Cây phượng hay phượng vĩ, xoan tây, điệp tây là một loài thực vật có hoa sinh sống ở vùng nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới. Phượng vĩ là một loài cây vốn rất quen thuộc trong đời sống con người. Người ta trồng phượng vĩ ở khắp mọi nơi để lấy bóng mát. Vào mùa hoa nở, cả cây đỏ rực màu hoa gây ấn tượng mạnh mẽ. Thuyết minh cây phượng vĩ.

Tại Việt Nam, phượng vĩ được người Pháp du nhập vào trồng khoảng những năm cuối thế kỷ 19 tại các thành phố lớn như Hải Phòng, Đà Nẵng, Sài Gòn. Hiện nay, phượng vĩ là loài cây được trồng rộng rãi từ miền Bắc và miền Nam trên vỉa hè, công viên, trường học và trong các không gian cây xanh khác.

Phượng là loài cây gỗ lớn cao từ 10 đến 15 m, vỏ thân màu xám trắng, nhẵn, phân cành nhánh nhiều, lớn, dài, mọc nghiêng, tán rộng. Lá kép lông chim 2 lần với 20 đôi lá phụ, lá rụng thưa vào mùa khô tháng 1-3 hàng năm, sắc lá có màu xanh bóng.

Thân câu phượng ít khi mọc thẳng mà thường phân ra thành nhiều cành nhánh xum xuê. Gốc cây thường to bè, gồ ghề, rễ nỗi lên khỏi mặt đất. Người ta phát hiện cây phượng trong rừng thường mọc thành đám lớn và chiếm một khoảng không gian rất rộng.

Hoa nở đỏ rực vào những cơn mưa đầu mùa cuối tháng 4 đầu tháng 5. Hoa cụm lớn dài 20-30 cm, nang hoa xếp thưa, xòe rộng, hoa lớn màu đỏ tươi hay đỏ cam với cánh tràng có cuống dài, phiến rộng, dúm răn reo, trong đó có cánh lớn màu cam đỏ và các vạch đốm màu trắng, nhị có bao phấn cong màu đỏ.

Quả Phượng rất lớn, dài 20-60 cm, rộng 4-6 cm, dẹp, vỏ hóa gỗ, hạt cứng, dài, đen có vân màu. Phượng cần khí hậu nhiệt đới hay cận nhiệt đới để phát triển tốt, nhưng nó có thể chịu được các điều kiện khô hạn và cả ở đất mặn.

Cây phượng vĩ được trồng bằng hạt hoặc bằng chồi. Cây tái sinh hạt và chồi đều mạnh, có thể trồng ở mọi loại địa hình khác nhau như: Vùng đồi núi, khu vực trung du, tại các đường phố, trường học, ven biển…

Cây phượng thuộc loại ưa ánh sáng nên cứ được trồng ở những nơi nhiều ánh sáng là cây phát triển mạnh, thường không kén đất nên rất dễ trồng… Phượng vĩ có sức sống mạnh mẽ, chịu được khô hạn, phát triển nhanh, phân tán rộng, là loại cây trồng lấy bóng mát điển hình của nhiều quốc gia trên thế giới.

Cây thường nở hoa vào khoảng tháng 5-6 hằng năm. Hoa phượng thường nở khá đồng loạt tạo nên một bức tranh màu đỏ thật ấn tượng.

Nhược điểm lớn là tuổi thọ không cao: cây trồng trên đường phố chỉ 30 tuổi là đã già cỗi, thân có dấu hiệu mục rỗng, sâu bệnh, nấm bắt đầu tấn công. Còn cây trồng trong công viên, trường học thì có thể có tuổi thọ cao hơn nhưng cũng chỉ đạt 40-50 năm tuổi.

