Bố cục
Đoạn thơ có thể được chia thành hai phần:
- Phần một (từ đầu đến làm nên đất nước muôn đời): Những cảm nhận về đất nước.
– Phần hai (còn lại): tư tưởng Đất nước của Nhân dân.
Những giá trị nội dung, nghệ thuật
a) Những cảm nhận về đất nước
– Nhà thơ không dùng hình ảnh của một đất nước trong hiện tại mà là - hình ảnh của một đất nước dân gian thơ mộng, trữ tình từ xa xưa vọng về trong chiều sâu văn hoá - lịch sử, gắn với cuộc sống đời thường của mỗi con người, tác giả cảm nhận đất nước theo một cảm thức rất riêng. Đất nước hiện lên vừa thiêng liêng tôn kính, lại vừa gần gũi, thân thiết.
– Đất nước là những gì thật gần gũi, thân thiết, bình dị, ở ngay trong cuộc sống của mỗi gia đình chúng ta: lời kể chuyện của mẹ, miếng trầu của bà, cây tre, hạt gạo ta ăn mỗi ngày, cái kèo cái cột trong nhà,...
| - Đất nước được cảm nhận từ các phương diện địa lí - lịch sử gắn với những huyền thoại về Lạc Long Quân và Âu Cơ, về đất Tổ Hùng Vương....
+ Về mặt không gian địa lí, đất nước được Nguyễn Khoa Điềm quan niệm không chỉ là núi sông, rừng bể (con chim Phượng Hoàng... con cá Ngư Ông,...) mà còn là cái không gian rất gần gũi với cuộc sống đời thường của mỗi một con người. “Đất là nơi anh đến trường, Nước là nơi em tắm. Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”...
+ Và cũng là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua bao the hệ: “Những ai đã khuất. Những ai bây giờ. Yêu nhau và sinh con đẻ cái. Gánh vác phần người đi trước để lại. Dặn dò con cháu chuyện mai sau...
- Từ các bình diện nói trên, tác giả đã nâng ý thơ lên một tầm khái quát: đất nước đã kết tinh, hoá thân trong cuộc sống của mỗi con người:
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước. - Đó chính là mối quan hệ biện chứng giữa cá thể và cộng đồng, giữa mỗi thành viên với đất nước của mình.
- Đất nước đang hiện hữu trong từng người, mỗi ngày. Vì vậy, mỗi cá mai sau: nhân phải có trách nhiệm gìn giữ, phát triển và truyền lại cho các thế hệ
 
Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời... b) Tư tưởng Đất nước của Nhân dân
- Từ việc cảm nhận đất nước ở bình diện văn hoá, ở phần này, bằng những câu thơ chính luận, tác giả nhấn mạnh, khắc sâu và làm nổi bật tư tưởng “đất nước của nhân dân”.
- Cách nhìn của tác giả về những thắng cảnh, về địa lí là một cách nhìn có chiều sâu và là một phát hiện mới mẻ. Muôn vàn vẻ đẹp của cảnh quan thiên nhiên kì thú đều gắn liền với con người, được tiếp nhận, cảm thụ qua tâm hồn và lịch sử dân tộc, đều là kết tinh của bao công sức và khát vọng của nhân dân, của những người bình thường, vô danh.
+ Đoạn thơ quy tụ tất cả các bình diện nói trên rồi dẫn đến một khái niệm sâu sắc:
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta... + Đây cũng chính là lí do vì sao khi nói về bốn nghìn năm lịch sử của đất nước, nhà thơ không điểm tên các triều đại cùng bao nhân vật anh hùng trong sử sách mà nhấn mạnh đến lớp lớp những người vô danh:
Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết.
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước. – Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm góp thêm một thành công trong dòng thơ về đất nước thời chống Mĩ, làm sâu sắc thêm nhận thức về nhân dân và đất nước.
- Tác giả sử dụng nhuần nhị và sáng tạo nhiều chất liệu văn học và Văn hoá dân gian, tạo ra một không khí, một không gian nghệ thuật riêng.
+ “Đất nước” đưa ta vào thế giới gần gũi, mỹ lệ và bay bổng của nó dao, truyền thuyết, của văn hoá dân gian nhưng lại mới mẻ qua can nhận và tư duy hiện đại, qua hình thức thơ tự do.
+ Đặc biệt, bài thơ được biểu đạt bằng giọng thơ trữ tình - chính luận, vừa thuyết phục người đọc bằng chất trữ tình sâu lắng vừa chinh phục họ bằng chất trí tuệ sắc sảo.