Đọc phần văn bản sau và thực hiện các yêu cầu nếu phía dưới.

NGƯỜI U MÊ GẶP KẺ LỪA BỊP

(Trích hài kịch Tác-tuýp (Tartuffe))

Mô-li-e

Tác-tuýp (1664) là một trong những hài kịch lớn nhất của Mô-li-e, kể về Tác-tuýp – kẻ đạo đức giả đội lốt bậc chân tu, lọt vào gia đình tư sản sùng đạo Oóc-gông (Orgon), nhanh chóng thao túng tinh thần chủ nhà, gây xích mích bà cháu, bố – con, chồng – vợ, anh – em, chủ – tớ. Mặc dù được vợ kế là En-mia (Elmire), anh vợ là Clê-ăng (Cleante) và cô hầu gái Đô-rin (Dorine) ra sức can ngăn nhưng Oóc-gông vẫn mê muội, đuổi con trai Đa-mít (Damis) ra khỏi nhà, ép con gái Ma-ri-an (Mariane) lấy Tác-tuýp làm chồng, kí giấy sang tên toàn bộ tài sản và trao bí mật chính trị cho Tác-tuýp, suýt đẩy mình vào vòng lao lí.

Văn bản dưới đây trích từ một số lớp của hồi I và hồi III, diễn ra tại nhà Oóc-gông, cho thấy bộ mặt dâm đãng, xảo trá của Tác-tuýp và sự u mê của Oóc-gông.

Hồi I

Lớp 4

Oóc-gông, Clê-ăng, Đô-rin

Oóc-gông – À bác! Chào bác!

Clê-ăng – Tôi vừa định về thì lại gặp chú, may quá!

Oóc-gông – Đô-rin này... À, bác đợi tôi tí một tí nhé. Xin phép bác, tôi đang sốt ruột... để tôi hỏi xem công việc nhà ra làm sao... Hai hôm nay có xảy ra việc gì không? Ở nhà làm những gì? Có khoẻ cả không?

Đô-rin – Hôm kia bà lên cơn sốt, đến tận chiều tối, đầu thì nhức như búa bổ.

Oóc gông – Còn ông Tác-tuýp?

Đô-rin – Ông Tác tuýp ấy ạ? Khoẻ ơi là khoẻ, đã to lại béo, da dẻ hồng hào, miệng đỏ thắm lên ấy.

Oóc-gông – Tội nghiệp!

Đô-rin – Tối, bà đắng mồm đắng miệng, chả ăn được miếng nào, đầu vẫn nhức dữ dội.

Oóc-gông – Còn ông Tác-tuýp?

Đô-rin – Chỉ có mình ông ta ăn, trước mặt bà. Ông ta thành kính với hai con gà gô, với lại nửa cái đùi cừu băm nhỏ.

Oóc-gông – Tội nghiệp!

Đô-rin – Suốt đêm bà không chợp mắt được lúc nào, người bà nóng như thiêu nên không ngủ được. Chúng cháu phải thức đến tận sáng để chăm sóc.

Oóc-gông – Còn ông Tác-tuýp?

Đô-rin – Ông ta buồn ngủ díp cả mắt lại, vừa rời bàn ăn là chui ngay vào buồng, lăn kềnh xuống cái giường ấm áp, đánh một giấc đến tận hôm sau.

Oóc-gông – Tội nghiệp!

Đô-rin – Sau cùng chúng cháu nói mãi bà mới chịu để cho chích máu; thế là bà thấy nhẹ hẳn đi.

Oóc-gông – Còn ông Tác-tuýp?

Đô-rin – Ông hồi phục tinh thần giỏi ra trò. Để luyện cho linh hồn mình chống đau khổ, trong bữa ăn sáng, ông ta uống liền một hơi bốn cốc rượu vang để bù vào chỗ máu bà bị mất.

Oóc-gông – Tội nghiệp!

Đô-rin – Thế là cả ông ấy, cả bà cháu bây giờ đều khoẻ. Cháu vào báo cho bà biết trước là ông mừng bà đã bình phục nhé.

Hồi III

Lớp 5

Tác-tuýp, Đô-rin

Tác-tuýp (thấy Đô-rin, nói với người hầu của mình) – Này con, con cất cái áo gai với cái roi hành xác cho ta, và con hãy cầu Chúa lúc nào cũng soi sáng cho con. Có ai đến hỏi, bảo ta ra nhà lao phát tiền chẩn cho kẻ tù nhân.

