Trâu là loài động vật quen thuộc đối với làng quê, cánh đồng ruộng Việt Nam. Đặc biệt là đối với người nông dân, trâu là động vật không thể thiếu trong việc làm ruộng, cày bừa, vì thế trâu được nhắc đến trong câu thành ngữ Việt Nam xưa “Con trâu là đầu cơ nghiệp”.

Trâu xuất hiện từ rất lâu ở đồng quê Việt Nam, hình ảnh con trâu dường như không xa lạ đối với người dân ở đây. Trâu thuộc họ Bò, phân bộ nhai lại, nhóm sừng rỗng, bộ Guốc chẵn, là động vật ở nhóm Thú có vú vì nó nuôi con bằng sữa. Nó có nguồn gốc từ trâu rừng thuần hóa, thuộc giống trâu đầm lầy. Trâu to, khỏe, vạm vỡ, thấp ngắn, bụng to, mông dốc. Những điểm này rất thích hợp đối với công việc của chú trâu.

Nhắc đến con trâu là ai cũng nghĩ ngay đến một hình ảnh làm việc siêng năng, cần cù cùng với người nông dân, đó là chú trâu hiền lành cùng với việc cày bừa trân đồng ruộng đầy vất vả. Trâu xuất hiện trên đồng ruộng làng quê Việt Nam, nó cày bừa thật chăm chỉ. Khi lưỡi cày cắm xuống đất, nó nhanh nhẹn kéo cày thành từng luống đất đều đặn tăm tắp, khiến người nông dân rất hài lòng. Trâu làm việc từ sáng đến tối, dường như không mệt nhiều. Khi người nông dân ra lệnh trâu về, nó hiểu ý chủ, liền nhanh nhẹn lên bờ. Như nhớ đường về nhà nên trâu đi rất nhanh và nó biết về đúng nơi mà được coi là “Thiên đường riêng” của mình, đó là cái chuồng trâu thật đẹp và sạch sẽ, với những thức ăn ngon mà người chủ đã chuẩn bị sẵn, đó là những ngọn cỏ thật tươi.

Con trâu còn gắn bó với tuổi thơ của những trẻ mục đồng. Hình ảnh với những buổi chiều nắng dịu, lũ trẻ ngồi trên lưng trâu thổi sáo, chơi cờ lao, thả diều đã là một hình ảnh đẹp, được các họa sĩ khắc lên những bức trang sinh động, mộc mạc, tự nhiên, một bức tranh làng quê rất đẹp. Đặc biệt, lũ trẻ còn gắn bó thân thiết với chú trâu khi tắm sông. Chúng tắm và nô đùa với trâu dưới nước như những người bạn thân chứ không phải là một loài động vật nông nghiệp.

Thú vị hơn nữa, con trâu còn xuất hiện trong một số lễ hội, đình đám các Sea Game. Ở Đồ Sơn, có lễ hội Chọi Trâu, diễn ra vào mồng chín tháng tám hằng năm. Lễ hội diễn ra nhằm chọn ra những chú trâu khỏe ở các vùng. Ngoài ra, còn có hội đua trâu, đâm trâu ở Tây Nguyên. Lễ hội này thật có ý nghĩa. Những chú trâu được giết để lấy thịt tế các vị thần linh trong bản, nhằm cầu phúc cho một năm an lành, trù phú.

Nói đến lợi ích của con trâu thì người ta nghĩ ngay đến sức mạnh của nó. Trâu có sức kéo trong cày bừa, làm ruộng, nó còn kéo xe, gỗ, giúp ít nhiều. Ngoài ra, nó còn cung cấp thịt cho ngành thực phẩm. Trâu còn cung cấp sữa, làm đồ mĩ nghệ như sừng, da,…

Trâu có nhiều lợi ích về ngành kinh tế, trong nông nghiệp làm ruộng và nhiều ngành khác, nên chúng ta cần phải bảo vệ, chăm sóc tốt chúng. Cần có biện pháp ngăn chặn sự tuyệt chủng ở loài trâu để duy trì nòi giống họ Trâu giúp chúng ta luôn có được những lợi ích từ những chứ trâu mập mạp khỏe mạnh này.

Hiện nay, với sự phát triển của công nghiệp hóa hóa, hiện đại hóa nên có nhiều máy móc tân thời xuất hiện, hình ảnh chú trâu đã dần không còn xuất hiện trên làng quê Việt Nam. Nhưng trong tâm trí của người nông dân thì chú trâu vẫn là người bạn thân thuộc nhất, đối với lũ trẻ thì trâu lại là người bạn quen thuộc, gắn bó thân thiết trong kí ức tuổi thơ của chúng. Sự gắn bó, tâm sự của người nông dân Việt Nam còn thể hiện qua bài thơ vô cùng giản dị, đầy sinh động này:

“Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta
Cấy cày vốn nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy ai mà quản công
Bao giờ cây lúa còn bông
Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn”

Gắn liền với nền nông nghiệp lúa nước Việt Nam, không thể không nói đến hình ảnh con trâu cùng người nông dân cày cấy ngoài đồng buổi trưa hè. Có thể nói trâu là loài động vật lành tính, mang lại nhiều giá trị cho nhà nông.

