Hồ Xuân Hương là nhà thơ nổi tiếng cuối thế kỉ XVIII đầu thế kỉ XIX. Ở giai đoạn lịch sử này, chế độ phong kiến suy tàn đã bộc lộ những hạn chế, bất công. Hồ Xuân Hương đã gửi gắm vào thơ những suy tư, trăn trở trước hiện thực của xã hội, trước thân phận bất hạnh của con người, nhất là người phụ nữ. Những tác phẩm thơ Nôm tiêu biểu của bà thời kì này không thể không kể đến bài thơ “Mời trầu”.

Mời trầu cũng như nhiều bài thơ khác của Hồ Xuân Hương thuộc thể tuyệt cú cổ điển. Đấy là một thể Đường luật thi, một thứ văn chương bác học. Nhưng đọc “Mời trầu” không ai có ý nghĩ đây là bài thơ Đường du nhập từ Trung Quốc vào qua những nhà trí thức Hán học. Có một cái gì thật là nôm na dân dã ở lời thơ hết sức bình dị và giọng điệu mộc mạc.

Hình ảnh miếng trầu đã mang đến cho chúng ta những liên tưởng về miếng trầu truyền thống gắn liền với những niềm vui như đám cưới, nó cũng gắn liền với những giá trị đạo đức tốt đẹp của con người Việt Nam trong sự tích trầu cau. Còn ở đây thì sao?. Miếng trầu ấy thể hiện được nỗi lòng Xuân Hương khao khát có một tình yêu thật sự, một hạnh phúc vợ chồng đời thường êm ấm, nồng đượm.

Trước hết hai câu thơ đầu nhà thơ nói về miếng trầu ấy và chủ nhân làm ra miếng trầu ấy chính là Xuân Hương:

“Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôi

Này của Xuân Hương mới quệt rồi”

Miếng trầu ấy có quả cau, có lá trầu. Hai thứ ấy đi liền với nhau để làm nên một miếng trầu. Hình ảnh những miếng trầu têm xanh ngắt cánh phượng mới đẹp làm sao. Quả cau thì nho nhỏ gợi lên cái hình ảnh nhỏ bé của miếng trầu nhưng lại rất đẹp. Sự nhỏ bé ấy hay cũng chính là sự nhỏ bé của thân phận người phụ nữ trong xã hội xưa. Miếng trầu hôi không phải là nó có mùi hôi mà do lá trầu cay nên nói như thế. Hình ảnh miếng trầu có ngàn năm tuổi như thể hiện cho nguyện ước khát khao lứa đôi của bà chúa thơ Nôm. Người sở hữu miếng trầu ấy chính là nhà thơ. Từ “này” thể hiện được tiếng mời, tiếng xưng danh của Xuân Hương. Miếng trầu ấy mới quệt xong, nó vẫn còn tươi xanh, ngọt bùi lắm. Miếng trầu của Xuân Hương không khác gì miếng trầu bình thường khác về hình thức nhưng miếng trầu ấy chất chứa biết bao nhiêu là tâm sự là nỗi lòng của người con gái kia. Đó chính là miếng trầu của lòng khao khát hạnh phúc lứa đôi của thi sĩ.

Thế nhưng, sau tấm chân tình gần như bình thản ấy là một giọng nói nhẹ nhàng chất chứa bao cảm xúc, bao nỗi niềm.

“Có phải duyên nhau thì thắm lại

Đừng xanh như lá, bạc như vôi”.

Hồ Xuân Hương đưa ra một câu hỏi vừa đưa ra một yêu cầu. “Có phải duyên nhau thì thắm lại”. Từ “thắm” sử dụng rất đắt. “Duyên” theo quan niệm dân gian là sự ràng buộc lẫn nhau từ kiếp trước đến kiếp này, Hồ Xuân Hương muốn nói đến cái duyên ấy. Hai câu thơ đầu nói về chuyện ăn trầu, hai câu cuối chuyển sang chuyện duyên số, chuyện con người vậy mà ý thơ vẫn liền mạch, không gò bó chứng tỏ tài dùng ẩn dụ của nhà thơ đến mức tuyệt vời. Nhà thơ còn vận dụng thành ngữ, tục ngữ trong câu kết làm cho ý thơ thật đặc sắc.

Bài thơ không chỉ đơn giản nói về duyên trầu mà Hồ Xuân Hương đã nói đến duyên phận của con người, của người phụ nữ thời phong kiến. Cái duyên ấy bấp bênh bạc bẽo như vôi. Như trong một số bài khác bà có nhắc nhiều đến duyên phận của người phụ nữ ‘thân em vừa trắng lại vừa tròn – bảy nổi ba chìm với nước non” (Bánh trôi nước). Qua đó gợi lòng thương cảm tới những con người có niềm khát khao hạnh phúc lứa đôi, một tình yêu son sắt thủy chung.

