Nếu là con chim chiếc lú
Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh

Lẽ nào vay mà không có trả

Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình.

(Tố Hữu)

Những dòng thơ ấy như ngân vang da diết, gieo vào lòng người đọc những xúc cảm thật khó quên về một quan niệm sống rất đẹp: Sống là cho người khác chứ không phải cho riêng mình! Sống là phải quan tâm lo lắng đến những người xung quanh. Và đến với truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của nhà văn Nguyễn Thành Long, ta cũng bắt gặp một tư tưởng, một cách sống như vậy. Được viết trong chuyến đi thực tế lên Lào Cai năm 1970, truyện ngắn đã để lại một dư âm không lặng lẽ bởi nó đã thành công trong việc xây dựng hình tượng những con người đang thầm lặng cống hiến cho Tổ quốc. Đặc biệt, nhân vật anh thanh niên – một con người đáng mến đáng yêu đã để lại trong lòng người đọc những ấn tượng khó quên về vẻ đẹp của người lao động.

..Anh thanh niên ấy chính là trung tâm của truyện ngắn. Anh không xuất hiện ngay từ đầu tác phẩm mà chỉ có mặt trong cuộc gặp gỡ chốc lát với người họa sĩ già, cô kĩ sư mới ra trường và bác lái xe. Ngay cả đến tên anh, tác giả cũng không giới thiệu. Song dù chỉ gặp anh trong ba mươi phút ngắn ngủi người "cô độc nhất thế gian" ấy đã khiến người đọc rung cảm và xúc động trước vẻ đẹp tâm hồn lấp lánh, trước chân dung của một người lao động lặng lẽ cống hiến cho đất nước trong cái lặng lẽ của Sa Pa.

Đến với những trang viết tinh tế và đầy cảm xúc của Nguyễn Thành Long,, người đọc thật sự ấn tượng trước hoàn cảnh sống và làm việc của anh thanh niên “ một người lao động chân chính, thật ấn tượng trước hình ảnh một người thanh niên tầm vóc bé nhỏ, nét mặt rạng ngời. Anh sống một mình trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m, quanh năm suốt tháng chỉ có mây núi, cây cỏ Sa Pa làm bạn. Một cuộc sống như vậy chẳng lẽ lại khiến anh cô đơn, buồn tẻ? Công việc của anh cũng hết sức gian khó. Anh là một cán bộ khí tượng kiêm vật lý địa cầu "đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây. Công việc ấy không khó nhưng gian lao lắm. Quên sao được những đêm gió tuyết, giá rét khi anh làm việc! Quên sao được cái lặng im đáng sợ của Sa Pa lúc nửa đêm! Quả thật, hoàn cảnh sống gian khó vất vả, cô đơn ấy của anh đã khiến người đọc cảm phục anh biết nhường nào.

Sống trong một hoàn cảnh khắc nghiệt như vậy nhưng thật cảm phục khi ở người thanh niên ấy vẫn ngời lên niềm đam mê cháy bỏng với công việc, vẫn lấp lánh một tinh thần, thái độ, ý thức trách nhiệm với công việc Quanh năm suốt tháng chỉ có cây cỏ làm bạn, cô đơn một mình, thế nhưng anh đã ý thức được công việc của mình. Đó là công việc "báo trước thời tiết hàng ngày phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu". Thử hỏi nếu không có lòng yêu nghề, không có một niềm say mê rực cháy thì làm sao có thể nhận ra giá trị đích thực của công việc? Trong suy nghĩ của anh, được làm việc là một điều thật hạnh phúc, hãnh diện. Còn gì đẹp hơn tinh thần yêu nghề tha thiết ở người thanh niên ấy? "Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được?. Có lẽ ngọn lửa say mê công việc đã khiến anh quên đi bao cô đơn gian khó, tỏa sáng tâm hồn anh, để rồi chỉ còn lại sự toàn tâm, toàn ý cho nghề nghiệp? Anh luôn tự động viên, an ủi mình để hoàn thành tốt công việc. "Mình sinh ra là gì, mình đẻ ở đâu, mình vì ai mà làm việc?”. Suy nghĩ như vậy chẳng đẹp lắm sao? Và thật xúc động khi niềm say mê ấy được nhen nhóm lên hàng triệu lần khi anh biết tin là mình đã góp phần bắn rơi máy bay Mĩ ở cầu Hàm Rồng. Tâm hồn anh như ngập tràn niềm sung sướng, bồi hồi và hãnh diện. Chẳng phải một con người bé nhỏ như anh cũng đã cống hiến cho cách mạng cho đồng bào đó sao? Và bắt đầu từ đây, cuộc đời đến với anh ngày càng đẹp hơn, có ý nghĩa hơn, để rồi anh nguyện rằng sẽ mãi phục vụ Tổ quốc. Suy nghĩ ấy, sự say mê cháy bỏng ấy của anh đã thể hiện một lí tưởng cao đẹp.

