Cách mạng Tháng Tám 1945 đã mở ra một trang sử mới đối với lịch sử dân tộc nói chung và đối với văn học - nghệ thuật nói riêng. Gắn liền với thời đại văn học mới là sự xuất hiện của một kiểu nhà văn mới, một nguồn cảm hứng sáng tạo mới và một hệ thi pháp nghệ thuật mới. Các nhà văn luôn ý thức một cách sâu sắc vị thế của mình trong lịch sử: Tôi cùng xương thịt với nhân dân tôi/Cùng đổ mồ hôi cùng sôi giọt máu (Xuân Diệu) và luôn luôn nuôi dưỡng một khát vọng:  Thơ ta ơi hãy cất cao tiếng hát/Ca ngợi trăm lần Tổ quốc chúng ta (Tố Hữu).

Hoàn cảnh lịch sử đặc biệt của dân tộc trong hai cuộc kháng chiến vĩ đại đã khiến cho văn học cách mạng 1945 - 1975 tràn đầy cảm hứng sử thi và lãng mạn. Trong quầng sáng sử thi, nhân vật trung tâm của thời đại là những con người mang trong mình lý tưởng cao cả, sẵn sàng xả thân vì Tổ quốc, luôn luôn tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc.

Ðó là Anh hùng Núp trong Ðất nước đứng lên của Nguyên Ngọc, chị Sứ trong Hòn Ðất của Anh Ðức, chị Út Tịch trong Người mẹ cầm súng  của Nguyễn Thi hay Khuê, Lữ trong  Dấu chân người lính  của Nguyễn Minh Châu...