Trời mùa đông. Những trận gió rít vi vu vi vút. Cò sải cánh bay hối hả. Người Cò run lên vì rét, miệng khô khốc vì chưa được miếng gì vào bụng. Giữa đêm đen, có một mình bay lẻ loi. Nghĩ đến các gia đình khác giờ đây đang co tròn trong ổ rơm còn mình thì sải cánh kiếm ăn, Cò trào nước mất vì tủi cực. Cò nhắm mắt nhớ lại chuyện xưa.

Hồi đó, Cò cũng nhàn hạ lắm chứ. Cò đâu phải đi suốt đêm, kiếm miếng ăn cơ cực như thế này. Chuyện khiến Cò lâm vào tình cảnh này chỉ có họ hàng nhà Cò và nhà Vạc biết. Ngày đó, Cò và Vạc là bạn thân, thường cùng nhau đi bắt tép. Cò chăm chỉ, thương con đói nên cố tìm bắt, còn Vạc nhác nhớn, không chịu tìm tôm cá. Vì vậy, suốt cả buổi mà Vạc chẳng bắt được con nào. Cò thi no bụng, lại còn đem mấy con cá thia cờ về cho đàn con nhỏ. Vạc thấy thế liền nghĩ bụng: “Nếu làm như Cò thì mệt lắm. Ta chỉ muốn được ăn một mình một ruộng". Thế là ngày đêm, Vạc nghĩ cách hại Cò. Một hôm, Vạc ra vẻ hốt hoảng:

– Ôi! Cái lông xinh đẹp của tôi đâu rồi.

Rồi Vạc khóc lóc, kể cho Cò nghe rằng con mình bị ốm, nó muốn có một cái lông Cò, rằng mình đi xin mãi mới được một cái lông Cò tuyệt đẹp.

Ai ngờ về đến đây thì cái lông Cò bị mất. Cò an ủi, nghiến răng rứt một cái lông ở cổ, đưa cho Vạc:

– Thôi! Chị đừng khóc nữa. Chị hãy cầm lấy cái lông này đem về cho cháu bé!

Vạc ra vẻ cảm động nhưng trong lòng hí hứng, nhủ thầm: “Thế là mày tiêu đời rồi Cò nhé”.

Vạc hối hả bay đến nhà kia, đậu trên nóc nhà, chén hết cá phơi, rồi nó đặt cái lông Cò cạnh đó, vội vã bay về nhà, nằm nghĩ đến cảnh Cò bị dân làng đánh đập.

Lại nói về nhà chủ bị mất cá. Khi thấy nong cá của mình sạch bóng, bà điên tiết lên, tìm dấu vết kẻ trộm. Bà thấy cái lông Cò nằm bên cạnh, bà cầm lấy, chạy ra cổng, chửi to:

– Mẹ cha nhà nó chứ, bà đã thương tình cho vào ruộng kiếm cá, lại còn ăn cắp. Từ nay thì đừng hòng bà cho ăn nữa nhé!

Hôm sau, Cò định sà xuống ruộng tìm cá thì từ trong bụi rậm, những viên đá nhỏ tới tấp ném vào người. Cò vội vã bay lêèn, ngạc nhiên trước thái độ của bá chủ nhà. Nó vừa bay vừa nghĩ xem tại sao mình bị như thế. Đến ruộng khác, nó đậu xuống định tìm cá, nhà chủ cũng vác sào đuổi đi. Cò vừa bay lên thì nghe một giọng mỉa mai:

– Định ăn trộm xoá vết, ai ngờ đề lại chiếc lông.

Cò nghe và hiểu ra tất cả. Cò không ngờ Vạc đối xử với mình như thế. Cò đau khổ vì tình bạn của mình dành cho Vạc đã bị lợi dụng. Vậy mà bấy lâu Cò tin tưởng vào tình bạn đó. Giờ đây, Cò thấy mất hết cả niềm tin vào tình bạn.

Từ đó, Cò không làm bạn với ai nữa. Suốt ngày, ru rú trong tổ, không dám ra ngoài. Nhìn đàn con há miệng vì đói, Cò đau thắt ruột. Cò ghé mắt nhìn ra ngoài, bà Cốc đang bay cùng lũ con. Dưới ao, chị Vịt đang hướng dẫn lũ con tập bơi, dáng bộ vui vẻ. Cò rơm rớm nước mắt khi nghĩ từ nay, nhìn không dám ra đón ánh nắng vàng rực nữa. Rồi đây, các con Cò sẽ không được no đủ như trước. Cò biết làm gì đây?

À! Phải rồi, chờ đến đêm mình sẽ đi kiếm thức ăn về cho con. Cò chợt thấy một tia hy vọng nhói lên trong lòng. Từ đó đêm đêm, cò bay đi kiếm ăn. Lần đầu làm quen với bóng tối, Cò run rẩy, sợ sệt. Nhưng rồi đang nghĩ đến các con đang đói đợi mẹ về, Cò lại sải cánh bay. Nhưng thường nó không kiếm được nhiều vì không quen ăn đêm. Cò hay phải ăn đói vì còn phái dành đem về cho con. Nhìn đàn con háo hức há mỏ đớp vội vàng vài con tép, Cò sung sướng trào nước mắt, quên cả đói. Cò hy vọng đêm nào cùng có thức ăn về cho đàn còn nhỏ dù ít còn hơn không.

Cò bừng tỉnh khỏi dòng suy nghĩ triền miên bởi tiếng ú ớ mê ngủ của một chú chim gần đấy. Trời tối đen như mực, Cò không còn biết mình đang bay ở đâu. Nó đậu xuống một nơi mà chẳng biết là chỗ nào.

