Hồ Xuân Hương được mệnh danh là “bà chúa thơ Nôm” . Bà là một người phụ nữ có tài năng nhưng cuộc đời của bà có nhiều trắc trở trong tình duyên. Xuân Hương có nhiều tác phẩm viết về người phụ nữ như: làm lẽ, tự tình, …Nhưng để lại trong lòng bao người đọc ấn tượng sâu sắc là bài thơ”Bánh Trôi nước”- Một bài thơ vịnh vật mượn chiếc bánh trôi để nói về người phụ nữ trong xã hội xưa.
Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son
Trước hết bài thơ cho chúng ta thêm hiểu biết về một loại bánh dân dã quen thuộc của dân tộc thường làm vào ngày Tết Hàn Thực 3-3 âm lịch. Đây là loại bánh được làm từ bột gạo nếp, hình tròn và có màu trắng bên trong có nhân đường đỏ hoặc đường phèn. Bánh trôi được luộc bằng cách cho vào nồi nuốc đun nếu bành nổi là chín còn bánh chìm là chưa chín. Ở đây tác giá Xuân Hương đã sử dụng nhiều các từ miêu tả rất sinh động “trắng, tròn,chìm, nổi rắn, nát..” để gợi nên vẻ đẹp bánh trôi giản dị và thuần khiết . Bà chúa thơ Nôm dường như đã thổi vào chiếc bánh làm cho chiếc bánh có hồn hơn đẹp hơn, sinh động hơn. Và ẩn sau hình ảnh chiếc bánh là một lời tâm sự của chính cuộc đời tác giả?
Sau hình ảnh bánh trôi nước thì Hồ Xuân Hương đã rất khéo léo nói về vẻ đẹp nhan sắc, phẩm chất và cuộc đời thân phận của người phụ nữ . Câu thơ mở đầu: ” Thân em vừa trắng lại vừa tròn”. Ở câu thơ này tác giả đã sử dụng cách mở đầu quen thuộc trong ca dao”Thân em..” người phụ nữ tự nói về vẻ đẹp của mình. Cùng với đó là cách dùng quan hệ từ ” vừa..lại” và các tính từ”trắng tròn” gợi tả nên vẻ đẹp nhan sắc của người phụ nữ tròn trịa đầy đặn và hoàn hảo. Một vẻ đẹp khỏe mạnh , xinh xắn duyên dáng của người phụ nữ. Câu thơ còn là một sự khẳng định tự hào về vẻ đẹp của chính mình.
Vậy với vẻ đẹp như vậy thì cuộc đời của họ ra sao? Chúng ta cùng tìm hiểu câu thơ thứ 2: “Bẩy nổi ba chìm với nước non”. câu thơ này nữ sĩ đã sử dụng đảo thành ngữ từ ” ba chìm bẩy nổi” thành “Bẩy nổi ba chìm” . Các số từ tượng trưng ” bẩy. ba” quan hệ từ “với” và cụm từ ” nước non” giúp người đọc cảm nhận được cuộc đời đầy long đong , vất vả chuân chuyên của người phụ nữ vì gia đình, vì chồng con hay vì” nước non” nữa?.Câu thơ như một lời cảm thông của nhà thơ dành cho người phụ nữ. Không chỉ có cuộc đời long đong, vất vả mà người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa còn bị bao lễ giáo phong kiến dàng buộc, cuộc đời của họ lại do người khác quyệt định” Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”. Cũng giống như chiếc bánh trôi xấu hay đẹp là do người làm bánh thì cuộc đời thân phận người phụ nữ sướng hay khổ lại do người khác quyết định ” tay kẻ nặn”. Câu thơ thứ ba này như là một lời cảm thông đồng thời cũng là lời phê phán bao cổ hủ của xã hôi cũ gây bất công cho người phụ nữ xưa. Phải chăng với bao lễ giáo đó mà cuộc đời của Xuân Hương mới có bao cay đắng , long đong..?
Nhưng chúng ta càng cảm phục bản lĩnh của Xuân Hương- bản lĩnh của người phụ nữ hơn khi đọc câu thơ cuối ” Mà em vẫn giữ tấm lòng son“. Nếu như câu thứ ba dùng quan hệ từ “mặc dầu” thì câu bốn này là “mà…vẫn”- cặp quan hệ từ khẳng định, sự kiên định cho dù có bao khó khăn, có bị vùi dập của lễ giáo thì người phụ nữ luôn giữ ” tấm lòng son”. “Tấm lòng son “ở đây chính là tấm lòng son sắc, thủy chung, nghĩa tình chung thủy của người phụ nữ. Câu thơ là một lời ca ngợi vẻ đẹp phẩm chất của người phụ nữ, thể hiện sự trân trọng người phụ nữ của Hồ Xuân Hương.
Mỗi khi đọc bài thơ “Bánh trôi nước” người đọc lại cảm nhận được hơi thở trong ca dao , những vần thơ của bà gần với ca dao than thân . Ta đã từng nghe rất nhiều như:
– Thân em như trái bần trôi
Gió dập sóng dồi , biết tấp và đâu?
Hay – Thân em như tấm lụa đào
Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai?
