ăn học Việt Nam giai đoạn 1945-1975 đã gắn bó mật thiết với sự nghiệp cách mạng và vận mệnh dân tộc. Các nhà văn, nhà thơ đã sáng tạo nhiều hình tượng đẹp đẽ về con người việt nam trong chiến đấu, nhất là đời sống tình cảm . Chiếc lược ngà là truyện ngắn xuất sắc của nhà văn Nguyễn Quang Sáng là bài ca cảm động về tinh cha con và nỗi đau trong chiến tranh do quân giặc gieo rắc đối với gia đình thời chiến tranh chống Mĩ.

Nguyễn Quang Sáng viết nên câu chuyện này từ một câu chuyện kể của một đồng chí giao liên trẻ tuổi. Chuyện kể về nhân vật ông sáu, một nông dân Nam bộ, giàu lòng yêu nước. Ông đã tham gia hai cuộc kháng chiến chống pháp rồi chống mỹ và anh đã dũng hy sinh. Ra đi đánh giặc từ năm 1946 mãi đến năm 1954 hòa bình lập lại, ông sáu mới có dịp về thăm một vài ngày. Ngày ra đi bộ đội, đứa con gái bé bỏng của ông chưa đầy một tuổi. Đến khi được trở về thăm nhà thì con đã tám tuổi. Biết bao thương nhớ, tủi hờn dồn nén trong từng ấy năm khiến cho ông Sáu khi nhìn thấy con đã vô cùng xúc động.

Hai cha con gặp sau tám năm xa cách. Nhưng thật trớ trêu là bé Thu không nhận ra cha. Đến lúc em nhận ra thì biểu lộ tình cảm rất thân thiết với ông sáu lại phải ra đi.

Gặp con sau nhiều năm xa cách với nỗi nhớ thương nên ông sáu không kìm được nỗi vui mừng trong phút đầu nhìn thấy đứa con. Nhưng thật trớ trêu, đáp lại sự vồ đập của người cha, bé thu tỏ ra ngờ vực, lảng tránh. Ông sáu càng muốn gần con thì đứa con lại tỏ ra lạnh nhạt, xa cách, thậm chí cự tuyệt.

Tâm lý và thái độ ấy của bé Thu đã được biểu hiện qua hàng loạt các chi tiết mà người kể quan sát và thuật lại rất sinh động. Lúc nghe ông Sáu gọi nó hốt hoảng, mặt tái đi, rồi vụt chạy đi gọi mẹ. Lúc mẹ bảo gọi ba vô ăn cơm, nó chỉ gọi trống không với ông sáu mà không chịu gọi cha. Khi trông nồi cơm cho mẹ, nhất định không chịu nhờ ông giúp chắt nước nồi cơm to đang sôi. Sự bướng bỉnh lên đến đỉnh điểm khi nó hất cái trứng cá mà ông Sáu gắp cho nó. Cuối cùng khi bị ông Sáu tức giận đánh một cái thì nó bỏ về nhà bà ngoại. Lúc xuống xuồng còn cố ý khua dây cột xuồng kêu rổn rảng thật to. Tất cả làm cho ông Sáu thấy hụt hẫng vô cùng.

Sự ương ngạnh của bé Thu hoàn toàn không đáng trách. Trong hoàn cảnh xa cách và trắc trở của chiến tranh, nó còn quá bé nhỏ để có thể hiểu được những tình thế khắc nghiệt, éo le của đời sống. Những người lớn không kịp chuẩn bị cho nó đón nhận những khả năng bất thường. Thế nên, nó không tin ông Sáu là cha nó chỉ vì trên mặt ông có thêm vết sẹo, khác với hình ba nó đã được biết.

Phản ứng tâm lý của em là hoàn toàn tự nhiên. Nó còn chứng tỏ em có cá tính mạnh mẽ, tình cảm của em sâu sắc, chân thật, một tình yêu dành cho cha. Thu vẫn còn là một đứa trẻ với tất cả nét hồn nhiên, ngây thơ của con trẻ.

Trong buổi sáng cuối cùng, trước phút ông Sáu phải lên đường, thái độ và hành động của bé Thu đột ngột thay đổi hoàn toàn. Lần đầu tiên nó cất tiếng gọi “ba” tha thiết. Rồi nó vụt chạy đến ôm anh Sáu, hôn ba nó cùng khắp.