Đô-rin – Rõ khéo điệu, khéo lừa bịp chưa!

Tác-tuýp – Chị cần gì?

Đô-rin – Nói với ông...

Tác-tuýp (rút cái khăn tay ở túi ra) – Chao ơi, lạy Chúa, tôi xin chị hãy cầm lấy cái khăn tay này rồi hãy nói.

Đô-rin – Làm sao kia?

Tác-tuýp – Chị che cái ngực chị đi, tôi không sao nhìn được, những thứ ấy làm tổn thương linh hồn và làm nảy ra những ý nghĩ tội lỗi.

Đô-rin – Thế ra ông dễ bị cám dỗ thế kia à? [...] Tôi thì chẳng dễ thèm thuồng đến thế. Giờ ông có trần truồng như nhộng ra đây, thì cái thể xác ông cũng chẳng khiêu khích được tôi tí nào.

Tác-tuýp – Chị ăn nói cho khiêm nhường một chút. Không thì tôi bỏ đi ngay tức khắc.

Đô-rin – Không, không, chính tôi đi ngay bây giờ đây. Tôi chỉ cần nói với ông một câu thôi. Bà tôi xin ông cho nói một câu chuyện, bà tôi sắp xuống đây bây giờ.

Tác-tuýp – Ôi! Tôi rất vui lòng.

Đô-rin (nói một mình) – Gớm, dịu hẳn ngay đi! Đấy, mình nói có sai đâu.

Tác-tuýp – Bà có xuống ngay không chị?

Đô-rin – Hình như tôi đã thấy tiếng bà rồi đấy. Đúng rồi, chính bà tôi vào đấy; thôi, tôi để hai người nói chuyện.

Lớp 3

Tác-tuýp, En-mia

Tác-tuýp – Cầu Chúa mãi mãi ban phước lành cho quý thể và cho linh hồn bà. Cầu Người phù hộ bà suốt đời được sung sướng, như kẻ mọn này vẫn hằng mong ước.

En-mia – Đa tạ ông vì lời cầu kính Chúa ấy. Nhưng ta hay ngồi xuống ghế cho tiện.

Tác-tuýp (ngồi) – Sau cơn khó ở vừa qua, bà đã thấy người hồi phục chưa ạ?

En-mia (ngồi) – Đã khá lắm, khỏi hẳn sốt rồi ạ. [...] Tôi muốn thưa riêng với ông một câu chuyện. Cũng may là ở đây vắng vẻ, không có ai tọc mạch.

Tác-tuýp – Tôi cũng lấy làm sung sướng vô cùng. Thưa bà, được diễm phúc cùng bà ngồi nói chuyện, mặt đối mặt thì còn gì bằng. Tôi vẫn cầu xin Chúa ban cho một khắc như thế này, mà cho đến nay Người vẫn chưa giáng phúc cho.

En-mia – Về phần tôi, tôi chỉ muốn thưa với ông một câu chuyện, mong ông cởi mở cả tấm lòng, đừng giấu tôi điều gì.

Tác-tuýp – Tôi cũng chỉ mong ước một đặc ân cao quý nhất là được giãi bày hết nỗi lòng với bà. Tôi xin thề rằng bấy lâu nay nếu tôi có kêu rên về việc khách khứa ra vào nơi đây vì dung nhan kiều diễm của bà thì sự đó cũng chẳng phải là tôi oán thù gì bà. Trái lại, đó chỉ là vì tôi quá nhiệt tình, chỉ vì một tấm tình...

(Đặt tay lên đầu gối En-mia).

En-mia – Tay ông làm gì thế?

Tác-tuýp – Tôi sờ cái áo, thứ vải này mịn quá.

En-mia – Ồ! Xin ông, ông bỏ tay ra, tôi có máu hay buồn. (En-mia dịch ghế ra, Tác-tuýp nhích ghế theo).

Tác-tuýp – Trời! Thứ hàng ren này đẹp lạ. Bây giờ người ta làm mới tuyệt làm sao! Chưa hề thấy người ta làm các thứ hàng khéo đến thế bao giờ.

En-mia – Đúng thế. Nhưng ta hãy nói vào chuyện của ta một tí. Nghe đồn nhà tôi muốn bội lời ước cũ và gả cô bé cho ông, có đúng thế không ạ?

