“Lặng lẽ Sa Pa” được viết vào thời điểm khi đất nước bị chia cắt hai miền. Miền Bắc đã được tự do, độc lập nhưng Miền Nam vẫn bị bọn Mỹ Ngụy đánh chiếm, miền Bắc xây dựng xã hội chủ nghĩa, Miền Nam thì kháng chiến chống lại kẻ thù. Truyện đã khắc họa thế hệ thanh niên cùng nhau xây dựng và bảo vệ đất nước.

Tình huống được Nguyễn Thành Long xây dựng nên đó là cuộc gặp gỡ đầy bất ngờ và tình cờ của anh thanh niên làm việc một mình trên trạm khí tượng với bác lái xe và hai hành khách trên chuyến xe ấy. Nhân vật chính của tác phẩm là anh thanh niên nhưng anh không trực tiếp kể câu chuyện này mà thông qua cuộc hội thoại giữa các nhân vật. Nhân vật được hiện lên trong khoảnh khắc với một số nét đẹp về phẩm chất: suy nghĩ đẹp, hành động đẹp và phong cách sống đẹp nhưng chưa được xây dựng tính cách hoàn chỉnh và chưa có cá tính nổi bật.

Các nhân vật phụ có vai trò làm nổi bật lên nhân vật chính, các nhân vật thì thường không có tên và dường như điều đó là cả ẩn dụ của tác giả. Tác giả ý muốn nói đến những người vô danh đang ngày đêm thầm lặng, say mê cống hiến cho quê hương, đất nước.

Anh thanh niên hai mươi bảy tuổi làm việc một mình trên đỉnh núi Yên Sơn cao 2600 mét. Quanh năm suốt tháng làm việc với sương mù và cây cỏ. Theo như lời giới thiệu của anh lái xe thì anh là người “cô độc nhất thế gian”. Anh thèm người đến mức từng chặt cây ngáng đường xe chạy chỉ để được trông và nghe tiếng người nói mà thôi. Công việc chính của anh là anh làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu. Công việc hằng ngày chỉ quanh quẩn với mấy chiếc máy ngoài vườn với nhiệm vụ đo lượng nắng, đo gió, đo mưa và tính giây, đo chấn động mặt đất, dự báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất và chiến đấu, công việc đòi hỏi tính phải chính xác, có tinh thần trách nhiệm cao.

Tuy vậy, dù công việc có phần nhàm chán và tẻ nhạt lại còn cô đơn một mình nhưng anh chưa bao giờ cảm thấy cô đơn và buồn. Anh luôn nghĩ rằng “ta với công việc là đôi, công việc gắn liền với việc của bao nhiêu anh em, đồng chí đang làm dưới kia, công việc gian khổ thế đấy nhưng cứ cất nó đi cháu đến chết mất”. Điều này cho thấy anh là con người sống và chiến đấu hết mình, không bao giờ cho mình được nghỉ ngơi, bởi công việc là niềm vui, là trách nhiệm, là nghĩa vụ, nếu mình chỉ cần sơ sẩy, không chú ý một lúc thôi là hậu quả hết sức khôn lường, ảnh hưởng tới cả một hệ thống, cả kế hoạch của ta.

Anh là người tràn trề nghị lực, vượt qua mọi cô đơn, gian khổ, gắn bó với công việc. Bốn năm nay anh chưa một lần nghỉ phép về nhà, chưa bỏ sót lấy một lần nào việc bỏ sót những con số để báo cáo về cơ quan cho anh em, đồng đội, đồng nghiệp phân tích và tính toán. Anh là người yêu sách và ham đọc sách, anh không cảm thấy cô đơn vì biết tổ chức, sắp xếp cuộc sống của mình khoa học, trồng hoa, nuôi gà, trồng cây thuốc quý, nhà cửa ngăn nắp, gọn gàng. Anh không để mỗi phút, mỗi giây anh ở đây còn sống và cống hiến thì anh không thể bỏ sót và lãng phí được. Tính cách, phẩm chất đáng quý, sự cởi mở, chân thành, quý trọng tình cảm của mọi người, anh còn là người khiêm tốn, thành thực, là người ân cần, chu đáo, hiếu khách, anh cảm thấy vui sướng khi việc của mình làm không những góp phần cho sản xuất và còn đóng góp cho việc đấu tranh chống Mỹ thắng lợi. Anh thanh niên là tiêu biểu cho hàng ngàn thanh niên ngày đêm thầm lặng cống hiến cho đất nước.

