Từ xưa đến nay “Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau” đã được lưu truyền rộng rãi trong nhân dân, như một lời khuyên mà cha ông để lại về kinh nghiệm ứng xử trong cuộc sống. Câu tục ngữ không chỉ là lời khuyên mà nó còn là một sự chỉ trích những con người chỉ biết lựa miếng ngon để ăn, việc nhàn hạ để làm.

   Đây là câu tục ngữ phản ánh cách xử thế của xã hội cũ. Về nghĩa đen ta hiểu khi nào có người mời đi ăn cỗ thì nên đi trước, như vậy sẽ được ăn trước, ngồi ăn đàng hoàng không lo thiếu chỗ, thậm chí có những mâm cỗ dành cho khách đến trước thường đầy đủ các món ăn hơn. Nhưng khi phải lội nước thì nên đi theo sau để tránh những gì có thể nguy hiểm xảy ra như vấp phải cọc, phải đá, hoặc sa xuống hố sâu. Bằng hai từ đi câu tục ngữ có ý nghĩa rất sâu sắc. 

Một ý nghĩa mang tính xã hội là cách ứng xử ở đời được gửi gắm qua câu tục ngữ. Đó là những con người khi được hưởng bổng lộc, quyền lợi thì nên tìm cách hưởng trước, họ luôn nhanh tay hơn người khác để chớp thời cơ tốt nhất. Còn nếu khi được giao nhiệm vụ hay công việc đi vào chỗ khó khăn thì tìm cách lùi lại đi theo sau mọi người để tránh những gian khổ, tai họa buổi đầu có thể xảy ra. Nếu đặt câu tục ngữ này vào hoàn cảnh xã hội cũ, có thể đó là một cách xử thế khôn ngoan vì ở trong xã hội ấy, đó là sự đấu tranh sinh tồn, là thủ đoạn ranh mãnh của người đời nhưng chỉ là một thói hư, tật xấu, không có ý nghĩa gì tốt đẹp. 

Như vậy đây là câu tục ngữ mang ý nghĩa phê phán thói sống láu cá, ranh mãnh, hoặc ích kỉ, tham lam mà trong kho tàng văn học dân gian còn khá nhiều câu có ý nghĩa gần gũi hay tương đương với câu tục ngữ. Ví dụ: 

"Được voi đòi tiên 

Khôn sống mống chết" 

Nếu trong xã hội chúng ta luôn ứng xử theo lối ích kỉ cá nhân thì đất nước sẽ bị trì trệ, nghèo nàn, lạc hậu. Ai cũng làm theo như thế thì làm gì có những chiến sĩ cách mạng dám đi vào cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ hy sinh ở những buổi đầu dựng nước, giữ nước và thực hiện phương châm: Gian khổ đi trước, hạnh phúc hưởng sau. 

Dĩ nhiên quá trình thực hiện còn có nhiều khó khăn nhưng ai cũng phải công nhận các chiến sĩ như cụ Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh và bao nhiêu chiến sĩ yêu nước khác cho đến các chiến sĩ cộng sản trước hết là Bác Hồ và những người đồng chí, người học trò của Bác mà chúng ta đã biết, nói theo nghĩa tục ngữ tình nguyện đi trước khi lội nước. 

Do vậy, là người học sinh của thế hệ tương lai cần rèn luyện, phấn đấu và phê phán không khoan nhượng lối sống Ăn cỗ đi trước lội nước theo sau. Đó là lối sống nhỏ nhen ti tiện không thể chấp nhận. Nếu suy xét kĩ ta có thể rút ra kết luận: nếu ta thực hiện theo lối sống này thì ngay những người thân yêu trong gia đình cũng không chịu nổi ta huống chi đối với bạn bè, xã hội.

Đó chẳng qua là lối sống khôn vặt, chăm chăm hưởng lợi, đùn đẩy khó khăn cho người khác. Khi tới dự đám cưới, mừng tân gia hay phúng viếng chia buồn…thì nhanh chân đi trước, ấy là tránh cái việc phải ăn những mâm cỗ thừa, cỗ dồn. Không chỉ “ăn” mới đi trước để có được miếng ngon mà cái sự nhanh chân để hưởng lợi tồn tại với đủ hình, đủ vẻ.

