• Truyện ngắn: Là một thể loại văn học kể chuyện, có quy mô nhỏ gọn, tập trung khắc họa một mảnh đời, một khoảnh khắc, một sự kiện, một tâm trạng. Truyện ngắn thường có cốt truyện đơn giản, số lượng nhân vật ít, diễn biến nhanh và kết thúc bất ngờ.
• Tiểu thuyết: Là một thể loại văn học kể chuyện có quy mô lớn hơn truyện ngắn. Tiểu thuyết thường miêu tả một cách sâu sắc và toàn diện về cuộc sống của con người, xã hội, lịch sử. Tiểu thuyết có thể có nhiều nhân vật, nhiều cốt truyện, diễn biến phức tạp và kết cấu đa dạng.

Trong cả truyện ngắn và tiểu thuyết, tác giả có thể sử dụng nhiều cách khác nhau để làm bật đặc điểm của nhân vật, như:

• Miêu tả ngoại hình: Mô tả chi tiết về ngoại hình, dáng vẻ, trang phục của nhân vật để tạo ấn tượng ban đầu và gợi tả tính cách.
• Miêu tả nội tâm: Khám phá thế giới bên trong của nhân vật, suy nghĩ, cảm xúc, ước mơ, nỗi sợ hãi... để làm rõ tính cách và tâm lý nhân vật.
• Qua hành động: Miêu tả những việc làm, hành vi của nhân vật trong các tình huống khác nhau để thể hiện tính cách, phẩm chất, quan điểm sống của họ.
• Qua lời nói: Sử dụng lời thoại để bộc lộ suy nghĩ, cảm xúc, tính cách của nhân vật. Lời nói có thể trực tiếp hoặc gián tiếp, qua đó thể hiện phong cách ngôn ngữ, trình độ văn hóa, xuất thân... của nhân vật.
• Qua quan hệ với nhân vật khác: Qua cách nhân vật tương tác với những người xung quanh, ta có thể hiểu rõ hơn về tính cách, vai trò của họ trong câu chuyện.

Ví dụ:

• Truyện ngắn "Chí Phèo" của Nam Cao: Nhân vật Chí Phèo được khắc họa qua ngoại hình xấu xí, hành động hung bạo, lời nói tục tĩu, nhưng bên trong là một tâm hồn khao khát tình yêu, công bằng.
• Tiểu thuyết "Chiến tranh và hòa bình" của Tolstoy: Các nhân vật trong tiểu thuyết được xây dựng qua những cuộc đối thoại sâu sắc, những hành động dũng cảm hoặc hèn nhát trong chiến tranh, những mối quan hệ phức tạp trong gia đình và xã hội.

Bối cảnh trong truyện và tiểu thuyết có vai trò quan trọng, nó có thể là:

• Thời gian: Thời điểm diễn ra câu chuyện (quá khứ, hiện tại, tương lai), thời kỳ lịch sử, mùa, ngày, giờ...
• Không gian: Địa điểm diễn ra câu chuyện (nông thôn, thành thị, một quốc gia, một hành tinh khác...), môi trường sống, cảnh quan thiên nhiên...
• Xã hội: Bối cảnh xã hội, chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, phong tục tập quán của thời đại.

Bối cảnh có tác dụng:

• Tạo không khí: Tạo ra một không khí, một bầu không khí nhất định cho câu chuyện, giúp người đọc hình dung rõ hơn về hoàn cảnh sống của nhân vật.
• Ảnh hưởng đến nhân vật: Bối cảnh tác động đến suy nghĩ, hành động, số phận của nhân vật.
• Phản ánh hiện thực: Bối cảnh có thể là một cách để tác giả phản ánh xã hội, thời đại mà họ đang sống.

Ví dụ:

• Truyện ngắn "Làng" của Kim Lân: Bối cảnh cuộc kháng chiến chống Pháp đã tạo nên những xung đột nội tâm phức tạp trong nhân vật ông Hai.
• Tiểu thuyết "Chị Dậu" của Ngô Tất Tố: Bối cảnh xã hội nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám đã giúp ta hiểu rõ hơn về cuộc sống khổ cực của người nông dân và sức mạnh tiềm ẩn của họ.