Trong xã hội có rất nhiều loại người. Bên cạnh những người tốt lấy lao động, cống hiến làm niềm vui, còn có không ít những kẻ chỉ biết thủ lợi cho riêng mình, khi hưởng thụ thì có mặt trước nhưng lúc khó khăn nguy hiểm thì tìm cách tránh né, đùn đẩy cho người khác. Lối sống cá nhân, ích kỉ ấy đã bị nhân dân ta phê phán qua câu tục ngữ: “Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau”.

Nghĩa tường minh của câu tục ngữ này tương đối dễ hiểu bởi nó nêu lên hai sự việc khá quen thuộc trong đời sống hàng ngày. Thường thường, nếu được mời đi “ăn cỗ” (dự đám giỗ, đám tiệc,…), người đi trước (đến sớm) sẽ được chủ nhân mời ngồi chỗ tốt ở bàn trên, mâm trên, thức ăn đầy đủ, ngon lành. Ai chậm chân đến sau tất nhiên sẽ thiệt thòi hơn. Còn “lội nước” thì “đi sau” để còn biết nông sâu ra sao mà tránh, vì đi trước sẽ không lường được nguy hiểm.

Nhưng ý nghĩa câu tục ngữ này không dừng ở đó. Nó nêu lên quan điểm sống thực dụng của những kẻ tham lam và ích kỉ. Khi hưởng thụ, họ sẽ có mặt đầu tiên để tranh giành quyền lợi, vơ vét phần hơn về mình. Khi cảm thấy có sự bất trắc, không thuận lợi cho bản thân thì né tránh, nhất là lúc gian nan vất vả, hiểm nguy. Đây là quan điểm sống của kẻ cơ hội. Họ chỉ giành thuận lợi về mình và đẩy khó khăn, vất vả, thậm chí hiểm nguy cho người khác. Đó là cách sống đi ngược với đạo lí dân tộc. Xã hội loài người được phát triển như ngày nay là do công sức của bao thế hệ xây dựng, vun đắp. Những sản phẩm vật chất, tinh thần to lớn là kết quả của mồ hôi, nước mắt, thậm chí cả xương máu của nhiều người đổ xuống mới có được. Rõ ràng là chúng ta phải cống hiến trước rồi mới được quyền hưởng thụ.

Cách sống trên không phải là cách sống của con người chân chính. Nó chỉ là sự ranh mãnh, láu cá vặt của kẻ tiểu nhân. Nó dễ dàng đẩy người ta đến những hành vi tội lỗi, vô trách nhiệm, lừa gạt. Những kẻ sống theo kiểu này khó có thể làm nên sự nghiệp lớn vì thiếu hẳn nền tảng đạo đức là tấm lòng nhân ái, dám hi sinh vì người khác. Trước sau thì bản chất cơ hội, ích kỉ của họ sẽ được bộc lộ và họ sẽ bị dư luận lên án, bị mọi người xung quanh coi thường và xa lánh.

Vậy thì sống như thế nào là đúng đắn nhất? Sinh thời, Bác Hồ đã nêu ra quan điểm sống: “Mình vì mọi người, mọi người vì mình”. Quan điểm này của Bác Hồ là sự kế thừa có sáng tạo quan điểm tiến bộ của Nguyễn Trãi – vị anh hùng dân tộc: “Tiên thiên hạ chi ưu nhi ưu, hậu thiên hạ chi lạc nhi lạc” (Lo trước mọi người, vui sau mọi người). Chúng ta hãy cống hiến hết mình vì quyền lợi chung, lợi ích chung của tập thể và ta sẽ nhận lại được nhiều hơn thế, đó là sự yêu mến, quý trọng của mọi người. Nếu ai cũng coi làm việc, cống hiến cho gia đình, xã hội là mục đích sống, là hạnh phúc của bản thân, biết gắn quyền lợi cá nhân với quyền lợi cộng đồng thì lối sống ích kỉ, tiêu cực sẽ bị đẩy lùi và xã hội sẽ ngày càng tốt đẹp hơn.

“Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau” là quan điểm sống cá nhân ích kỉ. Thái độ của nhân dân ta đối với cách sống này là phê phán và loại bỏ. Trong hoàn cảnh đổi mới hiện nay, đất nước ta, nhân dân ta đang rất cần những người dám nghĩ, dám làm, tiên phong trong mọi lĩnh vực khó khăn, gian khổ nhất. Những con người ấy chính là lực lượng rường cột của đất nước – thế hệ thanh niên có đức có tài, sống có trách nhiệm và cống hiến hết mình vì “sự nghiệp dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Mỗi chúng ta hãy tự rèn luyện cho mình một quan điểm đúng đắn về cống hiến và hưởng thụ, một lí tưởng sống đẹp để trở thành người hữu ích cho xã hội