Macxim Gorki đã từng nói: “Hãy đi sâu vào sáng tác của nhân dân, nó trong lành như nước nguồn ngọt ngào, tươi mát, róc rách từ khe núi chảy ra”. Nghĩa là văn chương có thể mang đến cho tình yêu cuộc sống mà người sáng tác đã kí thác ở trong đó. Bàn về ý nghĩa văn chương, trong bài Tiếng nói của văn nghệ, Nguyễn Đình Thi viết: “Tác phẩm vừa là kết tinh của tâm hồn người sáng tác, vừa là sợi dây truyền cho mọi người sự sống mà nghệ sĩ mang trong lòng.”

Tác phẩm vừa là kết tinh của tâm hồn người sáng tác: Nghệ thuật là tiếng nói của tình cảm của chính tác giả, là kết tinh sự quan sát và trải nghiệm trong cuộc sống. Tác phẩm nghệ thuật là nơi kí thác, gửi gắm tình cảm, tâm tư, chiêm nghiệm của người nghệ sĩ.

      Tác phẩm… vừa là sợi dây truyền cho mọi người sự sống mà nghệ sĩ mang trong lòng: Tác phẩm nghệ thuật có thể làm lay động cảm xúc và đi vào nhận thức, tâm hồn con người. Người đọc như được sống cùng cuộc sống mà nhà văn miêu tả trong tác phẩm với những yêu ghét, buồn vui.
Nhận định nêu lên giá trị, chức năng của tác phẩm văn học. Văn học là sự phản ánh hiện thực cuộc sống thông qua lăng kính tâm hồn của người nghệ sĩ. Đó phải là những rung động tinh tế, chân thực và đẹp đẽ mà người nghệ sĩ đã nảy sinh trước cuộc đời, kết tinh nó trong tác phẩm. Tác phẩm nghệ thuật phải có sức mạnh làm lay động và truyền được sự sống ấy đến với người đọc.
 

      Bài thơ Ánh trăng là lời tâm sự thiết tha, sâu lắng, chân thành, là kết tinh của tâm hồn của nhà thơ Nguyễn Duy. Trăng là biểu tượng vĩnh hằng của vũ trụ. Trăng còn là nguồn sáng bất tận, cái không bao giờ bị hủy hoại. Trong bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy, trăng là người bạn tri kỉ, gắn bó sâu nặng với con người từ thuở ấu thơ và cả những năm tháng gian khổ của chiến tranh. Con người nhủ với lòng mình chung thủy, sắt son với trăng:

Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi với biển
hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỷ

Trần trụi với thiên nhiên
hồn nhiên như cây cỏ
ngỡ không bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa

Con người sinh ra đã có trăng ở trên trời. Trăng gần gũi và thân thiện với con người từ khi biết nhận thức cho đến khi trưởng thành. Trăng vô tư, hồn nhiên như tâm hồn con trẻ. Trăng vẽ nên một tuổi thơ êm đềm, đầy mọng mơ trong tâm hồn của mỗi con người.

Đến khi lên rừng chiến đấu, vầng trăng cũng theo sát bước chân con người, không khi nào rời xa. Vẫn ánh sáng ấy, vẫn hình dung ấy, trăng dành cho con người tất cả sự hiền dịu và thân yêu nhất. Để cảm tạ vầng trăng thủy chung, tác giả đã tự nhủ với lòng sẽ không bao giờ quên “cái vầng trăng tình nghĩa” ấy.

Thế mà nào ngờ, khi chiến tranh lùi xa, người lính trở về với cuộc sống hòa bình, người bạn chung tình thuở trước đã trở thành “người dưng qua đường”. Cuộc sống tiện nghi đã khiến con người đã lãng quên vần trăng:

Từ hồi về thành phố
quen ánh điện cửa gương
vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường.

Dù con người từ lâu đã hững hờ, trăng vẫn cứ đều đặn từng đêm lặng lẽ đi qua trên bầu trời. Con người vẫn nhìn thấy nhưng giờ đây không còn tha thiết. So với ánh điện cửa gương, ánh trăng mờ nhạt, không còn đáng chú ý nữa. Người bạn cũ ân tình, thủy chung năm nào, đối với con người xa lạ như người dưng không tình cảm gì.

Sự vô tâm vô tình ấy bị thách thức trong một tình huống bất ngờ. Trong khoảnh khắc cuộc sống hiện đại biến mất, thành phố mất điện, ánh trăng lại hiện ra. Con người gặp lại ánh trăng tình nghĩa, không hao khuyết, vẫn như thuở nào:

Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn-đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn.

Cuộc gặp gỡ bất ngờ mà kỳ diệu, vầng trăng đánh thức những kỷ niệm xưa. Trăng khắc nhớ về quá khứ xa và gần, đất nước và quê hương, thiên nhiên và cuộc sống… Đối diện với trăng là đối diện với những phần đời đẹp nhất.

Ngửa mặt lên nhìn mặt
có cái gì rưng rưng
như là đồng là bể
như là sông là rừng.

Vầng trăng vẫn đó như bây giờ sao thấy đột ngột quá. Sự vô tình của con người đã kéo dài quá lâu khiến cho ân tình xưa không còn sâu đậm nữa. Tình nghĩa năm xưa và lời thề thủy chung đã bị ánh sáng giả dối của phó thị che mờ từ lâu. Và khi sự giả dối ấy được gột sạch, làm hiện ra phần tinh khôi hãy còn nằm đó trong trái tim con người. Quá khứ hiện về ngay trong ánh sáng dịu hiền và dễ chịu của người bạn trăng giúp con người biết hồi nhớ về quá khứ thủy chung:

Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình

Ánh trăng là lời tự nhủ và nhắn gửi về thái độ sống tri ân, tình nghĩa cùng quá khứ, là sợi dây truyền cho mọi người sự sống mà Nguyễn Duy mang trong lòng. Trăng vẫn chiếu sáng “tròn vành vạnh”, dẫu cho “người vô tình”. Cái tròn đầy, im lặng của trăng là biểu tượng cho nghĩa tình chung thủy, sự bao dung độ lượng và thái độ nghiêm khắc, làm con người trăn trở, suy ngẫm, nhận ra sự vô tình, bội bạc của mình. Đó là sự bừng tỉnh của nhân cách, trở về với lương tâm trong sạch tốt đẹp

Ánh trăng còn nhắc nhở người đọc thái độ sống chung thủy, ân nghĩa. Nó không chỉ là chuyện của một người, một thế hệ mà là chuyện của nhiều người, nhiều thế hệ. Nó có ý nghĩa cảnh tình, gợi cho mọi người sống tốt đẹp xứng đáng với những người đã khuất, với chính mình, trân trọng quá khứ để vững bước tới tương lai. Bài thơ nói chuyện trăng để nói chuyện đời, chuyện tình nghĩa. Với giọng điệu tâm tình tự nhiên, hình ảnh giàu tính biểu cảm, bài thơ gợi nhắc về lối sống đẹp, ân nghĩa, thủy chung.
       ​Ý kiến của Nguyễn Đình Thi có ý nghĩa với cả người sáng tác và bạn đọc. Với người sáng tác là phải kết tinh được vẻ đẹp cuộc sống trong tác phẩm của mình và truyền được sự sống ấy đến người đọc. Với người đọc phải có trách nhiệm và nghiêm túc với nghệ thuật bởi đó là tâm hồn, là sự sống cao quý của con người được chắt lọc và gìn giữ.