1. Phương pháp nhân giống hữu tính

Phương pháp nhân giống hữu tính là phương pháp tạo cây con bằng hạt.

Một số điểm cần chú ý khi tiến hành nhân giống hữu tính:

- Phải biết được đặc tính chín của hạt để có biện pháp xử lí phù hợp.

Khi gieo hạt trên luống hoặc trong bầu đất phải tưới nước, phủ rơm rạ để giữ ấm và chăm sóc thường xuyên cho cây phát triển tốt.

2. Phương pháp nhân giống vô tính:

Bao gồm các phương pháp chiết cành, giâm cành, ghép.

a) Chiết cành là phương pháp nhân giống bằng cách tách cành từ cây mẹ tạo thành cây con.

Cành chiết phải là cành khoẻ, có 1- 2 năm tuổi, không bị sâu, bệnh, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng, đường kính 1 - 1,5 cm.

Thời vụ chiết thích hợp từ tháng 2 – 4 (vụ xuân) và tháng 8 – 9 (vụ thu) đối với các tỉnh phía Bắc, vào đầu mùa mưa (tháng 4 – 5) đối với các tỉnh phía Nam.

b) Giâm cành là phương pháp nhân giống dựa trên khả năng hình thành rễ phụ của đoạn cành (đoạn rễ) đã cắt rời khỏi cây mẹ.

Cần làm tốt các kĩ thuật sau:

- Làm nhà giâm cành nơi thoáng mát, gần nơi ra ngôi cây con. Nền nhà giâm chia thành các luống được rải lớp cát sạch hoặc lớp đất dày 10 – 12cm, đảm bảo tơi xốp, ẩm.

- Chọn những cành non 1- 2 năm tuổi, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng chưa ra hoa, quả và không bị sâu, bệnh để giâm.

- Thời vụ giâm thích hợp: từ tháng 2 – 4 (vụ xuân), từ tháng 8 – 10 (vụ thu) ở các tỉnh phía Bắc; đầu mùa mưa (tháng 4 – 5) ở các tỉnh phía Nam.

- Trước khi giâm, nhúng gốc hom vào dung dịch chất kích thích ra rễ với nồng độ và thời gian thích hợp.

- Mật độ giâm cành phải đảm bảo nguyên tắc là các lá không che khuất nhau.

- Từ sau khi cắm cành giâm đến lúc ra rễ, phải thường xuyên duy trì độ ẩm trên mặt lá và đất.

c) Ghép là phương pháp gắn một đoạn cành (hoặc cành) hay mắt (chồi) lên gốc của cây cùng họ để tạo nên một cây mới.

Để ghép đạt kết quả, cần làm tốt các việc sau:

- Chọn cành ghép, mắt ghép ở trên cây mẹ có năng suất cao, ổn định, chất lượng tốt. Mắt ghép được lấy trên cành có đường kính 4 – 10mm, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng, có từ 4 – 6 tháng tuổi.

- Chọn cây gốc ghép được ghép từ hạt của các cây cùng họ với cành ghép, là giống địa phương có ưu điểm: khả năng thích ứng cao, bộ rễ khoẻ, chống sâu, bệnh tốt.

Ví dụ: Dùng gốc bưởi chua để ghép cam hoặc quýt, gốc khế chua để ghép khế ngọt.

Có hai cách ghép: ghép cành và ghép mắt.

- Ghép cành: là cách ghép được áp dụng cho các loại cây ăn quả khó lấy mắt (gỗ cứng, vỏ mỏng, giòn và khó bóc…). Có nhiều kiểu ghép cành khác nhau: ghép áp, ghép chẻ, ghép nêm.

* Ghép áp: là cách ghép có tỉ lệ sống cao nhưng công phu và tỉ lệ nhân giống thấp. Cách ghép này được áp dụng cho các cây ăn quả khó ghép bằng các phương pháp khác và cần số lượng ít như mít, điều, khế, nhãn…

Để thực hiện ghép áp đạt kết quả, chú ý:

- Chọn cành ghép có đường kính bằng gốc ghép.

- Dùng dao sắc cắt vát một miếng vỏ nhỏ, vừa chớm vào thân gỗ.