Nhiều vị thủ trưởng nhờ rò rỉ thông tin biết được mảnh đất nọ sắp được quy hoạch, giá nâng lên thì lập tức biến nó thành của riêng. Người dân khi bán đất xong mới vỡ lẽ bị “hớt tay trên”. Hay cơ quan đang có đợt tuyển nhân viên, thế là các bậc cha mẹ vội vàng “đi trước”. Và việc thi tuyển chỉ còn là hình thức. Chọn việc dễ, dù mất mát tiền của, nhưng rõ ràng an toàn hơn so với “lội nước”. Còn khi phải đối diện với những việc không lường được nguy hiểm, thì cứ từ từ, chờ xem người đi trước, có qua được an toàn hay không, rồi mới “liệu cơm gắp mắm”.

Sự khôn vặt nguy thay, được người lớn truyền lại cho trẻ em- những chủ nhân tương lai của đất nước. Khi lớp có lao động, hay một hoạt động ngoại khoá quét dọn đường phố, không ít bậc phụ huynh vì thương, vì xót mà bảo con đến muộn một chút, khi các bạn làm gần xong.

Hay khi mấy đứa trẻ cùng phạm lỗi, thầy cô giáo hỏi, bạn nào đứng ra “tự thú” rồi, thì thôi. Dần dần, các em sinh thói ỷ lại, chỉ muốn đùn việc cho người khác. Bắt đầu từ việc nhỏ đến việc lớn hơn. Như thế, việc tránh khó, chọn dễ vẫn diễn ra từng ngày. Nó hình thành thói quen ứng xử ích kỷ, chỉ lo lắng cho bản thân, không mảy may để tâm đến lợi ích mọi người. Nếu tất cả công dân trong xã hội đều nấn ná, chờ người khác “lội” trước thì cái vũng nước kia bao giờ mới được lấp đi. Thời chiến, thanh niên nô nức tòng quân. Có người vì muốn ra chiến trường mà phải khai gian tuổi, trốn gia đình. Nếu ai cũng sợ đổ máu, không dám hi sinh thì làm sao có được cuộc sống hoà bình hôm nay.

Nếu không có những con người chẳng ngại đổ mồ hôi, chẳng quản nắng mưa, dùng bàn tay khối óc đi mở đất thì làm sao những vùng đất giàu tiềm năng mới được khai phá?

Mùa hè, màu áo tình nguyện của sinh viên lại phủ xanh khắp những mảnh đất xa xôi, còn nhiều khó khăn. Các cử nhân tương lai, đã tạm gác bỏ mấy tháng nghỉ ngơi để cùng bà con nông dân cuốc đất trồng rau, kèm cặp trẻ em không có điều kiện đến trường. Chấp nhận mọi thiếu thốn, khó khăn.

Người Việt mình, không phải ai cũng “ăn trước thiên hạ, làm sau thiên hạ”. Vẫn còn  rất nhiều người không ngại ngần trước bất cứ công việc gì, miễn đem lại ích lợi cho xã hội.Nhưng thói quen cứ thấy việc gì hưởng lợi cho bản thân mới làm, khó khăn thì tìm cách tránh né vẫn tồn tại. Nó đã trở thành căn bệnh trong cuộc sống thường nhật. Có thay đổi thói quen cố hữu ấy thì cuộc sống mới tốt lên được.

Câu tục ngữ tuy chỉ có vài từ ngắn ngủi nhưng chứa đựng ý nghĩa thật sâu sắc. Mỗi chúng ta nên rèn luyện bản thân, từ bỏ lối suy nghĩ ích kỷ, cá nhân, chỉ nhận lợi ích trước mắt về phía. Một xã hội văn minh hiện đại khi tất cả mọi người đều có ý thức chung, ý thức vì sự phát triển của cộng đồng.