Với ngôn từ giản dị, giàu ý nghĩa, bài thơ “Mời trầu” như bao quát chuyện tình duyên lận đận của tác giả. Bà luôn khao khát sống với hạnh phúc lứa đôi. Đó là một tình cảm thật sự chứ không phải là thứ tình cảm vợ lẽ, chính vì thế mà ta cảm thấy yêu quý hơn người phụ nữ tài ba ấy.

Bài thơ "Mời trầu" của Hồ Xuân Hương thể hiện niềm khao khát hạnh phúc lứa đôi của một trái tim nồng nàn và giàu cá tính. Trong thời cuộc nơi mà nhiều nhà thơ thể hiện cảm xúc, suy tư và yêu thương về tình yêu, Hồ Xuân Hương đã sáng tạo nên một tác phẩm tinh tế, phản ánh tâm hồn nhạy cảm và chân thành của người phụ nữ tài ba. Cuộc đời của Hồ Xuân Hương có nhiều gặp gỡ, nhưng tình cảm của bà đều không được bền lâu. Những người bạn tình, dù là trong tuổi trẻ hay là những mối quan hệ phức tạp, đều không đạt được hạnh phúc lâu dài. Sự giỡn cợ của Chiêu Hổ và kiếp làm lẽ tủi nhục trăm bề trong sự lạnh lẽo của Tổng Cóc làm tan nát trái tim của Xuân Hương. Cuộc sống của bà đầy những đau thương và lừng lẫy giữa cuộc đời vô thường.

Cuộc sống của Xuân Hương đã gặp nhiều biến động và thách thức, nhưng sự lạnh lùng và cô đơn của bà được thể hiện trong những đêm trường ôm hận một mình. Xuân Hương tìm kiếm sự động viên và an ủi cho bản thân mình trong những bài thơ của mình. Trái tim của bà cảm nhận sự chua chát và cay đắng từ những mối tình đã qua. Bài thơ "Mời trầu" có thể ra đời trong giai đoạn mà nữ sĩ như Hồ Xuân Hương đang tìm kiếm sự chân thành và động viên trong cuộc sống. Bà đã ý thức rằng sự kết hợp với một người bạn đồng điệu và chi kỷ có thể mang lại hạnh phúc lâu dài hơn so với những mối tình nồng cháy thời tuổi trẻ. Những lời nói tâm tình trong bài thơ là biểu hiện của sự trung thực, khiêm tốn và chân thành của Hồ Xuân Hương. Bà tự mình mô tả về mình một cách thẳng thắn, không che giấu những khía cạnh thực tế và cảm xúc riêng tư của mình.

Quả cau nho nhỏ, miếng trầu hôi.

Trong cái bình thường đơn giản của miếng trầu, đó không chỉ là một điều đơn giản thông thường. Bên dưới vẻ bề ngoài hiền lành đó, ẩn chứa một ý nghĩa sâu sắc mà không phải ai cũng có thể hiểu được. Điều này không phải là điều ngẫu nhiên, mà là sự sáng tạo của Xuân Hương trong cách nhìn nhận và tả dụ về tình yêu. Không nên lầm tưởng rằng ý xuân của Xuân Hương chỉ là vẻ nho nhỏ và hôi hương của miếng trầu. Xuân Hương đã kết hợp với cái hồn cau trầu keo sơn gắn bó sâu sắc với dân tộc Việt Nam để nói về tình yêu của mình một cách độc đáo và thi vị. Điều này đồng thời thể hiện sự tinh tế và tài năng nghệ thuật của bà, khi chọn lựa phong cách của dân tộc để truyền đạt thông điệp của mình.

Độc đáo trong tác phẩm của Xuân Hương không chỉ đến từ nội dung mà còn từ phong cách riêng biệt - phong cách mà chỉ riêng bà mới có. Bằng cách này, Xuân Hương đã làm cho bức tranh tình yêu của mình trở nên không chỉ là độc đáo mà còn mang đậm dấu ấn cá nhân, làm nổi bật tên tuổi và tài năng của mình trong văn học Việt Nam.

Này của Xuân Hương mới quệt rồi.