May quá! Một cánh đồng. Cò sục sạo tìm tôm tép. Mỏ tím rát vì rét mà Cò chẳng bắt được gì. Gà gáy canh hai mà Cò mới mò được một con cá nhỏ. Cò kiếm tìm hối hả. Chợt chân Cò đụng phải một vật gì rắn, mừng rỡ reo lên:

– A! Một con cua. Thế là con ta có miếng ăn rồi.

Sau đó, Cò bay ngay về với lũ con. Trời mịt mù, đen tối, gió rít lên từng trận. Cả người Cò run lên. Cò đáp xuống một cành cây. Ai ngờ, vừa đậu xuống thì cành cây gẫy rắc. Cò chới với rồi lộn cổ xuống ao. Ao sâu, Cò lạnh cóng, không còn sức vỗ cánh. Cò nhìn lên trời, nước mắt tuôn chảy khi nghĩ đến lũ con đang đói. Cò nức nở, mắt nhoà đi. Bỗng nghe có tiếng chân người. Cò vật mình trong bóng đêm rồi người Cò được nâng bổng lên. Một giọng đàn ông:

– A ha! Ta có bữa ăn rồi.

Cò dùng tàn sức, thều thào: “Ông ơi… tôi… Van ông. Ông làm ơn… xáo tôi với nước… trong kẻo con tôi sẽ… nghĩ không… tốt về tôi”.

Giọng người đàn ông sang sảng:

– Được ta sẽ chiều ý miễn là ta được một bữa ngon.

Cò mím cười, gục xuống sau khi trăn trối:

– Các con ơi… hãy… sống cho… trong sạch.

Cò chết đi, các con Cò đã hiểu ra tất cả. Chúng ghi nhớ lời mẹ dặn.

Từ đó, các bà thường hay ru cháu:

Con cò mà đi ăn đêm 

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao 

Ông ơi ông vớt tôi nao 

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng 

Có xáo thì xáo nước trong 

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.

Cơn mưa từ trưa đến tận giờ vẫn chưa dứt. Bầu trời nặng mây xám xịt, mọng như nước. Cánh đồng nước tràn mênh mông, trắng mờ mờ qua màn mưa dăng dăng. Tiếng ếch nhái kêu não ruột. Cò mẹ đậu trên cành tre nhìn cái tổ xơ xác, buồn rầu. Mấy chú cò con run rẩy, ngước cái cổ gầy guộc nhìn mẹ, kêu gào:

– Mẹ ơi, con đói quá.

– Mẹ ơi, sao mẹ không đi kiếm cá về đi mẹ.

Cò mẹ nhìn con rồi ngúc ngoắc cái cổ dài. Nước mưa thấm ướt cả lông, trông chị còm cõi, xơ xác làm sao. Nghe con kêu, chị như đứt cả ruột. Tội nghiệp, đang sức lớn mà sáng đến giờ chỉ có mấy con tép ranh, giọng chúng đã khản đặc rồi. Chị dỗ dành:

– Thôi ngoan đi con, chút nữa rồi mẹ kiếm cá về cho các con ăn.

Lũ cò nhao nhao:

– Nhanh đi mẹ, con đói lắm.

– Bắt thật nhiều nghe mẹ.

Cò mẹ dặn các con:

– Các con ngủ đi. Một chút nữa tha hồ ăn.

Cò mẹ do dự mãi. Từ hôm chồng chị bị trúng đạn, đến nay chị chưa dám trở về chỗ cũ. Nghĩ đến cái chết của chồng, chị cảm thấy bàng hoàng. Có anh, chị đỡ vất vả hơn. Bao giờ anh cũng lo kiếm ăn cho con.

Cò mẹ bay đi không một tiếng động. Mưa vẫn rơi nhạt nhòa. Hôm nay mưa to, cá tôm đi chơi nhiều lắm. Chị đáp xuông cánh đồng ít người nhất, hối hả bắt tép. Ngậm con cá to kềnh trong mỏ, chợt cảm thấy đói cồn cào, chị mới nhớ rằng mình cũng chưa ăn gì. Nhưng cò mẹ tự nhủ: “Đợi các con ăn xong rồi mình đi ăn sau. Có lẽ chúng đang đói lắm đây”.

Một con, hai con, ba con… Chợt có ánh đèn loang loáng, chị hốt hoảng bay vụt lên, tim đập thình thịch. “Thoát rồi”, chị thở phào, sung sướng nghĩ đến các con. Nhưng sao hoa mắt thế này, không thấy gì cả. Cò mẹ cảm thấy đất trời đảo lộn xung quanh. Chị gắng gượng đậu lên cành cây sát ngay đấy, cứ chực ngã chúi về phía trước. Một cơn gió mạnh thổi ào qua, cành cây oằn xuống, những hạt mưa hất tung vào mặt chị bỏng rát. Bàn chân dính đầy bùn trơn của chị trượt trên cành cây mong manh, ướt nước. Chưa kịp định thần, cò mẹ đã rơi xuống con mương. Nước chảy cuồn cuộn cuốn chị đi. Thân chị như có ai kéo xuống. Chị cảm thấy chìm dần, chìm dần. Cổ như bị ai thít chặt, chị ngước lên, khắc khoải, tuyệt vọng. Trong cái màn tối đen ấy, chị như thấy rõ mồn một mấy cái mỏ đang há ra, kêu gào khản tiếng. Trong cơn mưa, chúng vẫn mong mỏi mẹ trở về…