Từ xưa đến nay “Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau” đã được lưu truyền rộng rãi trong nhân dân, như một lời khuyên mà cha ông để lại về kinh nghiệm ứng xử trong cuộc sống. Câu tục ngữ không chỉ là lời khuyên mà nó còn là một sự chỉ trích những con người chỉ biết lựa miếng ngon để ăn, việc nhàn hạ để làm.

Đây là câu tục ngữ phản ánh cách xử thế của xã hội cũ. Về nghĩa đen ta hiểu khi nào có người mời đi ăn cỗ thì nên đi trước, như vậy sẽ được ăn trước, ngồi ăn đàng hoàng không lo thiếu chỗ, thậm chí có những mâm cỗ dành cho khách đến trước thường đầy đủ các món ăn hơn. Nhưng khi phải lội nước thì nên đi theo sau để tránh những gì có thể nguy hiểm xảy ra như vấp phải cọc, phải đá, hoặc sa xuống hố sâu. Bằng hai từ đi câu tục ngữ có ý nghĩa rất sâu sắc. 

Một ý nghĩa mang tính xã hội là cách ứng xử ở đời được gửi gắm qua câu tục ngữ. Đó là những con người khi được hưởng bổng lộc, quyền lợi thì nên tìm cách hưởng trước, họ luôn nhanh tay hơn người khác để chớp thời cơ tốt nhất. Còn nếu khi được giao nhiệm vụ hay công việc đi vào chỗ khó khăn thì tìm cách lùi lại đi theo sau mọi người để tránh những gian khổ, tai họa buổi đầu có thể xảy ra. Nếu đặt câu tục ngữ này vào hoàn cảnh xã hội cũ, có thể đó là một cách xử thế khôn ngoan vì ở trong xã hội ấy, đó là sự đấu tranh sinh tồn, là thủ đoạn ranh mãnh của người đời nhưng chỉ là một thói hư, tật xấu, không có ý nghĩa gì tốt đẹp. 

Như vậy đây là câu tục ngữ mang ý nghĩa phê phán thói sống láu cá, ranh mãnh, hoặc ích kỉ, tham lam mà trong kho tàng văn học dân gian còn khá nhiều câu có ý nghĩa gần gũi hay tương đương với câu tục ngữ. Ví dụ: 

"Được voi đòi tiên 

Khôn sống mống chết" 

Nếu trong xã hội chúng ta luôn ứng xử theo lối ích kỉ cá nhân thì đất nước sẽ bị trì trệ, nghèo nàn, lạc hậu. Ai cũng làm theo như thế thì làm gì có những chiến sĩ cách mạng dám đi vào cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ hy sinh ở những buổi đầu dựng nước, giữ nước và thực hiện phương châm: Gian khổ đi trước, hạnh phúc hưởng sau. 

Dĩ nhiên quá trình thực hiện còn có nhiều khó khăn nhưng ai cũng phải công nhận các chiến sĩ như cụ Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh và bao nhiêu chiến sĩ yêu nước khác cho đến các chiến sĩ cộng sản trước hết là Bác Hồ và những người đồng chí, người học trò của Bác mà chúng ta đã biết, nói theo nghĩa tục ngữ tình nguyện đi trước khi lội nước. 

Do vậy, là người học sinh của thế hệ tương lai cần rèn luyện, phấn đấu và phê phán không khoan nhượng lối sống Ăn cỗ đi trước lội nước theo sau. Đó là lối sống nhỏ nhen ti tiện không thể chấp nhận. Nếu suy xét kĩ ta có thể rút ra kết luận: nếu ta thực hiện theo lối sống này thì ngay những người thân yêu trong gia đình cũng không chịu nổi ta huống chi đối với bạn bè, xã hội.

Đó chẳng qua là lối sống khôn vặt, chăm chăm hưởng lợi, đùn đẩy khó khăn cho người khác. Khi tới dự đám cưới, mừng tân gia hay phúng viếng chia buồn…thì nhanh chân đi trước, ấy là tránh cái việc phải ăn những mâm cỗ thừa, cỗ dồn. Không chỉ “ăn” mới đi trước để có được miếng ngon mà cái sự nhanh chân để hưởng lợi tồn tại với đủ hình, đủ vẻ.