Tác-tuýp – Ông nhà cũng có nói qua với tôi, nhưng, thưa bà, điều ấy đâu có phải là hạnh phúc mà tôi mơ ước. Cái hạnh phúc kì diệu mà tôi hằng sở nguyện nó ở chỗ khác kia.

En-mia – Ấy là vì ông chả thiết gì ở cõi đời trần tục này.

Tác-tuýp – Lòng tôi đâu có phải là gỗ đá.

En-mia – Riêng tôi lại cứ tưởng ông chỉ có những khát vọng về thiên đường và chẳng màng đến cái gì ở trần gian này.

Tác-tuýp – Lòng người say sưa với những cái đẹp vĩnh cửu, nhưng cũng không vì thế mà không thích những cái đẹp trần tục. Chúng ta dễ đắm say trước những công trình hoàn mĩ mà Chúa sáng tạo. Ở người phụ nữ, có hình ảnh diễm lệ của Chúa. [..] Bà là một kì công của tạo hoá. Trông thấy bà, tôi không thể không kính phục Đấng sinh ra muôn loài. Lòng tôi bừng cháy một mối tình nồng nàn trước cái hình ảnh tuyệt mĩ của Chúa là bà. [...].

En-mia – Thật là một lời tỏ tình lịch sự, nhưng cũng khá lạ lùng. Tôi tưởng ông phải nén lòng hơn thế và suy nghĩ một tí xem thế nào thì mới phải. Một người sùng đạo như ông mà ai cũng bảo là...

Tác-tuýp – Ấy thưa bà, dù sùng đạo, tôi vẫn chỉ là một con người. Trước nhan sắc thần tiên của bà, người ta chỉ có đắm đuối mà thôi, chứ không lí luận gì được. [...] Tất cả ước nguyện của tôi đều hướng về vẻ đẹp mê hồn của bà. Đã có đến nghìn lần tôi tỏ tình ở đầu mày cuối mắt, ở những tiếng thở dài não nuột. Hôm nay tôi mượn lời nói để giãi bày nỗi lòng tường tận hơn. Nếu trái tim nhân hậu của bà đoái tới nỗi đau khổ của kẻ nô lệ hèn mọn này, nếu bà rủ lòng thương mà hạ cố đến kẻ bất tài này, thì, thưa quý phu nhân kiều diễm, kẻ này xin thờ phụng phu nhân một cách không có lòng mộ đạo nào so sánh được. Với tôi, bà không lo gì về danh dự hết và cũng không sợ tôi không trung thành. Những hạng tình nhân nơi cung đình được phụ nữ say mê thường cứ khoa trương rầm rĩ, khua chuông đánh mõ cho mọi người biết cái diễm phúc họ đã giành được, thế là họ làm ô danh những kẻ họ thờ phụng. Còn bọn chúng tôi thì yêu rất kín đáo, không bao giờ để lộ mảy may. Chúng tôi càng giữ tiếng cho mình bao nhiêu thì người chúng tôi yêu cũng được giữ kín bấy nhiêu. Những ai nhận tấm lòng tha thiết của chúng tôi thì được hưởng ái tình không tai tiếng và lạc thú không chút sợ hãi.

En-mia – Tôi đã nghe ông nói, ông đã giãi bày tâm sự bằng những lời hùng biện khá bạo đấy. Ông không sợ tôi sẽ đem câu chuyện phong tình này kể lại với chồng tôi hay sao? Ông không sợ nếu chồng tôi biết mối tình đường đột này thì lòng yêu mến đối với ông sẽ giảm đi hay sao? [...] Tôi sẽ không mách chồng tôi, nhưng về phần ông thì, ngược lại, tôi yêu cầu ông một điều, là ông hãy giục chồng tôi cho Va-le-rơ (Vallere) cưới Ma-ri-an ngay, ông phải dứt khoát, không được làm lôi thôi gì cả. Từ rày, ông phải từ bỏ không được lợi dụng cái uy quyền bất chính để hi vọng đoạt lấy tài sản của người khác và...

[Lược dẫn: Đến đây, Đa-mít từ chỗ nấp bước ra, sau đó khi Oóc-gông vào, anh đem chuyện mình nghe được kể cho cha biết. Tác-tuýp xảo trá xoay đổi tình thế bằng “khổ nhục kể”, khiến Oóc-gông tưởng Đa-mít bịa đặt. Ông đuổi Đa-mít ra khỏi nhà, tuyên bố truất phần gia tài của con trai, đẩy nhanh việc gả con gái cho Tác-tuýp.]

