Bài thơ "Gió Lào cát trắng" của Xuân Quỳnh không chỉ là một bức tranh thiên nhiên sống động mà còn là một bản tự bạch sâu lắng về tình yêu quê hương, lòng kiên trung và khát vọng hòa bình của người phụ nữ Việt Nam. Tác phẩm sử dụng hình ảnh gió Lào và cát trắng như những biểu tượng xuyên suốt, thể hiện vừa vẻ đẹp khắc nghiệt, vừa sức quyến rũ mãnh liệt của quê hương.
     Gió Lào và cát trắng: Đây không đơn thuần là miêu tả cảnh vật mà là biểu tượng cho cuộc đời, số phận con người. Gió Lào nóng bức, khô khốc tượng trưng cho sự khắc nghiệt, gian khổ của cuộc sống, của chiến tranh. Cát trắng, tưởng chừng khô cằn, lại là hình ảnh của sự bền bỉ, kiên cường, của sức sống tiềm tàng. Sự kết hợp này tạo nên một bức tranh vừa dữ dội, vừa dịu dàng, phản ánh sự phức tạp của cuộc đời. "Hạt cát sạn hàm răng" là hình ảnh ẩn dụ độc đáo, thể hiện sự vất vả, lam lũ của cuộc sống thường nhật, nhưng cũng là sự chai sạn, mạnh mẽ trước khó khăn.
     Những hình ảnh khác như "đào hầm dưới bom đạn", "cồn cát mới", "cỏ mặt trời", "rừng cây trĩu quả", "nhà của tôi", "ánh ngói hồng"... đều góp phần làm nên bức tranh toàn cảnh về cuộc sống và tâm hồn nhân vật trữ tình. Những hình ảnh này không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn thể hiện khát vọng, niềm tin của con người vào cuộc sống tươi đẹp hơn. "Máu đồng đội và máu tôi đã đổ/ Trên cát này mà gió quạt vừa se" là câu thơ thể hiện sự hy sinh, mất mát nhưng cũng là sự kiên cường, bất khuất của người dân.
   Bài thơ thể hiện rõ nét tâm trạng của nhân vật trữ tình, một người con gái gắn bó sâu sắc với quê hương. Dù cuộc sống có khắc nghiệt đến đâu, dù phải đối mặt với bom đạn, chiến tranh, tình yêu quê hương vẫn luôn cháy bỏng trong lòng. "Ngọn gió bỏng khi đi thành nỗi nhớ/ Cát khô cằn ở mãi hóa yêu thương" là câu thơ thể hiện rõ điều này. Sự khắc nghiệt của thiên nhiên, của chiến tranh không làm mất đi tình yêu quê hương mà ngược lại, càng làm cho tình yêu ấy thêm sâu đậm. Sự kết hợp giữa hình ảnh thiên nhiên khắc nghiệt và tình cảm nồng nàn, tha thiết tạo nên sức mạnh nội lực, sự kiên trung của con người trước nghịch cảnh.
   Bài thơ sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi nhưng giàu sức gợi. Hình ảnh thơ mộng, giàu chất tạo hình kết hợp với giọng điệu trữ tình, sâu lắng. Sự kết hợp giữa tả cảnh và tả tình rất nhuần nhuyễn, tạo nên sự thống nhất, hài hòa. Thể thơ tự do giúp tác giả thể hiện linh hoạt cảm xúc, tư tưởng.
   "Gió Lào cát trắng" là một bài thơ hay, giàu ý nghĩa. Bài thơ không chỉ miêu tả vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn thể hiện tình yêu quê hương sâu sắc, lòng kiên cường, lạc quan của con người Việt Nam. Qua bài thơ, ta cảm nhận được sức sống mãnh liệt, sự gắn bó máu thịt giữa con người và quê hương, giữa con người với thiên nhiên, và hơn hết là lòng yêu nước, ý chí kiên cường của người dân Việt Nam trong thời chiến.