Giới thiệu chung

- Tác giả Tô Hoài: Là một trong những cây  bút văn xuôi hàng đầu của nền văn học hiện đại Việt Nam, là nhà văn có biệt tài nắm bắt rất nhanh nhạy những nét riêng  trong phong tục tập quán của những miền đất ông đã từng đi qua.

- Tác phẩm "Vợ chồng A Phủ" là một truyện ngắn trong  tập "Truyện Tây Bắc" – kết quả của chuyến đi Tây Bắc. Tác phẩm viết về số phận đau khổ của người dân dưới chế độ phong kiến miền núi và sức mạnh phản kháng tiềm tàng trong những con người - nạn nhân này.

- Mị là nhân vật chính trong truyện ngắn này. Nhận xét về nhân vật Mị, có ý kiến cho rằng: Nhân vật Mị trong truyện ngắn “Vợ chồng A Phủ” là một thành công của Tô Hoài trong việc xây dựng con người thức tỉnh.

2.2: Phân tích, chứng minh

a. Giải thích

- Con người thức tỉnh: thức tỉnh về ý thức, biết nhận ra, vượt lên hoàn cảnh của mình để giải thoát. Mị đi từ hành trình vô cảm, sống quen trong cái khổ nên cam chịu mọi khổ đau đến thức tỉnh, tìm đường giải thoát khỏi áp bức bất công đó.

b. Chứng minh

b.1 Thức tỉnh trong đêm tình mùa xuân

* Nguyên nhân thức dậy sức sống tiềm tàng:

- Khung cảnh ngày xuân:

+ Màu sắc rực rỡ: cỏ gianh vàng ửng, những chiếc váy phơi trên mỏm đá xòe rộng ra như những cánh bướm sặc sỡ.

+ Âm thanh náo nhiệt, tưng bừng: tiếng trẻ con chờ tết chơi quay cười ầm trên sân chơi trước nhà …

-         Tiếng sáo: có sự dịch chuyển, vận động:

+ Từ xa đến gần (Từ ngoài vào trong, từ khách thể nhập vào chủ thể):

Lấp ló ngoài đầu núi vọng lại.

Văng vẳng ở đầu làng.

Lửng lơ bay ngoài đường.

Rập rờn trong đầu Mị.

+ Từ hiện tại đến quá khứ (Từ cõi thực đến cõi mộng).

+ Tiếng sáo rủ bạn đi chơi đầy háo hức -> tiếng sáo gọi bạn yêu trong tuyệt vọng.

=> Dìu hồn Mị bềnh bồng sống lại với những khát khao yêu thương hạnh phúc của ngày xưa, dẫn Mị từ cõi quên trở về cõi nhớ.

- Hơi rượu:

+ Uống cả hũ rượu

+ Uống ực từng bát

-> Say lịm mặt ngồi đấy -> Lãng quên hiện tại -> Sống lại quá khứ.

* Diễn biến tâm lí – hành trình vượt thoát khỏi hoàn cảnh hiện tại để tìm lại chính mình:

(+) Tương tranh, mẫu thuẫn giữa sức sống tiềm tàng và thực tại hiện hữu:

- Sức sống tiềm tàng:

+ Mị thấy “phơi phới” trở lại, “vui sướng”

+ Thức dậy ý thức và khát vọng: “Mị trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi”.

-         Thực tại hiện hữu: Mị muốn đi chơi nhưng lại không đi chơi, Mị đi vào buồng.

(+) Trong hơi rượu -> sức sống tiềm tàng lại trỗi dậy

-         Mị như ở trạng thái mộng du, vượt thoát hoàn cảnh để tìm lại chính mình.

+ Lấy ống mỡ sắn một miếng để thắp đèn lên cho sáng. -> thắp sáng căn buồng cũng là thắp sáng khát vọng giải thoát cuộc đời mình.

+ Chuẩn bị đi chơi: quấn lại tóc, với tay lấy cái váy hoa, rút thêm cái áo.

(+) Hành động vượt thoát khỏi hoàn cảnh bị chặn đứng:

-         Mị bị A Sử trói vào cột, không cho đi chơi.

-> A Sử chỉ trói được thân xác Mị chứ không trói được ý muốn đi chơi, không trói được khát vọng, sức sống của Mị.