Có lẽ Hồ Xuân Hương nếu như còn chắc nhà thơ cũng mỉm cười khi nhìn thấy ở xã hội ngày nay người phụ nữ đã có nhiều công bằng hơn xưa họ được học tập, được làm việc và được coi trọng như nam giới.
Có thể khẳng định rằng bài thơ” Bánh trôi nước” với cách lựa chọn đề tài giản dị gần gũi nhưng giá trị ý nghĩa thật sâu sắc. Từ thế kỉ 18 mà Xuân Hương đã thể hiện một cái nhìn nhân văn đối vời người phụ nữ. Trân trọng, ca ngợi vẻ đẹp và cảm thông cuộc đời bao vất vả chìm nổi của họ đồng thời phê phán xã hội cũ bất công với người phụ nữ. Bài thơ sẽ còn mãi trong lòng mọi người bởi giá trị nhân đạo sâu sắc đó.

Hồ Xuân Hương là một nữ sĩ hiếm hoi trên thi đàn văn học Việt Nam có nhiều tác phẩm được lưu truyền cho đến ngày nay. Với phong cách sáng tác hiện đại, cá tính, phong khoáng, Hồ Xuân Hương đã khiến người đọc khâm phục tài năng. Bà viết nhiều, viết sâu sắc về phụ nữ Việt nam thời kì phong kiến. Bài thơ “Bánh trôi nước” là một bài thơ ẩn dụ về hình ảnh người phụ nữ.
Bài thơ “Bánh trôi nước’ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, tứ thơ cô dọng nhưng có nội dung sâu xa. Có lẽ cũng chính vì thế mà người ta gọi bà là “Bà chúa thơ Nôm” với những câu thơ hàm súc nhưng ý kiến quá sắc sảo.
Hồ Xuân Hương đã lựa chọn “bánh trôi nước” làm hình ảnh trung tâm, biểu tượng cho người phụ nữ Việt nam trong xã hội phong kiến:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Chỉ với 1 câu thơ nhưng Hồ Xuân Hương đã miêu tả quá chi tiết hình dáng, màu sắc của chiếc bánh trôi. Bánh trôi là loại bánh dân dã, gắn liền với đời sống của nhân dân. Tác giả đã dùng từ “thân em” để chỉ chiếc bánh trôi có chăng là ẩn dụ về chính bản thân mình. Có rất nhiều cách để viết hay, viết đẹp hơn nữa nhưng Hồ Xuân hương lại chọn cách viết thật, viết đúng, viết sâu như thế này. “Vừa trắng lại vừa tròn” không phải là chuẩn mực của cái đẹp nhưng lại rất phúc hậu. Chiếc bánh trôi trắng và tròn cũng giống như hình dáng của người phụ nữ hiền lành, " khuôn trăng đầy đặn ", điềm đạm và khỏe mạnh.
Đến câu thơ thứ 2 là quá trình nấu bánh:
Bảy nổi ba chìm với nước non
Câu thơ đã khái quát được đầy đủ cách nấu chín bánh trôi trong dân gian. Nhưng hai từ “nổi” và ‘chìm’ dường như gợi nhắc sự bếp bênh, trôi nổi vô định của chiếc bánh trôi, hay của chính cuộc đời người phụ nữ. Số từ “ba, bày’ để ám chỉ nhưng sóng gió, những long đong, lận đận mà người phụ nữ phải trải qua.
Xã hội phong kiến đầy áp bức, bóc lột, hành hạ người phụ nữ đến thê thảm. Họ thấp cổ bé họng nên không dám kêu ai, không dám than ai vì có ai thấu, có ai hiểu đâu.
Câu thơ thứ 3 dường như là sư phó mặc vào người làm bánh, hay chính là phó mặc cho xã hội đầy bất công;
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Phụ nữ sống trong thời kì phong kiến luôn lép vế, phải cam chịu và đầu hàng số phận. kệ người ta xô, mặc người ta đẩy mà không dám ké răng nửa lời. Họ không dám đấu tranh, không dám đòi công bằng. Từ “mặc” trong câu thơ như khẳng định một sự phó mặc đến não nề, và còn thấp thoáng sự bất cần. Vậy nhưng đọc câu thơ này, chúng ta vẫn nhận ra được một chút chống cự qua từ “mặc” nhưng nó không quá nổi bật. Chỉ là Hồ Xuân Hương là người phụ nữ không chịu khuất phục nên thơ bà cũng không chịu khuất phục như vậy.
Mặc dù bị chà đẹp, bóc lột nhưng tâm hồn người phụ nữ Việt Nam vẫn luôn son sắt
Mà em vẫn giữ tâm lòng son
Dẫu cho cuộc đời nghiệt ngã, bạc bẽo và bất công như thế nào thì sự son sắt và thủy chung của người phụ nữ vẫn luôn là phẩm chât cao đẹp, đáng trân trọng. Hồ Xuân hương đã khám phá ra một nét đẹp hiếm thấy của phụ nữ Việt Nam. Tâm hồn thanh khiết, tấm lòng son không hề bị vướng bận.
Hồ Xuân Hương với sự tài tình trong ngôn ngữ và đặc biệt lối nói ẩn dụ độc đáo đã vén màn cho người đọc thấy xã hội phong kiến nhiều bất công, thối nát. Người phụ nữ phải chịu sự đè nén nhưng vẫn giữ được trái tim thủy chung, son sắt.