Chiếc lược ngà là một trong những tác phẩm nổi tiếng, có độ phổ biến với công chúng bạn đọc rộng rãi của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Tác phẩm mang những giá trị hiện thực và nhân văn sâu sắc thông qua cảnh ngộ đặc biệt của hai cha con ông Sáu. Ông Sáu – người cha trong tác phẩm, chỉ vì hoàn cảnh chiến tranh phải rời xa đứa con bé bỏng thương yêu nhưng không ngờ rằng, sau 8 năm mới được một lần hội ngộ, lần đầu và cũng là lần cuối.

Nhân vật ông Sáu được Nguyễn Quang Sáng dụng công xây dựng rất nhiều. Số phận của ông cũng được nhìn nhận như số phận chung của rất nhiều chiến sĩ tham gia công cuộc đấu tranh bảo vệ nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Ông Sáu là một người con rất đáng tự hào của miền Nam thân yêu. Ông là người lính cụ Hồ có tham gia cả hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Cuộc đời ông dành nhiều thời gian ở chiến khu, chiến trường còn nhiều hơn với gia đình mình. Câu chuyện về ông bắt đầu từ chuyến nghỉ phép 3 ngày mà ông vô cùng háo hức để được về thăm nhà, về thăm đứa con gái thân yêu mà ông phải rời xa từ khi nó còn đỏ hỏn, 8 năm nay ngày nào ông cũng mong chờ được hội ngộ cùng con gái.

Hoàn cảnh chia ly thời chiến này không phải là hiếm trong thời kỳ chiến tranh và ông Sáu và bé Thu cũng chỉ là một trong những trường hợp tiêu biểu mà thôi. Chiến tranh khiến con người ta phải sinh li tử biệt với gia đình và chiến tranh cũng gây nên bao nghịch cảnh, trong đó có cả trường hợp của cha con ông Sáu. Ông Sáu là người có tấm lòng yêu nước nồng nàn và sâu sắc. Yêu quê hương, Tổ quốc, ông sẵn sàng theo tiếng gọi thiêng liêng của dân tộc mà ra đi, mà rời xa gia đình để chiến đấu bảo vệ quê hương, bảo vệ sự bình yên cho những người thân yêu của ông. Và tình nghĩa đó đã giúp ông vượt lên số phận, trải qua bao nhiêu năm tháng khổ sở, nhọc nhằn nơi chiến trường gian khổ, ác liệt, không chỉ bị đe dọa bởi sự sống, mà còn là sự thiếu thốn cả về vật chất lẫn tinh thần.

Và hơn hết, ông cũng là người có tình yêu thương con sâu sắc và mãnh liệt, được về thăm nhà điều ông nôn nao nhất là niềm mong muốn được gặp con gái. Khi vừa về gần đến nhà, xuồng còn chưa cập bến nhưng ông Sáu đã quá hồi hộp mà vội và bước mau lên thuyền, xô cả chiếc xuồng ra xa, rồi ông lại vội vã bước chân nhanh chóng đến gặp con gái. Nhìn thấy con, giọng ông run run: “Ba đây con”. Ông Sáu quả thực là một người cha hết lòng với tình yêu thương con cái, hẳn có lẽ những ngày ở chiến khu ông đã nghĩ về con gái của mình rất nhiều.

Trong 3 ngày nghỉ phép, ông chẳng dám đi đâu xa, chỉ tìm cách gần gũi để được nghe một tiếng gọi “ba” của con gái nhưng chỉ nhận lại sự tổn thương và đau lòng. Ông thương con, ân hận vì mình đã đánh con. Ông dồn tình thương yêu ấy vào việc làm cho con một chiếc lược ngà – lời hứa với con trước lúc chia tay.

Chiếc lược ngà gỡ rối được phần nào tâm trạng của người cha, chiếc lược ấy là tình cảm, tấm lòng, là yêu thương mà ông gửi gắm – thỉnh thoảng những lúc rảnh rỗi ông lại lấy cây lược ra ngắm nghía rồi mài lên tóc cho thêm bóng, thêm mượt.

Bé Thu, một cô bé bướng bỉnh, cứng đầu và gan lì. Khi gặp ông Sáu ở bến xuồng, nghe tiếng gọi tên mình, Thu “giật mình tròn mắt nhìn”. Nó ngơ ngác, lạ lùng, mặt nó bỗng tái đi, rồi vụt chạy và kêu thét lên: “má, má”. Ba ngày nghỉ phép, Thu xa lánh ông Sáu trong lúc ông tìm cách vỗ về, gần gũi. Thu nhất quyết không chịu gọi tiếng ba, má dọa đánh, Thu bộc phải gọi ông Sáu vô ăn cơm, gọi chắt nước cơm nhưng lại nổi trổng. Bác Ba nói mẫu nhưng Thu vẫn không gọi. Bị dồn vào thế bí, nó nhăn nhó muốn khóc nhưng tự lấy rá chắt nước chứ không chịu gọi “ba”.Thu đã hất tung cái trứng cá ra mâm, cơm văng tung toé – bị đòn, không khóc, chạy sang nhà bà ngoại, cố ý khua cho dây xuồng kêu thật to. Bé Thu thật là bướng bỉnh, cứng đầu và gan lì. Đến bác Ba cũng phải nghĩ “con bé đáo để thật”, còn ông Sáu thì không nén được: “Sao mày cứng đầu quá vậy?”. Chính thái độ ương ngạnh, ngang bướng đó lại là biểu hiện tuyệt vời của tình cha con. Ông run rẩy, mất bình tĩnh vì con không chịu nhận cha, đau đớn vì hy vọng bao nhiêu thì lại chuốc lấy đau khổ bấy nhiêu, đứa con mà mình yêu thương nhất, là những nghĩ suy trong lòng lại lạnh lùng với mình như vậy, trong thâm tâm ông Sáu chỉ biết thảng thốt những sự xót xa.

Trải qua bao nhiêu gian khó của chiến tranh nhưng ông Sáu – người chiến sĩ cách mạng cũng không cảm thấy gian lao và khổ cực bằng việc thuyết phục tình cảm của đứa con gái mà ông yêu thương nhất đời. Cuộc hội ngộ của hai cha con thấm đẫm nước mắt có sức mạnh tố cáo những điều tồi tệ được gây ra bởi chiến tranh.