Trâu Việt Nam có nguồn gốc từ trâu rừng được thuần hóa sau hàng ngàn năm, thuộc nhóm trâu đầm lầy, phân bộ Nhai Lại, bộ Guốc Chẵn, họ Bò. Trong những câu truyện dân gian, nguồn gốc trâu được kể lại mang màu sắc kỳ ảo, rằng trâu từng là một vị thần trên trời có tính lười biếng , hậu đậu, khi được phái xuống trời gieo hạt giống vô tình gieo cỏ dại khiến chúng phát triển, các cây giống bị hút mất dinh dưỡng từ đất gây ra nạn đói cho nhân gian, vì thế vị thần đấy chịu phạt biến thành trâu để mang lại mùa màng cho người dân.

Tại Việt Nam, loài trâu phổ biến với hai loại chính: trâu trắng và trâu đen, được phân loại dựa trên màu sắc của lông. Trâu trắng là loại trâu có lông màu trắng ngà, thường những con trâu trắng được gọi là động vật mang lại may mắn. Trâu đen có số lượng áp đảo hơn cả so với trâu trắng, phân bố rộng suốt dải đất hình chữ S.

Đi sâu về tập tính và đặc điểm của trâu, trâu có tập tính nhai lại khi ăn, thức ăn được đưa vào dạ cỏ và dạ tổ ong, phần thức ăn không tan được đưa lại khoang miệng để trâu nhai lại, phần tan vào các dạ lá sách, dạ túi khế để tiêu hóa. Không chỉ vậy, trâu có tập tính sống bầy đàn cao, chúng thích sống tại các vùng đầm lầy, bùn lầy. Mỗi năm trâu đẻ hai lứa, mỗi lứa một con, trâu mới sinh được gọi là nghé, chưa có sừng, nghé trưởng thành khá nhanh khi khoảng hai tuần biết đi, khoảng 2 – 3 tháng thì trở thành trâu trưởng thành và dần hoàn thiện các bộ phận khác.

Về đặc điểm, trâu có thân hình chắc nịch, khỏe khoắn, bộ lông có hai loại màu trắng ngà hoặc xám đen với các sợi lông ngắn tũn, da trâu dày và cứng cáp, mùa đông ấm áp. Trâu có 4 chân ngắn với bộ guốc chẵn nhưng với những con trâu chọi sở hữu tốc độ khá nhanh. Đuôi trâu dài, linh hoạt, ve vẩy đuổi ruồi, muỗi. Phần đầu trâu, hai cặp sừng dài phát triển, đầu sừng khá nhọn, hai đôi mắt tròn như hai viên pha lê đen, trong khoang miệng không có hàm trên. Hầu hết trâu đực có phần minh to hơn trâu cái, sức kéo cùng thịt trâu dai và chắc hơn trâu cái. Trâu cái có thể tiết sữa nhưng sữa trâu chứa rất ít dinh dưỡng.

Sở hữu những ưu điểm như vậy, trâu mang lại nhiều giá trị to lớn cho người nông dân nói chung và nền nông nghiệp lúa nước Việt Nam nói riêng. Đối với giá trị sử dụng, trâu cung cấp sức kéo, kéo xe, kéo cày cho người nông dân ngoài đồng. Thịt trâu còn là một loại đặc sản mang lại nguồn lợi kinh tế cho người nuôi thịt. Da trâu còn dùng làm da các loại túi, ví, thời trang. Với giá trị tinh thần, trâu là người bạn đồng hành, gần gũi, thân thuộc với người nông dân, cùng họ trải qua khó khăn vất vả suốt bao mùa màng, vụ lúa. Một số nơi không chỉ Việt Nam tổ chức các lễ chọi trâu như lễ chọi trâu Đồ Sơn Thanh Hóa được coi là một nét văn hóa không thể thiếu của người dân bản địa, những con trâu chọi thắng được thịt và bán lấy may mắn cho năm mới. Đặc biệt, trâu từng là linh vật trong đại hội thể thao Đông Nam Á tổ chức tại Việt Nam.

Có thể thấy, trâu quả thực là người bạn của nhà nông, mang lại nhiều giá trị, nguồn lợi to lớn cho người nông dân và đóng góp lớn cho nền nông nghiệp lúa nước Việt Nam. Mặc dù xã hội ngày càng hiện đại hóa, ưu tiên phát triển công nghiệp và dịch vụ nhưng hình ảnh trâu cày kéo luôn là biểu tượng đặc trưng khi nhắc đến nền công nghiệp lúa nước Việt Nam.