Trong điều kiện hoang dã, nó là loài đang nguy cấp, nhưng nó được con người trồng ở rất nhiều nơi. Ngoài giá trị là cây cảnh, nó còn có tác dụng như một loài cây tạo bóng râm trong điều kiện nhiệt đới, do thông thường nó có thể cao tới một độ cao vừa phải rồi bắt đầu phân tán rộng tạo bóng che khá lớn. Lá phượng nhỏ, mau hoai mục không gây ô nhiễm môi trường. Cây phượng khá thân thiện đối  với môi trường sống của con người nên được chọn làm giống cây trồng ở nhiều nơi.

Quả phượng khô chắc với nhiều dáng hình đọc đáo, thường được dùng làm đồ trang trí hoạc khí cụ âm nhạc.

Gỗ phượng thuộc nhóm gỗ tạp, thuộc loại trung bình, dùng trong xây dựng, đồ gỗ dân dụng, đóng hòm, xẻ ván. Cây cho vỏ và rễ làm thuốc hạ nhiệt, chống sốt. Vỏ cây có thể sắc nước uống trị sốt rét, đầy bụng, tê thấp, giảm huyết áp. Lá trị tê thấp và đầy hơi.

Cây phượng với bộ rễ đồ sộ, thường nổi lên trên mạt đất, có vai trò chóng xói mòn, bảo vệ đất rất tốt. Ở nhiều nơi, người ta trồng phượng trên các đồi trọc để cải tạo đất.

Cây phượng vĩ từ lâu đã được con người yêu mến và tôn vinh trong cuộc sống của mình. Tại nhiều quốc gia, cây phượng được xem như là một “vũ công có điệu múa mê hồn” bởi sắc đỏ đầy ấn tượng và khả năng sinh tồn của nó. Bơi thế, người ta thường tròng cây phượng ngay trong những khuôn viên thân thiện và gần gũi như đường phố, trường học, cơ quan, trước cổng nhà, thậm chí là trong vườn hoa cây cảnh.

Với những chùm nụ chi chít trên cành xen lẫm trong khóm hoa đỏ rực trong ngày hè nắng cháy, cây phượng được xem như loài cây có sức sống mãnh liệt, vượt lên trên nghịch cảnh để sinh tồn và tỏa sáng.
Gặp gỡ chuyện trò hay uống cốc nước mát dưới gốc cây phượng, nói chuyện về cuộc sống luôn là thú vui của người nông dân. Những em bé thường hay nhặt cánh hoa phượng chơi trò xếp hoa hay tìm bắt những con học trò quanh gốc phượng gợi nhớ về những tháng ngày tuổi thơ yên bình và tươi đẹp của mọi vùng quê. Mỗi khi nhìn cánh hoa phượng đỏ rơi đầy trên sân trường hay góc phố nào đó không khỏi khiến ta bồi hồi nhớ về kỉ niệm thời học trò trong trắng, hồn nhiên và thơ mộng. Có thể nói, sắc đỏ hoa phượng vĩ đã in dấu ấn đậm nét, trở thành một phần tươi đẹp trong bất kì người học sinh nào.

“Cây gì mọc ở sân trường
Cùng em năm tháng thân thương bạn bè
Nấp trong cành lá tiếng ve
Sắc hoa đỏ rực gọi hè đến mau?”

Có lẽ là vậy … sự xuất hiện chúng tôi có lẽ cũng đã gắn bó với ít nhiều với những kỉ niệm đẹp đẽ của các bạn học sinh. Mùa hạ thường đến với những mùa thi, cùng với những nhánh phượng vĩ đỏ ối chúng tôi lấp ló để báo hiệu ngày chia tay mang đẫm những kỉ niệm vui buồn xen lẫn. Đồng hành với màu đỏ rực của chúng tôi có lẽ chẳng có gì khác ngoài những hàng lưu bút, những dòng nhật kí theo năm tháng và là cả những món quà nho nhỏ lưu niệm dành tặng cho nhau của những cô cậu học trò nhí nhố. Chúng tôi cũng duờng như là nhân chứng cho những tình yêu lãng mạn mơ mộng vu vơ của thời học trò áo trắng cắp sách. Chúng tôi đặc biệt là thế đấy, luôn gắn liền với tuổi học trò. Và tôi không biết từ bao giờ, mọi người xem chúng tôi là một biểu hiện của mùa hạ, của một thời học trò. Và cũng tự khi nào … loài phượng vĩ chúng tôi còn có một biêt danh khác, một tên gọi khác: “Hoa học trò”?

