Truyện “Dế Mèn phiêu lưu kí” là một tác phẩm hay và nổi tiếng của nhà văn Tô Hoài, một nhà văn được các bạn thiếu nhi Việt Nam yêu mến. Chương một của truyện chính là tác phẩm “Bài học học đường đời đầu tiên”, chuyện đã khắc họa rất rõ nhân vật Dế Mèn và bài học sâu sắc mà Dế Mèn nhận được từ Dế Choắt. Có thể nói, Dế Choắt không phải là nhân vật chính nhưng đã để lại những ấn tượng sâu sắc trong chuyện.

Dế Choắt hiện lên qua lời kể của chính nhân vật Dế Mèn, cách kể của Dế Mèn khiến cho người đọc có cái nhìn chân thực và sinh động hơn về chú dế này, bởi cách một con dế kể về đồng loại với mình sẽ chân thực và cụ thể nhất. Dế Choắt là hàng xóm của Dế Mèn, và cái tên Dế Choắt cũng không phải là tên thực của chú bởi nó chỉ là tên mà Dế Mèn tự đặt, tự gọi theo cách chế giễu và “trịch thượng” như thế.

Hẳn phải có điều gì ở Dế Choắt nên Dế Mèn mới gọi Dế Choắt theo cách gọi đầy mỉa mai chế giễu như thế, và đúng là như vậy, Dế Choắt tuy cũng trạc tuổi với Dế Mèn nhưng trong con mắt của Dế Mèn, Dế Choắt lại yếu đuối, cái yếu đuối do bẩm sinh. Bởi vậy mà Dế Mèn coi thường Dế Choắt, chính Dế Choắt cũng sợ Dế Mèn. Cách sử dụng từ ngữ miêu tả của Dế Mèn đối với Dế Choắt cũng chứa đựng sự dè bỉu, chế giễu, nhưng có lẽ đó cũng chính là bộ dạng chân thật nhất của Dế Choắt.

Chú dế này có dáng người gầy gò, dày lêu nghêu “như một gã nghiện thuốc phiện”, mặc dù đã tới tuổi thanh niên nhưng cánh vẫn chưa dài, “ngắn củn đến giữa lưng”, hở cả mạng sườn “như người cởi trần mặc áo gi-lê”. Dế Choắt quả vừa gầy lại ốm yếu, chậm phát triển, lại thêm vẻ xấu xí của đôi càng “bè bè, nặng nề”, râu ria ngắn cũn, cụt còn có một mẩu, dưới con mắt của Dế Mèn, Dế Choắt lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Hang của Dế Choắt không được sâu như những chú dế khác, chính bởi chú ốm yếu quá, sao có sức khỏe để đào được một cái hang sâu. Dù cho Dế Mèn có chê trách, chê bai hay rủa cho vui miệng thì Dế Choắt cũng đành chịu, chỉ đành than thở sức mình hèn kém, quả thật ta thấy chú Dế Choắt này đáng thương và tội nghiệp làm sao.

Dế Choắt có ý nhờ vả Dế Mèn lúc hoạn nạn, nhưng sự cầu thỉnh của Dế Choắt đã bị Dế Mèn từ chối. Dế Mèn với bản tính ngông cuồng và ngang ngược, hung hăng, Dế Mèn đã trêu trọc chị Cốc, Dế Mèn thì tinh ranh, chẳng lo sợ chị Cốc trả thù, thế nhưng đâu có ngờ rằng, Dế Choắt lại là người phải gánh chịu hậu quả từ trò trêu trọc của Dế Mèn.

Dế Choắt đã thiệt mạng một cách oan uổng, cái chết của Dế Choắt đã giúp cho Dế Mèn nhận ra được bài học nhớ đời, trong lúc thoi thóp hơi thở cuối cùng, Dế Choắt không hề trách móc Dế Mèn, ngược lại chỉ chấp nhận sự ốm yếu của mình, đưa ra lời khuyên cho Dế Mèn, để Dế Mèn tránh được hậu quả về sau: “Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy”.

Từ một chú dế hung hăng, kiêu căng, không coi ai ra gì, Dế Mèn đã nhận ra được bài học thấm thía sau cái chết của Dế Choắt. Sự xuất hiện của Dế Choắt vừa làm rõ bản tính của Dế Mèn, lại vừa giúp cho Dế Mèn nhận ra được thói xấu của mình, Dế Choắt cũng chính là nguyên nhân để Dế Mèn thay đổi suy nghĩ để sống tốt hơn.