Tác giả đã tài tình xây dựng tình huống truyện hợp lý, cách kể chuyện tự nhiên, có sự kết hợp giữa tự sự, miêu tả và bình luận. Nguyễn Thành Long đã góp một tiếng nói ca ngợi cuộc sống và tái hiện một cách đầy đủ vẻ đẹp của con người qua nhân vật anh thanh niên. Khẳng định con người lao động có ý nghĩa thầm lặng, niềm hạnh phúc của con người trong lao động có ích.

Trong không khí đất nước đang náo nức và tưng bừng, phấn khởi để xây dựng và phát triển đất nước trong thời bình theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Là một thanh niên của thế hệ mới, chúng ta cần phải ra sức học tập và lao động hăng say để có thể đưa đất nước đi lên, sánh vai cùng với năm châu bốn biển trên thế giới. Với nhan đề vừa mâu thuẫn nhưng lại vô cùng hợp lý, “lặng lẽ” những con người nơi đây đang âm thầm và làm việc một cách khẩn trương, để kịp hoàn thành nhiệm vụ giao cho cấp trên, lao động một cách hăng say, đầy nhiệt huyết của một tuổi trẻ đang trong độ tuổi nhiệt huyết nhất, công việc thầm lặng của họ lại có ý nghĩa lớn lao, đáng được tôn vinh. Truyện ngắn là tiếng nói nhưng lại chỉ lặng lẽ, để mọi người hiểu và yêu mến những con người này thôi, tác giả hay anh thanh niên chưa bao giờ nghĩ mình sẽ được đền đáp, công việc của mình lại có ý nghĩa to lớn như vậy.

Bên cạnh nhân vật chính thì còn có sự xuất hiện của các nhân vật khác, đó là bác lái xe, cô kỹ sư trẻ, bác họa sĩ. Truyện được kể theo ngôi kể thứ ba nhưng lại được nhìn theo điểm nhìn của ông họa sĩ. Hầu như người kể chuyện đã nhập vào điểm nhìn và tư tưởng của ông họa sĩ để quan sát và miêu tả cảnh thiên nhiên. Qua cảm xúc và suy nghĩ của ông họa sĩ thì nhân vật anh thanh niên được hiện lên rõ nét, đẹp hơn và có chiều sâu về tư tưởng. Cô kỹ sư cũng là một hình tượng đẹp, một bức chân dung sáng ngời về tuổi trẻ tài cao và dám chinh phục ước mơ của mình. Trong cuộc gặp gỡ với anh thanh niên, những điều anh kể, những gì cô nghe thấy, khiến cô gái cảm thấy “bàng hoàng” cô hiểu thêm về cuộc sống phải sống một mình dũng cảm tuyệt đẹp của anh thanh niên. Về thế giới của những người như anh. Đây là cái “bàng hoàng” lẽ ra cô nên biết từ lâu mà giờ cô mới biết, nó giúp cô đánh giá đúng hơn về mối quan hệ nhạt nhẽo mà cô đã từ bỏ. Với cô, anh thanh niên giống như là người đi trước, khiến cô cảm thấy vững vàng hơn, tự tin hơn trên hành trình mà cô đã chọn, bên cạnh sự bàng hoàng thì đó là sự hàm ơn, nó không phải chỉ vì bó hoa mà còn vì một “bó hoa nào khác, bó hoa của một hào hứng và hạnh phúc ngẫu nhiên anh cho thêm cô”.

Đây là một trong những tác phẩm viết về đề tài người thanh niên trong thời kì kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nhưng có thể nói rằng, tác giả không hề nhắc đến cái sự ác liệt nơi chiến trường mà thấy sự bình yên cùng những con người cứ lặng lẽ cống hiến sức khỏe, tuổi trẻ, ước mơ, thanh xuân của mình để phục vụ sự nghiệp của đất nước. Trong truyện có tới bốn nhân vật với những ngành nghề khác nhau, tuổi tác khác xa nhau, công việc và ước mơ chẳng giống ai và một điều đặc biệt đó là tác giả không đặt tên cho bất cứ một nhân vật nào trong truyện, không phải là nhà văn bí từ, mà ẩn sâu bên trong đó là cả dụng ý của tác giả, Nguyễn Thành Long ý muốn nói tới những người vô danh, họ cứ lặng lẽ cống hiến, tự nguyện hy sinh hạnh phúc của bản thân mình cho sự nghiệp chung của đất nước.

