Bài thơ Hương thầm là một trong những bài thơ tình nổi tiếng của nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn. Bài thơ viết về tình yêu chớm nở của đôi bạn trẻ trong những năm chiến tranh chống Mỹ vô cùng ác liệt. Với lời ca dạt dào, da diết, ngôn từ mộc mạc, bình dị, tình yêu trong bài thơ vừa nhẹ nhàng, vừa có sức gợi thật lớn với người đọc.

    Theo hồi tưởng của tác giả Phan Thị Thanh Nhàn, thi phẩm Hương Thầm được bà sáng tác đúng mùa hoa bưởi (tháng 3 /1969) nhân ngày em trai Phan Hữu Khải lên đường ra mặt trận. Dạo ấy ở Yên Phụ quê hương bà, vườn sau có một cây bưởi cứ tới mùa hoa lại tỏa hương thơm ngào ngạt, em trai thường xuyên hái đầy hoa rồi bỏ vào làn cho chị gái đi làm. Ở lớp có một bạn gái có vẻ rất gắn bó với em trai bà nhưng có vẻ như cậu em trai không để ý. Năm 1969 khi cậu em trai lên đường đi bộ đội thì bà đã sáng tác bài thơ này.

    Bài thơ diễn tả một mối tình thầm lặng của người thiếu nữ với chàng trai ở cạnh nhà cách nhau chỉ có một khung cửa sổ. Tình yêu của đôi bạn trẻ thầm lặng, trong sáng, tinh khiết giống như hương hoa bưởi, lay đọng lòng người, đến lúc chia xa, chàng trai vẫn không nói điều gì. Thế nhưng chỉ có hương bưởi thơm ngan ngát lặng lẽ, âm thầm trong bước chân “thơm mãi chẳng rời bước chân người đi”

Cửa sổ hai nhà cuối phố

Không hiểu vì sao không khép bao giờ.

Đôi bạn ngày xưa học cùng một lớp

Cây bưởi sau nhà ngan ngát hương đưa.

    Đôi bạn trẻ học chung một lớp, tình yêu nảy nở bắt đầu từ tình cảm học trò ngây thơ, trong sáng. Tình yêu ấy chẳng nói thành lời nhưng có hương bưởi thơm ngát như là chứng nhân tình yêu của đôi ta.

Giấu một chùm hoa sau chiếc khăn tay,

Cô gái ngập ngừng sang nhà hàng xóm,

Bên ấy có người ngày mai ra trận.

    Ngày mai người lính phải ra trận biết nói gì đây, biết gửi gì đây, cô gái gói ghém hương hoa bưởi đằng sau chiếc khăn tay. Từ láy “ngập ngừng” cho thấy tâm trạng bẽn lẽn, xấu hổ của cô gái khi trao cho người yêu chiếc khăn tay đầy hoa bưởi. Chiếc khăn tay đơn sơ, chẳng có gì quý giá, nếu người ngoài cầm vào thì cũng chẳng thể hiểu nổi hương hoa bưởi ấy có ý nghĩa gì. Nhưng chàng trai chắc chắn sẽ hiểu bởi hương hoa bưởi ấy chính là nhân chứng tình yêu của đôi bạn trẻ. Hương hoa bưởi thơm ngát thể hiện tình yêu trong sáng, ngây thơ nhưng cũng đầy da diết của cô gái gửi đến chàng trai và ngược lại.

Cô gái như chùm hoa lặng lẽ

Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu.

(Anh vô tình anh chẳng biết điều

Tôi đã đến với anh rồi đấy…)

    Biện pháp so sánh cô gái với chùm hoa lặng lẽ gợi lên vẻ đẹp mộc mạc, e ấp, thuần khiết cũng như sự kín đáo, tế nhị trong cách thể hiện tình yêu của cô gái, khiến câu thơ trở nên thật giàu hình ảnh. Cả bài thơ chẳng ai nói câu nào, anh và em đều lặng thinh nhưng tình yêu của anh và em không kém phần nồng nàn, lãng mạn và bền bỉ. Người con gái chủ động bày tỏ tình yêu bằng cách tặng hoa bưởi cho chàng trai trước khi chàng ra trận. Thế nhưng cách thức bày tỏ tình yêu của người con gái vẫn rất tinh tế.

    Bài thơ được viết theo thể thơ tự do với giọng thơ nhẹ nhàng, đậm chất lãng mạn. Ngôn từ vừa mộc mạc, tự nhiên, vừa tinh tế giàu sức gợi, có khả năng biểu đạt cảm xúc của nhân vật. Hình ảnh bài thơ đẹp, mang đầy màu sắc thi vị, bay bổng cho bài thơ. Có thể nói Hương thầm là một bài thơ tình đặc sắc, đáng để gối đầu giường cho những đôi trẻ đang yêu.