Nhiều vị thủ trưởng nhờ rò rỉ thông tin biết được mảnh đất nọ sắp được quy hoạch, giá nâng lên thì lập tức biến nó thành của riêng. Người dân khi bán đất xong mới vỡ lẽ bị “hớt tay trên”. Hay cơ quan đang có đợt tuyển nhân viên, thế là các bậc cha mẹ vội vàng “đi trước”. Và việc thi tuyển chỉ còn là hình thức. Chọn việc dễ, dù mất mát tiền của, nhưng rõ ràng an toàn hơn so với “lội nước”. Còn khi phải đối diện với những việc không lường được nguy hiểm, thì cứ từ từ, chờ xem người đi trước, có qua được an toàn hay không, rồi mới “liệu cơm gắp mắm”.

Sự khôn vặt nguy thay, được người lớn truyền lại cho trẻ em- những chủ nhân tương lai của đất nước. Khi lớp có lao động, hay một hoạt động ngoại khoá quét dọn đường phố, không ít bậc phụ huynh vì thương, vì xót mà bảo con đến muộn một chút, khi các bạn làm gần xong.

Hay khi mấy đứa trẻ cùng phạm lỗi, thầy cô giáo hỏi, bạn nào đứng ra “tự thú” rồi, thì thôi. Dần dần, các em sinh thói ỷ lại, chỉ muốn đùn việc cho người khác. Bắt đầu từ việc nhỏ đến việc lớn hơn. Như thế, việc tránh khó, chọn dễ vẫn diễn ra từng ngày. Nó hình thành thói quen ứng xử ích kỷ, chỉ lo lắng cho bản thân, không mảy may để tâm đến lợi ích mọi người. Nếu tất cả công dân trong xã hội đều nấn ná, chờ người khác “lội” trước thì cái vũng nước kia bao giờ mới được lấp đi. Thời chiến, thanh niên nô nức tòng quân. Có người vì muốn ra chiến trường mà phải khai gian tuổi, trốn gia đình. Nếu ai cũng sợ đổ máu, không dám hi sinh thì làm sao có được cuộc sống hoà bình hôm nay.

Nếu không có những con người chẳng ngại đổ mồ hôi, chẳng quản nắng mưa, dùng bàn tay khối óc đi mở đất thì làm sao những vùng đất giàu tiềm năng mới được khai phá?

Mùa hè, màu áo tình nguyện của sinh viên lại phủ xanh khắp những mảnh đất xa xôi, còn nhiều khó khăn. Các cử nhân tương lai, đã tạm gác bỏ mấy tháng nghỉ ngơi để cùng bà con nông dân cuốc đất trồng rau, kèm cặp trẻ em không có điều kiện đến trường. Chấp nhận mọi thiếu thốn, khó khăn.

Người Việt mình, không phải ai cũng “ăn trước thiên hạ, làm sau thiên hạ”. Vẫn còn  rất nhiều người không ngại ngần trước bất cứ công việc gì, miễn đem lại ích lợi cho xã hội.Nhưng thói quen cứ thấy việc gì hưởng lợi cho bản thân mới làm, khó khăn thì tìm cách tránh né vẫn tồn tại. Nó đã trở thành căn bệnh trong cuộc sống thường nhật. Có thay đổi thói quen cố hữu ấy thì cuộc sống mới tốt lên được.

   Câu tục ngữ tuy chỉ có vài từ ngắn ngủi nhưng chứa đựng ý nghĩa thật sâu sắc. Mỗi chúng ta nên rèn luyện bản thân, từ bỏ lối suy nghĩ ích kỷ, cá nhân, chỉ nhận lợi ích trước mắt về phía. Một xã hội văn minh hiện đại khi tất cả mọi người đều có ý thức chung, ý thức vì sự phát triển của cộng đồng.