- Các sự kiện tạo nên cốt truyện của truyện Dế chọi:

Trong cung, vua rất mê trò chọi dế, khiến từ lí dịch đến quan lại đua nhau tìm dễ hay để nộp lên trên; dân đen là những người phải chịu cái hoạ nộp dễ chọi → Thành - một người có hiểu biết – bị ép giữ chức nhỏ trong làng với nhiệm vụ chính là thúc dân kiếm dễ để nộp; do không đáp ứng được yêu cầu của quan trên nên đã bị đánh đập tàn tệ - Theo sự chỉ dẫn của bà đồng gù làm nghề bói toán, Thành đã bắt được một con dế quý → Cha mẹ đi vắng, đứa con trai của Thành tò mò mở lồng xem, để dễ nhảy mất; sợ bị cha đánh, nó bỏ trốn, rơi xuống giếng → Ban đầu nghe tin mất dễ quý, Thành tức giận, nhưng thấy con chết, vợ chồng Thành rất đau xót, đêm định liệm xác con đem chôn thì chợt phát hiện con vẫn còn sống, mặc dù thần thái đờ đẫn, ngây ngốc, ngủ mê mệt – Nghe tiếng gáy của một con dế trong nhà, Thành đuổi theo, bắt được, hoá ra là một con dế nhỏ, không đủ tiêu chuẩn nộp quan → Có người đem đế tốt đến thách, Thành đưa đế ra chọi, không ngờ nó thắng con dế kia, lại còn thắng luôn cả con gà lao vào mổ nó → Thành mừng rỡ đưa đế lên nộp quan, quả đúng như lời Thành nói, con dế tuy nhỏ, nhưng có thể thắng bất cứ con nào, do đó Thành được quan thưởng → con dế được dâng lên vua, trong cung, nó trở thành con dế vô địch, thắng bất cứ con dế kì lạ nào; đã thế lại còn biết nhảy mỗi khi có nhạc nổi lên → Các quan sau khi được vua trọng thưởng đã nâng đỡ để Thành đỗ được tú tài → Hơn một năm sau, con trai Thành bình phục, kể rằng chính mình đã hoá thành con dế chọi giỏi kia, nay mới sống lại; biết chuyện quan tiếp tục thưởng cho Thành, chỉ vài năm, nhà thành trở nên phú quý.

- Nhận xét ngắn gọn về không gian, thời gian, nhân vật chính trong truyện:

+ Không gian: không gian gắn với sinh hoạt của các nhân vật (ngôi nhà của Thành, điện thời của bà đồng gù, ngôi chùa mộ cổ; những địa điểm xác thực như huyện Hoa Âm, tỉnh Thiểm Tây,...)

+ Thời gian: thời gian tương ứng với đặc điểm không gian; gắn với sinh hoạt đời thường của con người. Đứa con trai của Thành biến thành dễ chỉ “hơn một năm” và cũng chỉ “sau vài năm”, nhờ được trọng thưởng và nâng đỡ, Thành phất lên, có cơ ngơi bề thế, giàu sang phú quý tột bậc. Điều đáng chú ý: toàn bộ câu chuyện diễn ra trong thời điểm xác định của lịch sử (đời Tuyên Đức nhà Minh). Sự chính xác về thời điểm lịch sử như vậy đã bao hàm thái độ mỉa mai của tác giả đối với xã hội.

+ Nhân vật của truyện là con người, với những thành phần khác nhau: các thành viên của gia đình Thành, bà đồng gù làm nghề bói toán, những người dân có liên quan đến chuyện bắt dế, lí dịch, tri huyện, tuần phủ, vua. Truyện không có loại nhân vật thần tiên, ma quỷ. Duy nhất có đức con trai của Thành hoá thành đế, đó là nhân vật liên quan đến yếu tố kì ảo ít ỏi trong truyện. Đây là những yếu tố làm nên giá trị riêng của truyện Dế chọi.