Hồ Xuân Hương, trong sự thể hiện cái tôi của mình, đã tạo nên một bức tranh tâm hồn vô cùng chuẩn nhị, độc đáo và duyên dáng. Nhà thơ không ngần ngại trải lòng mình, bày tỏ tâm tư, tình cảm một cách chân thật. Quan trọng hơn, bà không lạc quan hoá, không tô điểm hình thức. Sự khách quan trong cách diễn đạt cảm xúc là điều làm nổi bật và độc đáo. Xuân Hương không mê tít bề ngoài, mà cô đặt tâm huyết vào sự chân thành. Cách bày tỏ tình cảm bằng từ ngữ như "quệt" là một phát minh ngôn ngữ đầy sáng tạo. Đó không chỉ là một từ vựng, mà còn là biểu hiện của cái chấp nhận bản thân, cái duyên dáng và sự quý phái. Bằng cách này, bà mang đến một chút dễ thương, thấm đẫm tình yêu và tự hào trong cái quệt đầy cá tính.

Có lẽ, những từ ngữ khác nếu được áp dụng sẽ không thể thay thế được vì chúng không thể nào chứa đựng được cái tâm, cái ý mà câu thơ muốn truyền đạt. Cách diễn đạt động từ "quệt" là một ngôn ngữ riêng của Xuân Hương, là chất liệu đặc biệt của tác phẩm. Tuy tô vẻ chân tình một cách bình thản, nhưng bên trong, giọng điệu nhẹ nhàng của bà lại chứa đựng bao cảm xúc, bao nỗi niềm. Sự tinh tế trong từng cung bậc cảm xúc làm cho người đọc không chỉ cảm nhận được sự chân thành mà còn được đắm chìm trong một không gian tâm hồn phong phú và sâu sắc.

Có phải duyên nhau thì thắm lại

Đừng xanh như lá, bạc như vôi.

Có lẽ duyên nhau là một cái gì đó mà người đó, người hẹn ước, cùng tâm sự, cùng đồng tình thì mới thấu hiểu được Hồ Xuân Hương cần gì trong "chữ duyên" đó. Đối với bà, người đồng cảm không chỉ là người để cùng xướng họa, ngâm thơ, mà còn là người tri kỷ tri âm, người chia sẻ niềm vui và nỗi buồn cuộc sống. Người bạn tri kỷ này không chỉ là đối tác mà còn là người gắn bó, tin tưởng và yêu thương, tạo nên một mối quan hệ chặt chẽ và chân thành. Trái tim của người phụ nữ này chỉ cần được thấu hiểu như vậy thì đã thấy quá khó khăn và xa vời. Nhiều lần, trong sâu thẳm tâm hồn, bà muốn dứt bỏ nhưng không thể, vì trái tim vẫn không ngừng khao khát và ước muốn.

Xuân Hương trong tình yêu như đắm say và lo sợ đồng thời, như sợ rằng tình yêu của mình sẽ mất đi vẻ tươi thắm và đơn thuần như ngày ban đầu. Bà sợ sự chia lìa, phai bạc, như những người yêu thương sâu đậm thường lo sợ một ngày mai không còn được nguyên vẹn và tươi mới như ban đầu. Bài thơ chứa đựng nỗi lo lắng về sự phai nhòa và thay đổi của tình yêu, nhưng cũng thể hiện sự khát khao giữ cho nó nguyên vẹn và bền vững.

Người như "con thỏ giỡn với bong trăng" của bài thơ đó chính là người phụ nữ có trái tim trong sáng, đầy lòng tin, đã phụ lòng tin của mình một cách chân thành. Câu "tưởng giếng nước sâu, em nối sợi gầu dài – ai ngờ giếng cạn, em tiếc hoài sợi dây" của ca dao cũng được sử dụng để bày tỏ nỗi lòng tiếc nuối về sự hòa hợp không giữ được một tình yêu chân thật và trung thành.

Vì thế, trước những khó khăn trong tình duyên, trái tim khắc khoải của Xuân Hương lên tiếng đòi hỏi chính đáng. Đòi hỏi này không đến nỗi nào, chỉ là muốn nhấn mạnh rằng ai yêu tâm hồn và tình cảm của Hồ Xuân Hương bằng tất cả tâm hồn và tình cảm chân thành của mình, sẽ được nữ sĩ đón nhận. Hồ Xuân Hương tối kỵ sự giả dối, và trong tình yêu, không có chỗ cho sự giả dối. Bà muốn người ta đến với nhau bằng tình yêu nồng thắm, chân thành, vì chỉ có như vậy, cuộc sống, con người và tình yêu mới thực sự có ý nghĩa. Bài thơ "Mời trầu" của Hồ Xuân Hương đang là một lời mời trân trọng đến với tình yêu, và những người yêu thơ, yêu Hồ Xuân Hương, hãy đón nhận điều đó