Với lời văn nhẹ nhàng, tác giả đã đưa tới những cảm xúc thật mới. Cốt truyện được xây dựng hết sức đơn giản, tình huống truyện hợp lý, cách đặt tên nhan đề đặc biệt, độc đáo bằng những danh từ chung vừa khẳng định được tính điển hình của nhân vật vừa nhấn mạnh được sự cống hiến âm thầm và lặng lẽ của họ. Cách kể chuyện tự nhiên kết hợp với tự sự, trữ tình và bình luận rất nhuần nhuyễn. Tất cả những yếu tố đó làm nên một tác phẩm đọc qua thì vô cùng đơn giản và không có gì đặc sắc nhưng càng đọc thì ta mới càng thấm cái hay cái đẹp của câu chuyện.

Truyện ngắn đã khắc họa thành công những con người lao động, cống hiến một cách thầm lặng, tiêu biểu là anh thanh niên mới hai mươi bảy tuổi làm việc ở trạm khí tượng trên đỉnh Hoàng Sơn. Qua truyện ngắn thể hiện được vẻ đẹp của người lao động và ý nghĩa to lớn của những con người đóng góp một cách thầm lặng trí tuệ và sức lao động của mình.

Nguyễn Thành Long là một cây bút chuyên viết truyện ngắn và kí. Một trong những tác phẩm nổi tiếng của ông là truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”. Truyện sẽ được giới thiệu trong chương trình Ngữ văn lớp 9.

Truyện xoay quanh một nhân vật chính là anh thanh niên. Anh vừa là một cán bộ khí tượng thủy văn kiêm vật lý địa cầu trên đỉnh núi Yên Sơn cao 2600m. Cuộc sống của anh quanh năm chỉ có bốn bề cây cỏ cùng sương mù lạnh lẽo làm bạn. Công việc của anh hằng ngày chính là “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất”. Đó đều là những công việc đòi hỏi phải có sự tỉ mỉ, nhẫn nại và cũng vô cùng quan trọng đối với mỗi con người chúng ta. Làm việc một mình trong một không gian lớn, không những thế lại vô cùng gian khổ nhưng anh thanh niên vẫn luôn hoàn thành một cách nghiêm túc và cẩn thận nhất có thể. Trong cuộc trò chuyện với bác họa sĩ, anh từng tâm sự: “ Rét, bác ạ. Ở đây có cả mưa tuyết đầy. Nửa đêm gió tuyết và lặng im ở bên ngoài như chỉ trực đợi mình ra là ào ào xơi tới”. Tuy khó khăn là thế nhưng anh vẫn luôn yêu quý công việc của mình, luôn tự hào về nó và cũng muốn kể với tất cả mọi người về chúng. Anh nói rằng: “Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao có thể một mình được. Công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn chết mất” Đối với anh, anh không coi như đó là công việc bắt buộc mà anh đã coi công việc của anh là người bạn, người tri kỉ của mình. Qua đó người đọc đã thấy được một tấm lòng say mê công việc. Công việc tuy lặng lẽ mà vô cùng ý nghĩa. Tuy sống một mình, điều kiện lại thiếu thốn, thế nhưng anh luôn lạc quan và tìm những cách để sắp xếp cuộc sống của mình sao cho chúng trở nên ngăn nắp, ổn định và phong phú. Thế nhưng, dù tự sắp xếp cuộc sống của mình tốt như thế nào, nhưng trong khoảng thời gian dài mà không có người cùng nói chuyện, anh cảm thấy vô cùng “thèm người”. Anh kể rằng từng có lần mình đã lấy cây gỗ chặn ở đường ô tô để được nghe thấy tiếng người và tự nhận mình là người “ cô độc nhất thế gian”. Tuy thế nhưng anh không hề thu mình lại mà luôn quan tâm, chu đáo khi có những người tới thăm nhà mình. Anh luôn sống với một thái độ khiêm tốn và nhã nhặn. Đối với những công việc của mình cùng những hi sinh cho công việc, anh không hề cảm thấy chúng to lớn mà với anh, đó chỉ là những đóng góp rất nhỏ bé. Thấy ông họa sĩ muốn vẽ chân dung của mình, anh cảm thấy ngượng ngùng và lập tức vui vẻ giới thiệu những người khác anh biết mà anh cảm thấy còn xứng đáng được vẽ hơn chính bản thân mình. Đó là ông kĩ sư thụ hoa vườn su hào hay người thanh niên nghiên cứu bản đồ sét. Họ cũng đang thầm lặng đóng góp sức lực của mình hiến dâng cho đời mà không hề cần mọi người tung hô, biết tới. Không kiêu ngạo, anh thanh niên luôn là một chàng trai trẻ khiêm tốn, có trách nhiệm.