(1) Mở bài: Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm, đoạn trích

- Nguyễn Khoa Điềm sinh là nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ ông hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng.

– “Đất Nước” được trích từ chương V, trường ca Mặt đường khát vọng, sáng tác trong thời kỳ chiến trường Miền Nam vô cùng ác liệt. “Đất Nước” ra đời với mục đích khơi gợi tình yêu nước thẳm sâu, kêu gọi giới trẻ miền Nam hòa mình vào cuộc chiến của dân tộc.

- Chín câu thơ trên là sự cảm nhận và lí giải của Nguyễn Khoa Điềm về đất nước ở phương diện phong tục tập quán, lịch sử lâu đời của dân tộc.

(2) Thân bài

Luận điểm 1: Đất nước có từ bao giờ?

+ Câu thơ đầu tiên chính là câu trả lời cho câu hỏi ấy:

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi”

 + Lời khẳng định ĐN có từ trước khi chúng ta lớn lên, có từ lâu lắm rồi "ĐN đã có rồi"

+ Thể hiện niềm tự hào mãnh liệt về sự trường tồn của ĐN qua mấy nghìn năm lịch sử

Luận điểm 2: Quá trình hình thành đất nước?

- Đất Nước gắn liền với phong tục ăn trầu những câu chuyện cổ tích, ca dao.

    + "ĐN bắt đầu…bây giờ": miếng trầu bà ăn đã có từ ngàn đời- phong tục văn hóa đó không chỉ có ở ngày một, ngày 2 mà nớ có từ ngàn đời. ĐN có từ lâu đời, ĐN gần gũi và thân thuộc

    + hình ảnh người bà thân thuộc, cô hàng xén răng đen (Những cô hàng xén răng đen/ Cười như màu thu tỏa nắng- Hoàng Cầm)

    + gợi câu chuyện cổ tích "sự tích trầu cau"- nét đẹp truyền thống của con người VN, nhắn nhủ nghĩa tình anh em sâu đậm, tình cảm vợ chồng nhân nghĩa thủy chung.

   + Phong tục đẹp "miếng trầu là đầu câu chuyện, miếng trầu nên dâu nhà người"

   + Hình ảnh xuất hiện trong ca dao

             -"Trầu này trầu nghĩa trầu tình

      Ăn vào cho đỏ môi mình, môi ta"

             - "Có trầu mà chẳng có cau

      Làm sao cho đỏ môi nhau thì làm"

            - "Đêm khuya thiếp mới hỏi chàng

      Cau khô ăn với trầu vàng xứng không"

- Đất Nước gắn liền với lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc

     + Hình ảnh “cây tre” còn gợi lên hình ảnh của con người Việt Nam, cần cù, siêng năng, chịu thương, chịu khó.

     + Gợi nhớ câu chuyện truyền thuyết "Thánh Gióng"- hình ảnh cậu bé với tình yêu nước, tinh thần chống giặc ngoại xâm

=>     + “ĐN lớn lên” nghĩa là nói quá trình trưởng thành của Đất Nước, nói lớn lên trong chiến tranh nghĩa là nói truyền thống chống giặc kiên cường, bền bỉ. ĐN lớn lao, kĩ vĩ nhưng lại được bắt đầu bằng những thứ nhỏ bé, dung dị, gần gũi đời thường.

- Đất Nước gắn liền với , thuần phong mĩ tục, truyền thống văn hóa của người Việt

       + thuần phong mĩ tục: bới tóc sau đầu để chú tâm làm việc, gợi câu ca dao bình trị dạt dào thương nhớ. (Tóc ngang lưng vừa chừng em bới/ Để chi dài bối rối dạ anh)

      + Nhắc nhở về tình cảm vợ chồng sắt son, sâu nặng, đạo lí ân nghĩa thủy chung qua hình ảnh: “gừng cay”, “muối mặn”(câu ca dao: Muối….)=>Quy luaatjj của tự nhiên là gừng cay, muối mặn; quy luật của tình cảm con người là con người sống với nhau lâu năm thì tình nghĩa càng đong đầy

- Đất Nước gắn liền với những thứ bình dị, nhỏ bé, gắn bó với cuộc sống trong mỗi gia đình.

     + "Cái kèo, cái cột": tục làm nhà cố của người Việt. Tục làm nhà sử dụng kèo, cột giằng giữ vào nhau làm cho nhà vững chãi, bền chặt, tránh được mưa gió, thú dữ. Đó cũng là ngôi nhà - tổ ấm cho mọi gia đình đoàn tụ bên nhau; siêng năng tích góp mỡ màu dồn thành sự sống. Từ đó, tục đặt tên cái Kèo, cái Cột cũng ra đời.

    + Truyền thống lao động cần cù, chịu thương, chịu khó "hạt gạo….": gợi nhắc bài ca dao: Cày đồng…; thành ngữ "Một nắng hai sương". Để làm ra hạt gạo ta ăn hàng ngày, người nông dân phải trải bao nắng sương vất vả gieo cấy, xay, giã, giần, sàng. Thấm vào trong hạt gạo bé nhỏ ấy là mồ hôi, vị mặn nhọc nhằn của giai cấp nông dân bao đời nay.

=> Nghệ thuật liệt kê, cùng cách ngắt nhịp liên tục thể hiện truyền thống lao động cần cù, cách ăn cách ở trong sinh hoạt.

 Luận điểm 3: Lời khẳng định đầy tự hào

    + Nguyễn Khoa Điềm thâu tóm tất cả bằng một tư tưởng duy nhất: “Đất Nước có từ ngày đó…”. Dấu “…” cuối câu chính là biện pháp tu từ im lặng, lời dẫu hết nhưng ý vẫn còn, vẫn nung nấu và sục sôi.

   + "Ngày đó"là ngày nào ta không rõ nhưgn chắc chắn ngày đó là ngày ta có truyền thống, có phong tục tập quán, có văn hóa…

=>Đất nước được hình thành gắn liền với văn hóa, lối sống, phong tục tập quán của người Việt Nam, gắn liền với đời sống gia đình. Những gì làm nên Đất Nước cũng đã kết tinh thành linh hồn dân tộc. Đất Nước vì thế hiện lên vừa thiêng liêng, tôn kính lại gần gũi thiết tha.

Luận điểm 4: Bàn luận về nghệ thuật

- Đoạn thơ đậm đặc chất liệu văn hóa dân gian.

- Nhiều hình ảnh giàu sức gợi

- Giọng điệu của đoạn thơ là giọng tâm tình thiết tha, trầm lắng, trang nghiêm.

(3) Kết bài: Qua những dòng thơ trăn trở và suy tư về Đất nước, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã có những phát hiện và cảm nhận sâu sắc, mới mẻ. Hình tượng Đất Nước hiện lên trong thế giới tinh thần của cộng đồng người Việt cũng như trong cuộc sống sinh hoạt từ bao đời. Đó là một Đất Nước không trừu tượng mà cụ thể, chứa đựng mơ ước, khát vọng cũng như quan niệm về vẻ đẹp phẩm chất của tâm hồn dân tộc . Có thể thấy, qua những dòng thơ này, gương mặt Đất Nước hiện lên thật cụ thể và sinh động trong cuộc sống, trong lao động và trong chiến đấu…