Đoạn trích “Chị em Thúy Kiều” được xem là một trong những đoạn thơ đẹp và hay nhất trong tác phẩm lớn “Truyện Kiều”. Trong đoạn trích này, Thúy Kiều là nhân vật trung tâm, hiện lên là một thiếu nữ tài sắc vẹn toàn mà qua ngôn từ của Nguyễn Du, vẻ đẹp ấy trở nên thần tình và mĩ lễ hơn bao giờ hết.

Đoạn thơ này có 24 câu. 4 câu thơ đầu giới thiệu chung về hai chị em Thúy Kiều và Thúy Vân, 4 câu tiếp theo nói về sắc đẹp của Thúy Vân, 12 câu tiếp viết về tài sắc của Kiều và đoạn cuối gồm 4 câu Nguyễn Du dành ca ngợi đức hạnh của hai chị em Kiều.

Phân tích vẻ đẹp của Thúy Kiều sẽ thấy được cái tài của Nguyễn Du trong việc miêu tả sắc đẹp của Vân để làm nổi bật tài sắc của nàng Kiều.

Đầu lòng hai ả tố nga
Thúy Kiều là chị, em là Thúy Vân
Mai cốt cách, tuyết tinh thần,
Mỗi người một vẻ, mười phân vẹn mười.

Thúy Kiều và Thúy Vân là hai cô con gái nhà Vương viên ngoại. Cả hai đều mang vẻ đẹp thanh tao, trong sáng, hài hòa mà sáng rỡ như “mai” như “tuyết”. Và mỗi người đồng thời cũng mang một vẻ đẹp riêng, mà toàn mỹ.

Vân xem trang trọng khác vời,
Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.
Hoa cười ngọc thốt đoan trang,
Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da.

Nguyễn Du tả sắc đẹp của Thúy Vân sắc đẹp của người con gái “đoan trang”, quý phái “trang trọng khác vời” với khuôn mặt “đầy đặn” và tươi sáng như vầng trăng. Thúy Vân có mắt phượng mày ngài, giọng nói trong thanh như ngọc và miệng cười như hoa nở. Và cũng không có gì sánh được vẻ đẹp của mái tóc, màu da của nàng nếu không ví với mây với tuyết.

Với vẻ đẹp của Thúy Vân, Nguyễn Du đã dùng bút pháp nghệ thuật ước lệ tượng trưng nhằm tạo ra những hình ảnh ẩn dụ tô thêm vẻ đẹp của Thúy Vân.

Khi phân tích vẻ đẹp của Thúy Kiều hẳn rằng nhiều người băn khoăn, tại sao Kiều là nhân vật trung tâm, nhưng tác giả lại tả Thúy Vân trước. Nhưng đây chính là sự tài tình của Nguyễn Du, khi đại thi hào tả Thúy Vân trước như một dụng ý nghệ thuật nhằm khẳng định rằng, Thúy Vân đã đẹp đến vậy, nhưng Kiều mới là một tuyệt thế giai nhân.

Kiều càng sắc sảo mặn mà,
So bề tài sắc lại là phần hơn.

Nguyễn Du miêu tả Vân đẹp như vậy, đẹp như trăng như tuyết, nhưng “Kiều càng sắc sảo mặn mà”, mà “So bề tài sắc lại là phần hơn”. Vậy Kiều đẹp ra sao? Nguyễn Du miêu tả rằng:

Làn thu thủy, nét xuân sơn.
Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.
Một hai nghiêng nước nghiêng thành.

Và vẻ đẹp của Kiều là vẻ đẹp “nghiêng nước nghiêng thành”. Nàng có đôi mặt đẹp mà trong mà dịu dàng như sắc nước của mùa thu, long mày của màng thanh tú, xinh xắn như dáng núi mùa xuân. Đó là vẻ đẹp đằm thắm, vẻ đẹp xanh tươi mơn mởn đến khiến “Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh“.

Trong phần miêu tả vẻ đẹp của Kiều, bút pháp tả người của Nguyễn Du lại tài tình thêm một bậc khi kết hợp tinh tế giữa nghệ thuật ẩn dụ, nhân hóa rồi thậm xứng và các thi liệu cổ – nghiêng nước nghiêng thành. Chính vì vậy, những vần thơ cũng đẹp như vẻ đẹp của Kiều. Và dù không miêu tả quá nhiều mà chỉ qua đôi ba nét chấm phá ước lệ, Kiều đã hiện ra là hình bóng giai nhân để lại trong lòng người đọc cảm xúc mãnh liệt.

Kiều dường như được ban cho tất cả những điều mà một thiếu nữ nào cũng ước ao. Bởi “Sắc đành đòi một, tài đành họa hai”.

