Nạn đói năm 1945 là một trong những thảm họa lớn nhất trong lịch sử Việt Nam, xảy ra trong bối cảnh chiến tranh thế giới thứ hai và cuộc khủng hoảng về lương thực do chính quyền thực dân Pháp và quân Nhật gây ra. Nạn đói này đã khiến hàng triệu người Việt Nam phải chết vì thiếu ăn, đồng thời là một yếu tố quan trọng góp phần vào sự thay đổi lớn trong lịch sử đất nước, tạo đà cho cách mạng tháng Tám 1945.

Nạn đói năm 1945 có nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu là các yếu tố kinh tế và chính trị:

• Chính sách của thực dân Pháp: Dưới sự cai trị của thực dân Pháp, nền kinh tế Việt Nam chủ yếu phục vụ cho lợi ích của Pháp và các nước đồng minh. Chính sách thu thuế nặng nề và việc sử dụng đất đai và tài nguyên thiên nhiên cho lợi ích của thực dân đã làm giảm sản lượng nông nghiệp trong nước. Trong khi đó, nông dân Việt Nam phải đối mặt với nhiều khó khăn, thiếu thốn và lạm phát.

• Cuộc chiến tranh thế giới thứ hai và Nhật Bản chiếm đóng Đông Dương: Khi Nhật Bản xâm lược Đông Dương vào năm 1940, họ tiếp tục khai thác tài nguyên của Việt Nam để phục vụ chiến tranh. Chính quyền Nhật đã tước đoạt lương thực, thuốc men, và nhiều sản phẩm cần thiết, khiến cho tình hình kinh tế càng trở nên khó khăn.

• Thiên tai: Ngoài những yếu tố chính trị và kinh tế, nạn đói còn bị ảnh hưởng bởi thiên tai. Mùa màng năm 1944 và 1945 thất bát do lũ lụt, hạn hán và sâu bệnh, khiến sản lượng lúa gạo giảm mạnh.

• Diện tích bị ảnh hưởng: Nạn đói chủ yếu xảy ra ở miền Bắc Việt Nam, đặc biệt là ở các tỉnh như Bắc Giang, Thái Bình, Hải Dương, Hưng Yên, Nam Định, và các vùng nông thôn khác.

• Tỷ lệ tử vong: Theo thống kê, khoảng 2 triệu người đã chết vì đói, chiếm một tỷ lệ lớn trong dân số lúc bấy giờ. Hàng triệu người dân nghèo phải vật lộn với nạn đói kéo dài nhiều tháng. Những người chết không chỉ vì thiếu ăn mà còn vì bệnh tật, suy kiệt do không có sức để chống chọi lại các bệnh truyền nhiễm.

• Ảnh hưởng đến xã hội: Nạn đói đã làm thay đổi sâu sắc xã hội Việt Nam. Cái chết của hàng triệu người dân đã khiến những người sống còn đọng lại sự căm phẫn, tạo ra sự thay đổi lớn trong ý thức chính trị của dân chúng. Nạn đói càng làm cho người dân nhận thức rõ hơn về sự bất công, sự đàn áp của thực dân Pháp và Nhật, từ đó hình thành ý chí đấu tranh chống lại chế độ thực dân và phát xít.

• Chính quyền Nhật Bản: Dưới sự cai trị của Nhật, chính quyền này không có bất kỳ biện pháp nào hiệu quả để giảm bớt nạn đói, mà ngược lại còn áp dụng các chính sách thu gom lương thực, khiến người dân càng thêm khốn cùng.

• Các tổ chức cách mạng: Đảng Cộng sản Đông Dương (trong đó có Đảng Cộng sản Việt Nam) và các tổ chức cách mạng khác đã nhanh chóng nhận thấy tình trạng bức xúc của người dân. Họ tổ chức các cuộc vận động, biểu tình đòi quyền sống, đồng thời kêu gọi người dân tham gia các hoạt động cứu đói, giúp đỡ nhau vượt qua thời kỳ khốn khó này. Một trong những cuộc vận động quan trọng là việc thành lập các đội cứu đói và phát động các phong trào đấu tranh đòi quyền lợi cho nông dân và công nhân.

Nạn đói 1945 là một trong những yếu tố chính tạo ra làn sóng phẫn nộ mạnh mẽ trong quần chúng nhân dân, khiến phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ. Nạn đói và sự khốn khổ của người dân đã tạo ra một nền tảng chính trị vững chắc cho Cách mạng tháng Tám 1945.

• Sự phẫn nộ của nhân dân: Người dân đã căm ghét chính quyền thực dân và đế quốc, và điều này thúc đẩy họ tham gia vào các phong trào cách mạng. Sự bất mãn ngày càng lớn đối với chính quyền đã tạo ra một tình huống cách mạng thuận lợi.

• Đảng Cộng sản và Hồ Chí Minh: Lãnh tụ Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã lãnh đạo quần chúng nhân dân tiến hành tổng khởi nghĩa vào tháng 8 năm 1945, lật đổ chính quyền thực dân Pháp và quân Nhật, thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Nạn đói năm 1945 là một trong những thảm họa đau thương nhất trong lịch sử Việt Nam, không chỉ vì mức độ tàn phá của nó mà còn vì tác động sâu rộng đến nhận thức của người dân về tình hình chính trị, xã hội và sự thống trị của thực dân. Tuy nhiên, nạn đói cũng là một trong những yếu tố quan trọng góp phần vào việc hình thành tinh thần đấu tranh mạnh mẽ trong quần chúng nhân dân, mở đường cho cuộc cách mạng tháng Tám thành công và sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.