Không chỉ có vậy, người đọc còn yêu mến và cảm phục anh hơn bởi vẻ đẹp rạng ngời trong những hành động cụ thể. Công việc của anh đòi hỏi sự chính xác, tỉ mỉ rất cao. "Cháu lấy những con số mỗi ngày báo về nhà bằng’ máy bộ đàm bốn giờ, mười một giờ, bảy giờ tối, lại một giờ sáng". Công việc ấy thật là gian lao! Để đo gió đo mưa, anh đã quên đi bao rét mướt, giá lạnh, quên đi cái buồn ngủ xâm chiếm để hoàn thành tốt công việc của mình. Ấy vậy mà anh khẳng định: "Công việc nói chung dễ, chỉ cần chính xác". Hẳn là tất cả những hành động của anh đều dồn cho công việc nên anh mới có thể vui vẻ, yêu nghề đến vậy. Thử hỏi còn nghề gì cao quý hơn những hành động "quên mình" ấy của anh?

Ngoài ra, đọng lại trong lòng mỗi người đọc là phong cách sống của anh. Thật ngỡ ngàng khi người thanh niên ấy sống một mình cô đơn trên núi cao mà lại tổ chức; sắp xếp, được một cuộc sống nề nếp, ngăn nắp, khoa học. Cuộc sống xung quanh bỗng trở nên thật đẹp dưới bàn tay của anh – một con người lao động chân chính. Nào là căn nhà nhỏ sạch sẽ, gọn gàng. Nào là những hàng sách được xếp ngay ngắn trên giá. Nào là vườn hoa rực rỡ, mang đậm hơi thở Sa Pa với "hoa đơn, hoa thược dược, vang tím, đỏ, phấn, tổ ong".

Đặc biệt anh rất hồ hởi, cởi mở với mọi người, gặp mỗi người trên chiếc xe từ Hà Nội lên Sa Pa, anh vui mừng khôn xiết như gặp lại bạn cũ vậy. Gặp ông họa sĩ và cô kĩ sư, anh không một chút ngần ngại mời hai người lên nhà chơi. Anh đã tặng cô kĩ sư một bó hoa thật to "Tôi cắt thêm mấy cành nữa. Rồi cô muốn lấy bao nhiêu nữa tùy ý. Cô cứ cắt một bó rõ to vào. Có thể cắt hết “nếu cô thích", và anh kể chuyện say mê, hồ hởi như đang tâm tình với hai người bạn tri kỉ. Sự cởi mở của anh thật đáng trân trọng làm sao!

Không chỉ có vậy, anh còn rất quan tâm đến mọi người. Quên sao được củ tam thất mà anh gửi biếu vợ bác lái xe. Quên sao được làn trứng gà mà anh chuẩn bị cho ông họa sĩ và cô kĩ sư ăn trưa! Những món quà ấy tuy nhỏ nhưng đó chẳng phải là tấm lòng chân thành, sự nhiệt tình chu đáo ở anh.

Anh là một con người Sống rất giản dị và vô cùng khiêm tốn. Người họa sĩ già bất giác tìm ra anh chính là nguồn cảm hứng mà bấy lâu nay ông đi tìm, là nguồn khao khát mà ông chờ đợi. Ông muốn vẽ lại chân dung của anh để hoàn thành kiệt tác của mình. Nhưng anh thấy day dứt: "Không, không bác? đừng vẽ cháu! "Để cháu giới thiệu với bác những người khác đáng cho bác vẽ hơn. Anh luôn nghĩ đến những người xung quanh cũng đang thầm lặng làm việc và còn tốt hơn mình. Anh đã kể về người kĩ sư ở vườn rau su hào, về nhà khoa học nghiên cứu sét. Dường như trong từng lời kể ấy, ta luôn bắt gặp đâu đây ánh mắt cảm phục, tự hào về những con người đang lặng lẽ cống hiến cho Tổ quốc trong anh. Có lẽ nào sự khiêm tốn ấy lại không khiến ta xúc động?