Thông minh vốn sẵn tính trời,
Pha nghề thi họa, đủ mùi ca ngâm.
Cung thương lầu bậc ngũ âm,
Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một trương.

Kiều thông minh là bẩm sinh tính trời. Nàng lại tài hoa lỗi lạc khi đàn hay, họa giỏi, thơ cũng tài. Và ở môn nghệ thuật nào, nàng cũng thành “nghề”, cũng “ăn đứt” thiên hạ. Cái tài hoa, sắc sảo ấy đã khiến Nguyễn Du không tiếc lời ngợi ca khẳng định bằng những từ ngữ mang ý nghĩa tuyệt đối như “vốn sẵn tính trời”, “pha nghề”, “nghề riêng ăn đứt”…

Nguyễn Du đã không tiếc lời ca ngợi Thúy Kiều bằng một số từ ngữ biểu thị giá trị tuyệt đối: vốn sẵn tính trời, pha nghề, đủ mùi… lầu bậc… nghề riêng ăn đứt…

Nhưng với Thúy Kiều, Nguyễn Du không chỉ tả tài sắc của nàng mà còn hàm ý về số phận nàng. Nếu vẻ đẹp của Thúy Vân hài hòa với mây, với tuyết, với trăng; thì vẻ đẹp kiều diễm bội phần của Thúy Kiều lại khiến “hoa ghen”, “liễu hờn”. Bản đàn “Bạc mệnh” chính nàng sáng tác như một điềm báo định mệnh cho sự “hồng nhan bạc phận” của nàng. Đó cũng chính là cái tài trong nghệ thuật của Nguyễn Du, khi qua vài câu thơ có thể khiến người đọc đồng cảm và dự cảm, lo âu về số phận của nàng Kiều.

Phân tích vẻ đẹp của Thúy Kiều nhưng điều mà người đọc nhận thấy không chỉ là ngoại hình nghiêng thành nghiêng nước hay câu chuyện vận mệnh đằng sau vẻ đẹp ấy; mà vẻ đẹp đức hạnh của Kiều cũng là điều mà Nguyễn Du muốn nói đến.

Phong lưu rất mực hồng quần,
Xuân xanh xấp xỉ tới tuần cập kê
Êm đềm trướng rủ màn che,
Tường đông ong bướm đi về mặc ai.

Hai chị em Thúy Kiều sinh ra và lớn lên trong nền giáo dục gia đình và xã hội của khuôn khổ lễ giáo, gia phong. Đức hạnh luôn là giá trị gốc mà con người phải có. Bởi vậy dù sống trong bối cảnh “Phong lưu rất mực hồng quần” và nàng cũng đã tới “tuần cập kê”, nhưng nàng là một thiếu nữ có gia giáo, mọi điều đều có chuẩn mực và đề cao đức hạnh.

Như vậy có thể thể thấy, Kiều không chỉ là người thiếu nữ sở hữu vẻ đẹp mà nhiều cô gái ao ước, vẻ đẹp khiến tự nhiên ghen hờn mà còn có tài năng hơn người lại đức hạnh vẹn toàn. Nhưng như Nguyễn Du đã từng nói trong chính Truyện Kiều, rằng: “Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen”. Bởi vậy, những lời thơ miêu tả sắc đẹp lại như những lời tiên đoán về số phận nàng Kiều, vốn xưa nay, người tài sắc lại hay gặp cảnh đa đoan.

Một lần nữa cần khẳng định rằng, Thúy Kiều là giai nhân tuyệt mỹ trong tác phẩm “Đoạn trường tân thanh” của đại thi hào Nguyễn Du. Kiều được miêu tả với cảm hứng nhân đạo, yêu cái đẹp và trân quý giá trị truyền thống. Bằng thể thơ dân tộc lục bát đẹp nhất, ông đã dành cho Thúy Kiều sự yêu mến, trân trọng và ngợi ca.

Phân tích vẻ đẹp của Thúy Kiều còn thấy được tài nghệ của Nguyễn Du. Đại thi hào không chỉ làm thơ, không chỉ tả đơn thuần mà kết hợp thần tình bút pháp ước lệ tượng trưng với các biện pháp tu từ ẩn dụ so sánh, nhân hóa cùng với đó là ngôn ngữ thơ đầy tình hình tượng, gợi cảm, hàm súc. Nguyễn Du tả mà cũng như đang vẽ lên bức chân dung của giai nhân tuyệt thế, không chỉ đẹp về dáng hình mà còn có biết bao phẩm chất tốt đẹp, đậm đà tính truyền thống, bản sắc dân tộc.