Lớp 7

Oóc-gông, Tác-tuýp

Oóc-gông – Đời thuở nhà ai lại lăng mạ một bậc thánh nhân như thế bao giờ!

Tác-tuýp – Lạy Chúa! Chúa tha tội cho kẻ đã làm con khổ nhục. (Nói với Oóc-gông) Bác ơi, bác có hiểu thấu tôi thấy người ta định bôi nhọ tôi trước mặt bác, tôi khổ tâm như thế nào không?

Oóc-gông – Khổ quá!

Tác-tuýp – Chỉ nghĩ đến sự bội bạc đó, lòng tôi cũng đủ tê tái ê chề, tôi ghê tởm... Tôi đau xé ruột xé gan, không thể nói nên lời, có lẽ tôi chết mất, bác ơi.

Oóc-gông (vừa khóc vừa chạy ra phía cửa mà con trai mới ra khỏi) – Thằng bất lương! Không hiểu sao lúc nãy tao lại tha cho mày mà không đập chết mày ngay lúc ấy. Bác ơi, bác hãy bình tâm lại, xin bác đừng giận.

Tác-tuýp – Thôi, thôi, hãy gác những chuyện bàn cãi bực mình này lại. Tôi thấy rõ là vì tôi mà gia đình bác lục đục, tôi nghĩ rằng tôi cần đi khỏi cho rồi, bác ạ.

Oóc-gông – Chết nỗi, sao bác lại dạy thế?

Tác-tuýp – Cả nhà hằn thù tôi, rõ ràng là ai cũng tìm cách làm cho bác nghi ngờ lòng chân thành của tôi.

Oóc-gông – Bác chấp làm gì. Bác xem, tôi có thèm nghe đứa nào đâu.

Tác-tuýp – Hẳn họ chưa buông tha đâu. Lần này, bác vứt bỏ những chuyện bịa đặt ấy, nhưng biết đâu lần sau bác lại bùi tai nghe.

Oóc-gông – Không, không bao giờ, bác ạ.

Tác-tuýp – Nhưng, bác ơi, vợ thỏ thẻ bên tai thì chắc là dễ làm xiêu lòng chồng.

Oóc-gông – Không không.

Tác-tuýp – Thôi, bác cứ để tôi đi, cho người ta chả còn lí do gì gây sự với tôi.

Oóc-gông – Không, bác phải ở lại, không có bác thì tôi sống làm sao!

Tác-tuýp – Đã thế thì tôi phải đành nhẫn nhục chịu đau khổ vậy.

Tác-tuýp – Thì thôi, ta không nói chuyện ấy nữa. Nhưng phải liệu xử sự như thế nào mới được. Chuyện danh dự là khó lắm. Và tôi cũng phải đề phòng lời ong tiếng ve, phải làm sao cho người ta khỏi nghi ngờ nhảm nhí, để tình bằng hữu của chúng ta khỏi bị tổn thương. Tôi sẽ tránh mặt bác gái, bác sẽ thấy tôi...

Oóc-gông – Không được, bác sẽ cứ trò chuyện với nhà tôi, thấy xác tất! Tôi chỉ muốn lúc nào mọi người cũng thấy bác đứng ngồi bên cạnh nhà tôi; ấy, tôi cứ thích trêu gan thiên hạ như vậy. Chưa hết đâu, tôi còn muốn chỉ để một mình bác thừa hưởng gia tài của tôi, và ngay bây giờ tôi đi sang tên cho bác một cách hợp lệ tất cả cái cơ nghiệp này, xem chúng nó làm gì được nào. Bác là người bạn chân thực, người bạn tốt mà tôi chọn làm rể, tôi quý gấp trăm ngàn lần vợ con, họ hàng. Bác không từ chối chứ?

Tác-tuýp – Lạy Chúa! Ý Chúa đã định thì phải tuân theo.

Oóc-gông – Tội nghiệp chưa! Phải mau mau làm giấy tờ mới được, cho những đứa ganh ghét cứ uất lên mà chết!

(In trong Mô-li-e – Tuyển tập kịch, tập I, Đỗ Đức Hiểu dịch,

NXB Văn học, 1964, tr. 46 – 90)