Tôn giáo và tín ngưỡng ở Việt Nam từ thời Mạc đến thời Tây Sơn (thế kỷ 16 đến thế kỷ 18) trải qua nhiều biến chuyển, phản ánh sự ảnh hưởng của chính trị, xã hội và văn hóa.

### Thời Mạc (1527 - 1677)
1. **Nho giáo**: Là tôn giáo chính trong triều đình và xã hội, Nho giáo tạo nên hệ thống giá trị và chuẩn mực trong quản lý nhà nước và gia đình. Các giáo lý của Nho giáo thống trị các hoạt động giáo dục và đời sống văn hóa.
2. **Phật giáo**: Tiếp tục phát triển, đặc biệt trong các cộng đồng dân gian. Nhiều ngôi chùa được xây dựng, với phật giáo giữ vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng của người dân.
3. **Đạo giáo**: Cũng tồn tại song song và có ảnh hưởng đến đời sống tinh thần và văn hóa của người dân. Các nghi lễ, phong tục tập quán có liên quan đến đạo giáo thường được áp dụng trong các dịp lễ hội.
4. **Tín ngưỡng dân gian**: Các tín ngưỡng địa phương, thờ cúng tổ tiên, thần linh, và các vị thánh trong dân gian vẫn được thực hành mạnh mẽ trong đời sống hàng ngày của người dân.

### Thời Tây Sơn (1771 - 1802)
1. **Thống nhất và cải cách tôn giáo**: Thời kỳ này chứng kiến sự trỗi dậy của phong trào chính trị, với Tây Sơn là một trong những phong trào nổi bật. Nhà Tây Sơn có chính sách tôn trọng tự do tín ngưỡng, nhưng cũng có sự kiểm soát nhất định đối với các tôn giáo lớn.
2. **Phật giáo**: Giai đoạn này chứng kiến sự hồi sinh của Phật giáo, với nhiều nhân vật Phật giáo nổi bật tham gia vào phong trào kháng chiến chống lại các triều đại phong kiến trước đó.
3. **Tín ngưỡng dân gian**: Vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống hàng ngày của người dân, với nhiều lễ hội, nghi lễ phong tục liên quan đến mùa màng, trời đất, tổ tiên.
4. **Đạo giáo và Nho giáo**: Cố gắng duy trì ảnh hưởng nhưng gặp khó khăn do sự thay đổi của xã hội và chính trị. Đạo giáo chủ yếu phục vụ cho những nhu cầu tâm linh và chăm sóc sức khỏe.

### Kết luận
Từ thời Mạc đến Tây Sơn, tôn giáo và tín ngưỡng Việt Nam phản ánh sự đa dạng và phong phú của văn hóa dân tộc. Nho giáo làm chủ đạo trong triều đình, trong khi Phật giáo và tín ngưỡng dân gian đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân. Những biến động chính trị và xã hội thời kỳ này đã tạo điều kiện cho sự phát triển và chuyển mình của các tôn giáo, góp phần định hình bản sắc văn hóa Việt Nam.