Lòai phương vĩ chúng tôi cũng có nhiều tên lắm đấy. Ngòai những cái tên độc đáo, đầy ấn tượng như là xoan Tây, điệp tây, hoa nắng, chúng tôi còn có tên khoa học nữa cơ. Tên khoa học của chúng tôi là Delonix regia, thuộc gia đình Caesalpiniaceaẹ, Họ poincianas có cùng một họ với đậu(Leguminosae), giống Delonix. Loài chúng tôi đa số sinh sống và phát triển tốt ở vùng nhiệt đới hay cận nhiệt đới, nhưng vẫn có thể kiên cường chống chọi với điều kiện khô hạn và sống được cả những nơi đất mặn. Tôi nghe cha tôi kể lại rằng, tổ tiên của tôi có nguồn gốc từ Madagascar cơ đấy. Tại đó con người ta tìm thấy tổ tiên chúng tôi trong các cánh rừng ở miền tây Malagasy. Thế là từ đó, dòng họ của tôi đã đuợc tận hưởng một chuyến du lịch đến khắp mọi nhiệt đới trên thế giới, nhất là Đông Nam á và châu mỹ latinh. Có lẽ vì mầu sắc rực rỡ đỏ rực nổI bật trên nền trời, nên chúng tôi được so sánh như những đốm lửa ấm nóng chói chang giữa rừng chăng ? Tôi chỉ được biết rằng, mầu đỏ thắm của chính lòai hoa chúng tôi đã được thổ dân vùng Madagascar cho vào hạng hoàng tộc của thảo mộc, cũng như được công nhận là hoa biểu tượng cho xứ Puerto Rico. Tại Việt Nam, chúng tôi được người Pháp du nhập vào trồng vào những năm cuối thế kỷ 19 tại các thành phố lớn như: Hải Phòng, Đà Nẵng, Sài Gòn và dần được trồng rộng rải từ Bắc vào Nam trên vĩa hè ,công viên ,trường học.

Chúng tôi thuộc vào loại thân mộc, có thể cao lên đén từ 5-12 mét với những tán lá xòe rộng và dày đặt như một chiếc dù khổng lồ. Mỗi cành lá dài khỏang 20-40 cm, dày đặc những chiếc lá kép li ti có màu lục hơi nhạt đặc trưng, nhỏ nhỏ xinh xinh như những chiếc lông chim. Những bông hoa màu đỏ thẫm lượn theo những đường cong mềm mại, mỗi cánh có thể dài tới 8 cm , 5 cánh hoa xòe rộng như những chiếc chong chóng sắp quay. Hoa có 4 cánh có màu đỏ thẫm rực rỡ với cánh thứ năm mọc thẳng, hơi quăn góc, lấm chấm những đốm đỏ đậm, lớn hơn một chút và có phần thô hơn 4 cánh kia. Bên trong những chiếc cánh hoa ấy chính là bầu nhụy và có những cành nhị dài có phấn hoa màu vàng với hương thơm thoang thoảng, thư thái, an lành nhưng đượm đầy sự quyến rũ khiến các loài ong bướm mê mẩn. Đến khi hoa tàn, từ những đài hoa nhỏ nhắn đấy lại mọc ra những trái phượng dẹp, dài đến 60cm và rộng chừng 5cm, khi chin có màu đen thẫm và vỏ cứng bao bọc những hạt phượng màu nâu thẫm bên trong. Chính nhờ có được những phẩm chất ngoại hình trời phú như vậy nên lòai phượng vĩ tôi đây vô cùng tự hào vì còn được ví von như là lòai cây nhiều màu sắc nhất trên thế giời. Những bông hoa đỏ rực rỡ sáng chói trong nắng cùng với nhị vàng hòa lẫn với những màu xanh lục của lá cây làm lòai phưọng chúng tôi lộng lẫy một cách giản dị vô cùng mà không thể nhầm với lòai nào khác cả.

