Trong cơ cấu bữa ăn truyền thống Việt Nam, cơm gạo là thành phần chính và thức ăn thiên về thực vật. Ẩm thực Hà Nội mang tính tổng hợp, tính dung nạp, tính cộng đồng và tính biện chứng, linh hoạt. Tổng hợp thể hiện trong cách chế biến đồ ăn (kết hợp các loại thực phẩm) và trong cách ăn (nhiều món một lúc). Tính dung nạp là tiếp nhận, hoàn thiện, phát triển món ăn của các vùng chuyển thành đặc sản của Hà Nội. Tính cộng đồng ở sự ăn chung, thích nói chuyện trong khi ăn, coi trọng sự giao tiếp trong ăn uống. Tính biện chứng, linh hoạt ở cách ăn, dụng cụ ăn, chú trọng quan hệ biện chứng âm – dương (tức là sự hài hoà âm – dương của thức ăn, sự bình quân âm – dương trong cơ thể con người, cân bằng âm – dương giữa cơ thể con người với môi trường tự nhiên), sử dụng thức ăn hợp thời tiết, đúng mùa, đúng trạng thái, đúng thời điểm có giá trị: “tôm nấu sống, bống để ươn; Bầu già thì ném xuống ao, bí già đóng cửa làm cao lấy tiền; Cơm chín tới, cải ngồng non, gái một con, gà ghẹ ổ...”

Một số tên phố đã gắn liền với đặc sản Hà Nội: Chả cá Lã Vọng, phố Chả Cá, bánh cốm Hàng Than, bánh trung thu Hàng Đường... Biểu tượng của ẩm thực Thăng Long – Hà Nội là các chợ, tiêu biểu là chợ Đồng Xuân. Nhiều đặc sản của Hà Nội đã đi vào ca dao, tục ngữ:

“Cốm Vòng, gạo tám Mễ Trì,

Tương Bần, húng Láng còn gì ngon hơn”

“Dưa La, húng Láng, nem Báng, tương Bần,

Nước mắm Vạn Vân, cá rô Đầm Sét”

“Giò Chèm, nem Vẽ, chuối Sù...”

“Bánh cuốn Thanh Trì, bánh dì (dày) Quán Gánh”

“Chè vối Cầu Tiên, bún sen Tứ Kỳ”.

Hà Nội có nhiều đồ ăn, thức uống ngon: Phở, bánh tôm, bún ốc, bún chả, bún thang, chả cá, xôi lúa, cốm, bánh cốm, rượu, chè. Từ đầu thế kỷ XX, Hà Nội đã có phở. Trong những năm 1937-1952, phở Hà Nội được gọi là “phở cổ điển”. Bánh phở dẻo, dai, mịn, trắng bong. Những lát thịt bò chín được thái mỏng, to bản, vài cánh hành hoa xanh tươi, hai, ba nhánh hành sống có củ màu ngọc thạch nhúng vào nước dùng chừng một vài phút, vài sợi gừng, đôi lát ớt đỏ, một nhánh húng Láng, chút hạt tiêu. Nước dùng được chế từ xương bò, gừng nướng, hành củ khô nướng, có màu vàng nhạt của mật ong, ngọt đượm, đậm đà.

Gia vị trong các món ăn của người Hà Nội cũng rất phong phú: Có gia vị hợp lý, chất lượng món ăn sẽ tăng lên. Gừng làm át đi vị gây hôi của thịt bò. Cà tím xào thịt ba chỉ phải có tía tô. Rau muống xào phải có tỏi, ăn với rau kinh giới. Rau muống luộc chấm nước mắm chanh ớt. Trai, trùng trục phải có rau răm, xương xông, lá lốt. Ba ba, ốc nấu với chuối xanh. Dọc mùng và đậu rán non phải có chút mẻ và nước nghệ. Riêu cua, riêu ốc phải có dấm. Canh chua Hà Nội không cho đường và ớt như một số vùng khác. Gia vị món ăn Huế thường cay, Sài Gòn thường béo ngọt. Gia vị món ăn của Hà Nội thường thơm ngát.

Nếu như người miền Nam ăn lấy chất, hay nhậu lai rai, món ăn miền Trung dung dị, ẩm thực xứ Huế cầu kỳ, bày biện kiểu cách, món nhiều, lượng ít thì ẩm thực Hà Nội khiêm nhường, lịch lãm, hợp khẩu vị từng buổi, từng mùa. Sản vật phong phú của các vùng xung quanh đều chuyển về Hà Nội, mùa nào thứ ấy. Người Hà Nội có điều kiện để chế biến ra nhiều món ăn ngon, biết cách ăn vừa ngon, vừa đẹp. Ăn ngon là sự kết hợp của nhiều yếu tố: Món ăn phải hợp khẩu vị, gia vị hợp lý, thức ăn nóng sốt, người cùng ăn chia sẻ với nhau...