“Chợ Bến Thành dời đổi

 Người ở đời sao khỏi hợp tan

 Xa gần giữ nghĩa tào khang

 Chớ ham nơi quyền quý mà đá vàng xa nhaụ”

Chợ Bến Thành là một di tích văn hóa lâu đời có từ hơn trăm năm về trước, nó gắn liền với đời sống của các thế hệ người dân Sài Thành và là nét đẹp đặc trưng, biểu tượng của thành phố Hồ Chí Minh.

Nằm tọa lạc ở quận một, thành phố Hồ Chí Minh, được xây dựng vào thế kỷ XIX nhưng vị trí nguyên thủy của chợ Bến Thành lại nằm bên bờ sông Bến Nghé, cạnh một bến sông gần thành Gia Định và là nơi diễn ra các hoạt động giao thương, buôn bán.

Chợ được hình thành bắt nguồn từ thành Bát Quái được Nguyễn Ánh cho xây dựng để ngăn bước tiến của nghĩa quân Tây Sơn. Sông Bến Nghé có một bến sông nằm gần thành Bát Quái, bến này dùng cho khách vãng lai và quân nhân vào thành, vì vậy mà được gọi là Bến Thành (tức bến trước khi vào thành); gần sát bến này có một khu chợ  vì thế mà chợ này cũng được gọi là “chợ Bến Thành”.

Và tên “chợ Bến Thành” chính là được xuất phát từ đây.Tuy vậy, sau khi Pháp xâm chiếm thành Gia Định vào cuối thế kỷ 19, chợ đã bị thiêu hủy trong đợt hỏa công liên tiếp của chúng, tuy đã được dựng lại nhưng chợ Bến Thành chỉ duy trì được một thời gian. Chợ Bến Thành ngày nay là chợ mới, được Pháp xây dựng ở gần ga xe lửa Mỹ Tho để phục vụ nhu cầu buôn bán, giao thương ngày càng phát triển.

Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, kiến trúc và vị trí chợ Bến Thành ngày nay khác hoàn toàn so với thời kỳ đầu bởi chợ cũ nằm được xây bằng gạch, sườn gỗ, lợp tranh, được người xưa mô tả như là “phố chợ nhà cửa trù mật ở dọc theo bến sông.

Chỗ đầu bến này có lệ đến đầu mùa xuân gặp ngày tế mạ, có thao diễn thủy binh, nơi bến có đò ngang chở khách buôn ngoài biển lên. Đầu phố phía Bắc là ngòi Sa ngư, có gác cầu ván ngang qua, hai bên nách cầu có dãy phố ngói, tụ tập trăm thứ hàng hóa, dọc bến sông ghe buôn lớn nhỏ đến đậu nối liền”.

Tuy nhiên, sau cuộc nổi loạn của Lê Văn Khôi, thành Quy bị triệt hạ, phố chợ Bến Thành cũng không còn sầm uất như trước. Trước thời điểm Pháp đánh chiếm Gia Định thì khu vực quanh thành có rất ít dân cư trú và chợ Bến Thành là đông đúc nhất.

Cạnh khu chợ, dọc theo bờ sông Bến Nghé, các ghe thương thuyền thường đậu chen chúc nhau, tạo thành một thành phố nổi trên mặt nước. Còn chợ Mới được bố trí vô sâu trong kinh chợ Vải, trên đường Nguyễn Huệ ngày nay chứ không nằm bến sông như ngôi chợ cũ.

Trước mặt chợ Bến Thành là công trường Quách Thị Trang – trước kia là cái ao sình lầy gọi là Bồ-Rệt do viên xã Tây lúc ấy cho lấp năm 1912 và xây chợ Mới Sài Gòn. Cửa chính của chợ Bến Thành là cửa Nam, rất phù hợp với tiêu chí mở cửa chính trong kiến trúc Việt: Lấy vợ hiền hòa, làm nhà hướng Nam.

Mặt Bắc chợ mới là đường Lê Thánh Tôn. Mặt Tây chợ mới là đường Phan Chu Trinh. Mặt Đông chợ mới là đường Phan Bội Châu. Chợ Bến Thành có 16 cửa gồm 4 cửa chính và 12 cửa phụ.Cửa Nam là mặt tiền của chợ Bến Thành hướng ra công trường Quách Thị Trang.

Phía Nam chợ Bến Thành ngoài cửa Nam còn có cửa số hai, cửa số mười sáu.Điểm nổi bật nhất của cửa Nam đó chính là tháp đồng hồ, tháp có ba mặt và được xây dựng theo kiến trúc kiểu Pháp.

Phía dưới tháp đồng hồ, ở mặt tiền, có ba chữ “CHỢ BẾN THÀNH”, bên trong nhà lồng là nơi bày bán các mặt hàng vải vóc và thực phẩm khô. Nếu như cửa Bắc rực rỡ với những gian hàng hoa tươi và trái cây thì cửa Ðông lại bày bán các loại mỹ phẩm và bánh kẹo đầy màu sắc. Cửa Tây nổi bật với sự đa dạng về kiểu dáng và kích cỡ của giày dép, hàng mỹ nghệ, đồ lưu niệm…

Khi trăng lên, chợ như khoác lên một tấm áo mới với sắc màu rực rỡ, tráng lệ trong không khí đông đúc, tấp nập, nhộn nhịp người qua lại, chợ đêm thường tập trung trên hai con đường Phan Bội Châu và Phan Chu Trinh bên hông chợ chính.  Có thể nói đây là thời gian “ sống thật” của chợ với nhiều hoạt động giao thương, thưởng thức ẩm thực đa dạng dành cho du khách và người dân bản địa.

Với lối kiến trúc cổ, mang đậm chất Pháp, chợ Bến Thanh mang đậm dấu ấn lịch sử và dấu ấn văn hóa, chứa đựng giá trị văn hóa, bản sắc truyền thống của dân tộc Việt. Có thể nói chợ Bến Thành là minh chứng hùng hồn của lịch sử, chứng kiến công cuộc đấu tranh bảo vệ và xây dựng đất nước.

Như vậy, ta có thể thấy tuy việc xã hội không ngừng thay đổi để theo kịp thời đại, nhưng những nét đẹp truyền thống bình dị mà gần gũi vẫn được giữ nguyên, kết hợp hài hòa mà không bị hòa tan. Chợ Bến Thành chính là niềm tự hào của người dân Sài thành cũng như bao người con đất Việt, góp phần quảng bá hình ảnh nước nhà với bạn bè quốc tế.