Lặng lề Sa Pa với những trang viết tinh tế đã để lại trong lòng người đọc những ấn tượng không phai về vẻ đẹp trong suy nghĩ, trong phong cách sống của anh thanh niên. Sự lặng lẽ cống hiến cho Tổ quốc của con người bình thường mà cao cả ấy sẽ mãi sưởi ấm trái tim ta. Bất giác, trước những con người lao động chân chính ấy, ta tự hỏi về lẽ sống, lí tưởng của thanh niên ngày nay. Liệu những suy nghĩ bây giờ còn giống với những con người lặng lẽ – những "mùa xuân nho nhỏ" của đất nước:

Một mùa xuân nho nhỏ

Lặng lẽ dâng cho đời

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc.

(Thanh Hải)

Mỗi tác phẩm văn học khi ra đời và đến với độc giả luôn để lại trong lòng mỗi người những ấn tượng không thể phai nhòa và truyện ngắn "Lặng lẽ Sa Pa" cũng vậy. Gấp lại những trang viết nhẹ nhàng với ngôn ngữ giản dị của nhà văn Nguyễn Thành Long chắc hẳn trong lòng chúng ta sẽ nghĩ mãi về những người trẻ đang ngày đêm lao động âm thầm, lặng lẽ trong công cuộc đổi mới đất nước và để lại ấn tượng sâu đậm hơn cả đó chính là nhân vật anh thanh niên.

Anh thanh niên là nhân vật chính trong truyện ngắn "Lặng lẽ Sa Pa" và được tác giả Nguyễn Thành Long xây dựng với nhiều vẻ đẹp phẩm chất đáng trân trọng. Trước hết, anh thanh niên là một chàng trai yêu nghề, giàu niềm đam mê và có tinh thần, trách nhiệm cao trong công việc. Anh thanh niên - một chàng trai hai mươi bảy tuổi, sống một mình trên đỉnh núi Yên Sơn với độ cao 2600 mét. Những tưởng, ở độ cao ấy lại sống và làm việc một mình, chàng trai ấy có lẽ sẽ cảm thấy chán nản và lơ là công việc, nhưng không, chàng thanh niên hai bảy tuổi ấy vẫn ngày đêm miệt mài với công việc của mình, bởi anh luôn tìm thấy niềm vui trong công việc, anh xem công việc là một người bạn của mình, "khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được?... Công việc của cháu gian khổ thế đấy chứ cất nó đi cháu buồn chết mất". Có lẽ phải thật yêu nghề, thật đam mê với công việc anh mới có suy nghĩ như vậy và tình yêu ấy là động lực để anh chấp nhận sống, làm việc một mình trong hoàn cảnh đặc biệt đấy. Không dừng lại ở tình yêu với công việc, anh thanh niên còn là một người có tinh thần, trách nhiệm với công việc của mình và luôn hoàn thành nó một cách xuất sắc. Dẫu trong những ngày thời tiết thuận lợi hay những hôm thời tiết khắc nghiệt, mưa rét, anh thanh niên vẫn hoàn thành tốt công việc của mình, báo kết quả về "nhà" theo đúng bốn mốc thời gian quy định là "bốn giờ, mười một giờ, bảy giờ tối và lại một giờ sáng", chưa bao giờ sai dù chỉ chút ít. Với công việc của mình, anh thanh niên không chỉ tìm thấy ở đó niềm vui mà còn thấy cả ý nghĩa lớn lao của nó và anh luôn tự hào về công việc của mình "báo trước thời tiết hằng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu", anh đã "phát hiện một đám mây khô giúp không quân ta hạ được bao nhiêu phản lực Mĩ trên cầu Hàm Rồng". Như vậy, anh thanh niên chính là một minh chứng tiêu biểu cho những con người lao động mới trong công cuộc xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp.