-> Mị vẫn thả hồn theo tiếng sáo đến với những cuộc chơi.

(+) Sáng hôm sau Mị tỉnh lại, quay về thực tại, nhận ra tình thế bi đát của mình:

-         Những dây trói xiết lại, đau dứt từng mảnh thịt.

-> Thấy mình không bằng con ngựa ở bên kia vách.

=> Giá trị nhân đạo: Tin tưởng vào bản chất người luôn tiềm tàng trong mỗi con người: khát vọng sống mãnh liệt.

b. 2: Thức tỉnh trong đêm mùa đông

a/ Thân phận của Mị:

- Mị là cô con dâu gạt nợ, bị bóc lột sức lao động và đánh đạp, hành hạ rất tàn tệ. Nhiều lúc Mị nghĩ "mình không bằng con trâu, con ngựa".

b/ Tình huống tâm trạng:

- A Phủ chăn bò cho nhà thống lí, để hổ bắt mất một con. Thống lí sai người đi vào rừng bẫy hổ còn A Phủ phải chịu phạt, bị trói đứng giữa nhà mấy ngày liền. 

- Mị, theo thói quen vẫn ngày ngày hơ tay thổi lửa bên bếp và trông thấy cảnh tượng ấy. Một đêm lạnh giá, Mị đã cắt dây trói giải thoát cho A Phủ và cùng bỏ trốn.

c/ Diễn biến tâm lý, hành động của Mị:

*  Từ chai lì, vô cảm:

- Bao đêm, chứng kiến cảnh A Phủ bị trói, "Mị vẫn thản nhiên ngồi thổi lửa, hơ tay. Nếu A Phủ là cái xác chết đứng đấy, cũng thế thôi".

- Gần sáng dậy ngồi bên bếp lửa đã trở thành thói quen của Mị, là người bạn duy nhất của Mị, ngay cả khi bị A Sử đánh, hôm sau Mị vẫn ra sưởi như đêm trước.

* Đến hồi sinh, giải thoát cho A Phủ cũng là cắt dây trói cho cuộc đời mình:

- Nguyên nhân: Mị trông thấy dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại” của A Phủ. Nó khiến Mị từ cõi quên trở về cõi nhớ. Mị nhớ lại kí ức đau khổ - lần mình bị trói đứng, thật đau khổ! Từ thương mình mà đồng cảm, thương cho người. 

- Sự thức tỉnh ý thức:

+ Nhận ra dấu hiệu về cái chết, phán đoán “chỉ đêm mai là người kia chết, chết đau, chết đói, chết rét, phải chết” -> càng thương hơn và so sánh“người kia việc gì mà phải chết thế”

+ Lần đầu tiên Mị nhìn rõ kẻ thù của mình cũng như những kiếp người đau khổ như mình: “Chúng nó thật độc ác”

+ Nghĩ đến tình huống cha con Pá Tra bảo là Mị cởi trói cho A Phủ, bắt Mị đứng trói thay đến chết trên cái cọc ấy nhưng Mị cũng không sợ -> tình thương vượt lên sự sợ hãi, lấn át cả nỗi thương thân.

- Cắt dây trói cho A Phủ -> hành động tự phát, xuất phát từ tình thương nhưng cũng chính là Mị đang cắt dây trói cho chính mình, chiến thắng cường quyền, thần quyền.

- Sau đó, Mị “hốt hoảng”, “vụt chạy” đuổi theo A Phủ, nói “A Phủ cho tôi đi!... Ở đây thì chết mất!” -> bắt đầu hành trình từ “thung lũng đau thương” đến “cánh đồng vui” ở mảnh đất Phiềng Sa.

=> Những hành động của Mị có ý nghĩa to lớn vì nó là sự hồi sinh, là biểu tượng của tinh thần phản kháng quyết liệt với cái ác, cái xấu.  

=> Nhận xét: Quá trình thức tỉnh của Mị là tất yếu, thể hiện một tâm hồn khao khát sự sống, ánh sáng.

2.3: Tổng kết

- Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật bậc thầy của tác giả

- Tấm lòng nhân đạo, tình yêu thương của nhà văn dành cho những con người nghèo khổ