- Áp gốc ghép vào cành ghép ở vị trí cắt, dùng dây buộc chặt. Tưới nước thường xuyên giữ ẩm.

Sau khi ghép từ 30 – 40 ngày, cắt ngọn gốc ghép, cắt gốc cành ghép ra khỏi cây, đem cây trồng vườn ươm.

* Ghép chẻ bên:

Cưa gốc ghép cách mặt đất 10 – 20 cm, dùng dao sắc chẻ một đường theo mặt phẳng vuông góc với mặt cắt gốc ghép.

Cành ghép dài 10 – 20cm, 3 – 4 mắt. Trước khi ghép, cắt phần gốc cành ghép một góc 450, xoay cành 1800, dùng dao sắc cắt vát một nhát sâu đến tượng tầng hoặc đến lớp gỗ.

Đặt cành ghép vào gốc ghép sao cho tượng tầng hai bên khít vào nhau. Lấy dây ni lông buộc chặt và phủ túi PE trong bọc toàn bộ gốc ghép vào cành ghép.

* Ghép nêm: áp dụng cho cây ăn quả như nhãn, vải, xoài, mít, ổi…

Cưa gốc ghép cách mặt đất 40 – 50cm

Cắt vát gốc cành ghép 450, cành ghép là cành đã hóa gỗ, dài 15 – 20cm, 3 – 4 mầm ngủ.

Ghép cành lên gốc ghép, đảm bảo khít hai tượng tầng.

Ghép mắt: là cách ghép rất phổ biến cho nhiều loại cây ăn quả. Có nhiều cách ghép khác nhau như ghép cửa sổ, chữ T, mắt nhỏ có gỗ…

* Ghép cửa sổ: cho tỉ lệ mắt ghép sống cao, áp dụng cho cây to như nhãn, vải, xoài, sầu riêng… và một số cây dễ bóc vỏ.

Để đạt kết quả tốt, phải làm tốt các việc sau:

- Dùng dao ghép vạch trên vỏ thân gốc ghép hai đường dọc song song. Rạch ngay phía dưới một đường vuông góc 2 đường trên, bóc vỏ thành mảnh dài, phía trên miếng vỏ còn dính vào gốc ghép.

- Bóc một miếng vỏ trên cành ghép có mầm ngủ ở giữa rồi cắt mắt ghép theo kích thước miệng ghép đã mở.

- Đặt mắt ghép vào vị trí bóc vỏ ở gốc ghép. Cắt cạnh dưới của mảnh vỏ còn để thừa một chút cho phủ kín mép trên của mắt ghép. Buộc dây ni lông cho chặt.

Sau 10 – 15 ngày, mở dây buộc. Sau khi mở dây buộc 7 ngày, tiến hành cắt ngọn cây gốc ghép cách mắt ghép 2 cm, nghiêng góc 450 về phía ngược chiều mắt ghép.

* Ghép chữ T và ghép mắt nhỏ có gỗ được trình bày bài thực hành

• Là phương pháp nhân giống bằng cách tách cành từ cây mẹ tạo thành cây con.

• Cành khoẻ, có 1- 2 năm tuổi, không bị sâu ở giữa tầng tán vươn ra ánh sáng, đường kính 1- 1,5 cm.

• Thời vụ thích hợp: Tháng 2- 4 hoặc tháng 8- 9.

• Khó khăn:

  • Hệ số nhân giống thấp.

  • Cây chóng cỗi.

  • Tốn công.

• Dựa trên khả năng hình thành rễ phụ của đoạn cành (Đoạn rễ).

• Làm nhà giâm cành nơi thoáng mát, gần nơi ra ngôi cây con...tơi xốp, ẩm.

• Chọn cành non 1- 2 năm tuổi, chưa ra hoa.

• Chọn thời vụ thích hợp.

• Trước khi giâm, nhúng gốc giâm vào dung dịch chất kích thích ra rễ với nồng độ và thời gian thích hợp.

• Mật độ giâm đảm bảo các lá không che khuất.

• Duy trì độ ẩm trên mặt lá và đất.

• Khó khăn: Đòi hỏi kỹ thuật và thiết bị cần thiết (Nhà giâm).