Đối với các cô cậu học trò, loài phượng chúng tôi cũng đặc biệt lắm chứ. Chúng tôi ghi lại dấu mốc quan trọng của mỗi cô cậu học sinh.Khi chúng tôi bắt đàu chớm nở là thời điểm của mùa thi cuối năm, dù các bạn có thành công hay thất bại thì điều đó vẫn đem lại cho các bạn những bài học vô cùng quý giá khiến các bạn trưởng thành hơn.Những bông hoa của tôi còn đựoc các bạn hái để ép thành những con bứơm vào những trang nhật kí, trang sách; nhị của bông hoa các bạn hái để chơi những trò chơi ngộ nghĩnh như “đá gà”; tán lá giúp che nắng, che mưa cho các cô cậu học trè vào những ngày hè oi bức hay những ngày mưa tầm tả; thân cây chúng tôi để các bạn khắc lên những dấu ấn kỉ niệm thân thuơng lưu đọng theo năm tháng; quả của chúng tôi còn đựơc một số bạn nam tinh nghịch hái để chơi đánh kiếm;… Và khi chúng tôi đã nở rộ thì có lẽ cũng đã đến thời điểm các bạn phải xa lìa nhau. Ôi, mới nghĩ đén thôi tôi cũng đã cảm thấy nao long rồi. Năm nào cũng vậy, tuy đã quen nhưng tôi vẫn không thể nào tránh đựoc cảm giác xao xuyến khi thấy các bạn chia tay. Các bạn cùng tặng nhau những món quà lưu niệm nho nhỏ, trao cho nhau những loìư chúc tốt đẹp và những lời chia tay thấm đẫm những nỗi buồn của các cô cậu học sinh, như không muốn xa lìa. Tuy vậy, đén đầu tháng năm, thời kì chúng tôi ra hoa đẹp nhất, tôi lại đuợc chứng kiến các cô cậu học trò gác qua những nỗi buồn và lục đục cho những ngày hè sôi động đang đón chờ khiến tôi cũng phấn khởi theo. Ngoài ra, trong đời sống con ngừỏi sao có thể thiếu tôi đuợc chứ: quả khô dung để làm củi này, gỗ đuợc dùgn trong xây dựng, đồ gỗ dân dụng, vỏ và rễ còn dung để làm thuốc để chữa một số bệnh, … và còn vô vàn những lợi ích khác. Ở Việt Nam, vào những dịp hè về, nếu có dịp ghé qua Hải Phòng, các bạn sẽ thấy một thành phố mang mác đầy những sắc đỏ của hơn 9000 những người anh em tôi được gieo rải khắp thành phố. Hay mỗi năm vào tháng sáu, miền nam Florida thường tổ chức hội hoa Phượng Vỹ để mọi người cùng thưởng hoa, như người Nhật thường có hội hoa Sakura chăng?

