Chắc hẳn trong mỗi chúng ta đều có những kỉ niệm đáng nhớ, và một trong những điều đẹp đẽ không bao giờ quên được là những giờ phút xôn xao của ngày tựu trường đầu tiên trong cuộc đời mình. Những rung động thuần khiết này được nhà văn Thanh Tịnh thể hiện một cách tinh tế qua văn bản Tôi đi học.
Trong giới văn nghệ Thanh Tịnh nổi tiếng là một người hài hước, hóm hỉnh với những giai thoại và các mẩu chuyện vui được truyền tụng qua nhiều thế hệ. Vậy mà giữa hàng ngũ những người chịu ngang trái về mặt tình cảm phải chịu cảnh cô đơn trong giới văn nghệ sĩ thì trường hợp của ông là kéo dài lặng lẽ và xót xa hơn cả. Sáng tác của Thanh Tịnh nhìn chung đều toát lên vẻ đẹp đằm thắm, tình cảm êm dịu, trong trẻo. Tôi đi học in trong tập truyện Quê mẹ, xuất bản lần đầu năm 1941 là truyện ngắn rất tiêu biểu cho phong cách này.
Tôi đi học có tính tự truyện. Nó nhẹ nhàng man mác, ngọt ngào lưu luyến và có dư vị buồn dịu của kỉ niệm tuổi thơ. Đây là văn bản có sự kết hợp giữa văn biểu cảm và văn tự sự. Nó đem đến những cảm nhận tinh tế của tâm hồn sáng trong thời còn trẻ của ngày đầu tiên đến trường.
Dòng hồi tưởng được khơi gợi hết sức tự nhiên: "Hằng năm cứ vào cuối thu, lá nguoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường". Những biến chuyển của trời đất cuối thu thường gợi cho lòng người những bâng khuâng, hoài nhớ. Thời điểm cuối thu là mùa tựu trường sau ba tháng hè. Và "mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã". HÌnh ảnh đáng yêu ấy đã làm cho nhân vật "tôi" xúc động, nhớ về dĩ vãng. Nhân vật đã nhìn thấy tuổi thơ của chính mình qua hình ảnh ấy.
Từ khung cảnh của hiện tại đã đánh thức kỉ niệm của quá khứ. Những từ láy nao nức, tưng bừng rộn rã diễn tả những rung động tha thiết và vô cùng trẻ trung trong tâm hồn nhân vật dù bao năm tháng đã qua đi. Điệp khúc "hằng năm… lòng tôi lại…", "mỗi lần thấy… lòng tôi lại…" diễn tả sức sống lâu bền của kỉ niệm. Hai chữ mơn man đầy gợi cảm, thể hiện trạng thái êm ái, nhẹ nhàng trong tâm hồn nhân vật khi được sống lại kí ức tuổi thơ.
Nhớ lại những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường, nhân vật tôi nhớ lại những cảm giác trong sáng để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng mình: "Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng". Hình ảnh so sánh và phép nhân hóa vừa diễn tả cụ thể những cảm giác đẹp đẽ, trong sáng trong tâm hồn của cậu học trò nhỏ, vừa tạo nên chất thơ tươi tắn và man mác.
Theo dòng hồi tưởng của nhân vật tôi, từng khung cảnh và tâm trạng lần lượt hiện lên theo trình tự thời gian, theo trình tự không gian từ nhà tới trường và vào lớp học.