọn cai lệhách dịch vì hắn quá nhẫn tâm và có ý định hãm hại chồng mình. Bằng nững hành động, cửchỉấy, chịquyết tâm bảo vệmái ấm bé nhỏ, hạnh phúc nhỏnhoi ấy bằng cảtính mạng mình. Thếnhưng, Lão Hạc không giống như thế. Nếu người phụnữlàng Đông Xã vùng lên đểđược sống thì Lão Hạc lại chấp nhận sựđấu tranh, sựvùng lên có thểcướp mất cảcuộc đời của Lão đểrồi lão chết -một cái chết đau thương và thật dữdội. Một cái chết chỉđểgiữlấy mảnh vườn cho con đểkhỏi phải làm phiền hà hàng xóm.Nói tóm lại, sốphận của người nông dân được tác giảNam Cao và Ngô Tất Tốmiêu tảvô cùng sâu sắc. Mặc dù cảhai tác phẩm đều chưa được ánh sáng của Cách Mạng chiếu rọi nhưng chúng vẫn sáng ngời, hình ảnh của chịDậu và Lão Hạc luôn chói loá trên cái tối trời tối đất. Lật từng trang giấy, đọc từng câu văn, người đọc có thểcảm nhận được cuộc dời khốn khổvà phẩm chất của Lão Hạc và chịDậu một cách chân thực nhất

Từ đoạn trích Tức nước vờ bờ và truyện ngắn Lão Hạc, người đọc thấy được tình cảnh túng quẫn, nghèo khổ cùng đường của tầng lớp nông bần cùng trong xã hội thực dân nửa phong kiến.

• Nói về cuộc đời. Đây là những số phận thật nghiệt ngã, thương tâm, nghèo khổ, bần cùng trong xã hội thực dân nửa phong kiến cái nghèo khổ cùng cực trước cảnh sưu thuế tàn nhẫn, như gia đình chị Dậu phải bán chó, bán con và đẩy người ta vào cảnh khốn quẩn như lão Hạc.
• Nói về tính cách: Cũng từ các tác phẩm này ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn cao quý, lòng nhân hậu, sự hi sinh với người thân như thế nào
  • Ở Tức nước vỡ bờ là sự nhẫn nhịn sự hi sinh vì chồng con và cũng là sức mạnh phản kháng của con người khi bị đẩy đến bước đường cùng.
  • Còn ở truyện Lão Hạc là ý thức về nhân cách, về lòng tự trọng trong nghèo nàn, khổ cực.

Như vậy, nếu vẻ đẹp tâm hồn của chị Dậu là sức mạnh cua tình thương yêu, của tiềm năng phản kháng thì vẻ đẹp của lão Hạc là vẻ đẹp của nhân cách, giống như “thanh âm trong trẻo giữa những bản nhạc xô bồ”.