Vì cái đẹp của phượng vỹ, và vì sự bền bỉ của cây phượng qua bao nhiêu năm tháng, dù trụi cành giữa mùa đông nhưng xanh tươi trong những tháng ngày còn lại trong năm, và vì tán lá xanh um mở rộng như chiếc dù che nắng mưa, phượng vỹ có lẽ vì thế được ưa chuộng trong những khuôn viên học đường, những công viên, dọc theo hai bên đường phố hầu tạo được bóng mát trên đường, và làm cảnh đẹp mỗi muà phượng nở. Có lẽ chúng tôi sẽ mãi là biểu tượng cho tuổi học trò. Dưới các mái trường thân yêu, không phải ai hết mà chính là chúng tôi cũng đã lần lượt chứng kiến lũ học trò đang dần trưởng thành và rời xa những mái trường. Chúng tôi khắc ghi lại bao nhiêu dấu ấn kỉ niệm buồn vui học trò, từ những ngày tháng vui đùa bên nhau cho đến khi xa lìa, …. Cũng hạnh phúc lắm chứ. Có lẽ vì thế mà biết bao người, từ châu Âu đến châu Á, đã viết biết bao nhiêu mẩu truyện, làm biết bao nhiêu bài thơ, hoạ bao bức tranh, và nhất là phối âm bao nhiêu bản nhạc riêng cho chúng tôi, ví dụ như bản "Poinciana", và có phải vì thế, bao tâm hồn thi sĩ bắt đầu biết nhớ, và biết mong "Sớm Nở Phượng Yêu".

 Ở góc sân trường em có một cây phượng vĩ già, chắc đã vài chục tuổi. Người ta đặt tên cho nó là phượng vĩ có lẽ dựa vào hình dáng của lá giống như chiếc đuôi của con chim phượng hoàng trong cổ tích.

Em nghe các thầy cô nói tại rằng, cây phượng này do một phụ huynh trồng từ lúc ngôi trường mới xây xong. Cây cao tới lan can lầu một, cành xòe rộng, lá sum suê tỏa bóng mát rượi. Gốc cây to bằng một vòng tay người lớn, màu nâu, xù xì nhiều mấu. Những chiếc rễ nổi ngoằn ngoèo trên mặt đất. Lá phượng là loại lá kép, gồm nhiều lá nhỏ, mỏng, màu xanh sẫm, mọc song song hai bên cuống. Tuốt hết lá đi rồi buộc túm lại với nhau, em đã có trong tay một cây vợt bắt bướm xỉnh xinh. Mỗi sớm mai, trong tán lá xanh, tiếng chim hót ríu rít nghe thật vui tai.

Hằng năm, khi tiếng ve bắt đầu cất lên ra rả cũng là mùa hoa phượng nở. Màu đỏ nồng nàn như lửa bao phủ khắp ngọn cây, nhìn xa giống như một mâm xôi gấc khổng lồ. Lúc ấy, trông cây phượng già trẻ hẳn lại, bừng bừng sức sống. Nhìn hoa phượng nở, những cô cậu học trò náo nức nghĩ tới một mùa hè đầy ắp niềm vui.

Hoa phượng năm cánh, bốn cánh đỏ mỏng như lụa và một cánh dày lốm đốm trắng. Giữa hoa là chùm nhụy dài và cong, đầu nhụy là túi phấn hình bầu dục. Chúng em rất thích chơi trò chọi gà bằng những chiếc nhụy hoa đó.

Hết mùa, hoa phượng tàn dần. Mỗi lần có cơn gió thổi qua, những cánh phượng lả tả bay theo chiều gió. Trái phượng non màu xanh nhạt, mỏng và dài, khe khẽ đung đưa trên cành. Cây phượng già trở lại vẻ đẹp mộc mạc, thân quen của nó.

Chúng em gọi hoa phượng bằng cái tên thân yêu “hoa học trò” và coi cây phượng như người bạn thân thiết. Gốc cây là nơi tụ họp quen thuộc của chúng em để vui chơi và học tập. Hoa phượng nở cùng với tiếng ve ngân ran ran trong vòm lá báo hiệu năm học kết thúc, một mùa hè lại đến. Lòng chúng em rộn lên bao cảm xúc khi nghĩ về những điều thú vị đang chờ phía trước.

Đầu năm học mới, cây phượng lại xòe bóng mát, che chở cho những cô bé, cậu bé học sinh cổ quàng khăn đỏ, vui chơi dưới sân trường.