Thêm vào đó, anh thanh niên còn là một người một người có lối sống khoa học, luôn tràn đầy tinh thần lạc quan và niềm yêu đời, yêu cuộc sống. Dẫu sống một mình trên đỉnh núi cao 2600m, nhiều người chắc hẳn sẽ nghĩ ở cái độ cao ấy, cuộc sống của anh thanh niên sẽ đơn giản và xuề xòa lắm "Khách tới bất ngờ, chắc cu cậu chưa kịp quét tước dọn dẹp, chưa kịp gặp chăn chẳng hạn". Thế nhưng cuộc sống của anh lại hoàn toàn khác, anh vẫn luôn biết cách tìm và tự tạo ra niềm vui cho bản thân mình, anh vẫn giữ nếp sống, giữ những thói quen trong cuộc sống mỗi ngày của mình, anh trồng hoa, nuôi gà, nuôi ong,... Để rồi khu vườn của anh muôn ngàn sắc hoa rực rỡ như đón chào, gọi mời những vị khách tới với nơi đây. Đặc biệt, anh còn đọc sách, "Cuộc đời riêng của anh thanh niên thu gọn lại trong một góc trái gian với chiếc giường con, một chiếc bàn học, một giá sách". Anh đọc sách để tìm thấy thêm niềm vui trong cuộc sống và làm tăng thêm vốn sống, vốn hiểu biết cho bản thân mình. Cuộc sống với căn nhà nhỏ của anh được sắp xếp thật gọn gàng, chu đáo và ngăn nắp "một căn nhà ba gian sạch sẽ với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm". Như vậy, với tinh thần lạc quan đã giúp anh vượt lên trên mọi sự thiếu thốn của sống, sự khắc nghiệt của thời tiết để tìm được niềm vui và ý nghĩa trong cuộc sống, công việc của mình.

Không chỉ dừng lại ở tình yêu công việc, tinh thần lạc quan trong cuộc sống, anh thanh niên còn là một chàng trai một người sống cởi mở, có tấm lòng hiếu khách và luôn quan tâm đến người khác. Sống trên đỉnh núi cao và có lẽ vì thế trong anh luôn hiện hữu một "nỗi thèm người", anh muốn được ngắm nhìn, được trò chuyện, tâm sự cùng với những người ở dưới xuôi. Và để rồi, chính nỗi thèm người ấy đã thúc giục anh lấy khúc cây chắn ngang đường để dừng những chuyến xe hiếm hoi đi qua nơi mảnh đất này. Lúc những chuyến xe dừng lại, được gặp người, anh vui mừng khôn xiết như không làm chủ được cảm xúc của chính mình "Anh chạy vụt đi, cũng tất tả như khi đến", "người con trai nói to những điều đáng lẽ người ta chỉ nghĩ". Đặc biệt, sự cởi mở và lòng hiếu khách của anh còn được thể hiện rõ nét ở cách anh đón tiếp và trò chuyện cùng bác lái xe, ông họa sĩ và cô kĩ sư. Anh mới mọi người uống trà được pha bằng nước mưa của đỉnh núi của cao Yên Sơn và lúc chia tay mọi người ra về, anh còn tặng cho cô kĩ sư một bó hoa tươi thắm và tặng cho mọi người một làn trứng. Thêm vào đó, anh còn gửi cho bác lái xe một củ tam thất lúc chia tay vì anh biết được bác gái bị ốm trong lần gặp bác lái xe trước đó. Những hành động và thái độ niềm nở ấy của anh đã chứng tỏ anh thanh niên là một người giàu tấm lòng hiếu khách, luôn quan tâm đến người khác.

Cuối cùng, anh thanh niên hiện lên trong tác phẩm là một người giản dị, khiêm tốn và thành thật. Công việc mà anh thanh niên đang làm có góp một phần quan trọng vào những bước chuyển mình, sự phát triển của quê hương, đất nước nhưng với anh, anh luôn xem công việc ấy là một phần nhỏ bé, là những điều rất đỗi giản dị và bình thường so với những người khác. Và vì thế, khi ông họa sĩ xin được vẽ, được kí họa chân dung của anh thì anh lại e ngại, từ chối "Không, không, đừng vẽ cháu! Để cháu giới thiệu với bác những người khác đáng cho bác vẽ hơn".

Tóm lại, qua những phác họa chân thực của nhà văn Nguyễn Thành Long, chân dung anh thanh niên hiện lên trong tác phẩm mới chân thực, sinh động và đẹp đẽ biết bao. Giữa thiên nhiên hiu hắt, giữa cái khắc nghiệt của độ cao hơn 2600 mét, anh thanh niên hiện lên như một âm thanh tuyệt diệu, một ánh sáng lung linh và tuyệt đẹp. Anh thanh niên chính là hiện thân của những con người lao động mới.

----------------HẾT------------------