Bé Thu có sự thay đổi đột ngột ấy đã được nhà văn lí giải. Trong đêm bỏ về nhà bà ngoại, nó đã được bà giải thích. Sư nghi ngờ bấy lâu đã được giải tỏa. Vì thế, trong giờ phút chia tay với cha, tình yêu và nỗi mong nhớ đã bị dồn nén bấy lâu, nay bùng ra thật mạnh mẽ và hối hả có xen lẫn sự hối hận về những gì mà nó đã lỡ gây ra.

Trở về, ước muốn lớn nhất của ông Sáu là mong gặp lại con. Nhưng khi thu vụt bỏ chạy, ông đau đớn vô cùng. Trong ba ngày phép, ông càng muốn gần gũi, yêu thương bao nhiêu thì bé Thu càng lạnh lùng, lẩn tránh. Thậm chí còn vô lễ khiến ông Sáu đau khổ vô cùng.

Sự bướng bỉnh và cố chấp của bé Thu khiến ông không thể kìm nổi cơn giận và đã đánh nó. Sau khi đánh con, ông thấy hối hận và đau xót. Ông nhận ra mình đã thiếu trách nhiệm đối với con, đã để con chờ đợi quá lâu. Ông cũng cố nghĩ về việc vì sao con bé không gọi ba nhưng đành bất lực.

Khi bé thu nhận cha, ông vui sướng vô cùng. Niềm xúc động đã khiến ông rơi nước mắt. Lời hứa với con nhất định ông phải thực hiện được. Thế nên, lúc ở chiến khu, khi kiếm được một khúc ngà, ông đã vui mừng như “đứa con được quà”. Ông dồn hết tâm trí, công sức vào việc làm cây lược.

Chiếc lược ngà đã thành một vật quý giá thiêng liêng với ông Sáu. Nó làm dịu đi nỗi ân hận chứa đựng bao nhiêu tình cảm yêu mến, thương nhớ mong đợi của người cha với đứa con xa cách. Nhưng rồi một tình cảnh đau thương lại đến với cha con của ông Sáu. Trong một trận càn của địch, ông đã huy sinh khi chưa kịp trao vào tay đưa con gái chiếc lược ngà.

Tình cảm gia đình trong chiến tranh chứa nhiều éo le, trắc trở nhưng rất sâu sắc mãnh liệt. Bởi lẽ, trong chiến tranh khi ranh giới giữa sự sống và cái chết rất mong manh thì tình thương trở thành điểm tựa tinh thần và là mục đích sống. Trong chiến tranh, người ta có thể mất tất cả, hi sinh tính mạng, đồng đội, đồng chí, những người thân yêu nhưng tình cảm gia đình vẫn sống mãi trong sự thiêng liêng cao quý của nó.

Tình cảm gia đình sâu sắc gắn với tình yêu đất nước nên càng cao đẹp hơn. Con người Việt Nam trong chiến tranh trông bình thường nhưng rất cao cả. Chuyện gia đình ông Sáu là một điển hình cho nhiều gia đình Việt Nam khác trong chiến tranh đã phải gánh chịu sự chia cắt và những vết thương do nó gây ra. Nguyễn Quang Sáng đã viết nên một câu chuyện có thật của dân tộc trong thời đại chống Mĩ cứu nước.

Tác giả đã xây dựng một cốt truyện khá chặt chẽ, có những yếu tố bất ngờ nhưng hợp lý. Truyện được trần thuật theo lời của bạn ông Sáu, người đã chứng kiến những cảnh ngộ éo le của cha con ông và kể lại mà còn bày tỏ sự đồng cảm, chia với các nhân vật. Nhà văn tỏ ra rất am hiểu tâm lí trẻ em và diễn tả rất sinh động với tấm lòng yêu mến, trân trọng những tình cảm trẻ thơ.

Chiếc lược ngà đã diễn tả một cách cảm động tình cha con thân thiết, sâu sắc của cha con ông sáu trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh, mà còn gợi cho người đọc nghĩ đến và thấm thía những đau thương, mất mát, éo le chiên tranh gây ra cho bao nhiêu con người, bao nhiêu gia đình.