Hịch tướng sĩ là một trong những áng văn yêu nước tiêu biểu của thời đại nhà Trần nói riêng, của mọi thời đại nói chung. Áng văn ấy được kết tinh từmột trái tim yêu nước nồng thắm của bậc anh hùng hào kiệt văn võ song toàn: Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn.

Với lòng căm giận sục sôi, Trần Quốc Tuấn đã vạch trần bản chất và tội ác tàn bạo của kẻthù. Huống chi ta cùng các ngươi sinh phải thời loạn lạc, lớn gặp buổi gian nan. Ngó thấy sứgiặc đi lại nghênh ngang ngoài đường, uốn lưỡi cú diều mà sỉmắng triều đình, đem thân dê chó mà bắt nạt tềphụ, đểthỏa lòng tham không cùng, giảhiệu Vân Nam Vương mà thu bạc vàng, đểvét của kho có hạn. Thật khác nào như đem thịt mà nuôi hổđói, sao cho khỏi tai vạvềsau. Thật là tội ác trời không dung, đất không tha!

Thái độ của Trần Quốc Tuấn đối với bọn giặc là thái độkhinh bỉcao độ. Lòng căm giận và khinh bỉtrào ra ngòi bút khiến ông mô tảsứgiặc như những loài cầm thú xấu xa, bỉổi nhất: cú diều, dê chó, hổđói. Thái độấy là thái độquyết không đội trời chung, thềsống chết cùng quân thù.

Bày tỏ thái độcủa mình với quân giặc, Trần Quốc Tuấn muốn ba quân tướng sĩ cũng nuôi dưỡng lòng căm thù và ý chí giết giặc như ông. Nhớlại thực tếlich sử: năm 1277 Sài Xuân đi sứ, buộc ta lên tận biên giới đón rước, năm 1281 Sài Xuân đi sang sứ, cưỡi ngựa đi thẳng vào cổng chính của kinh thành, quân sĩ canh cổng ngăn lại, bịhắn đánh toạc cảđầu. Vua sai thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải ra đón tiếp, Xuân nằm khểnh không dậy. So sánh với thực tếlịch sửấy sẽthấy tác dụng của lời hịch như đổthêm dầu vào ngọn lửa căm hờn của nhân dân ta.

Sau khi vạch rõ tội ác và bản chất của kẻ thù, Trần Quốc Tuấn trực tiếp bày tỏnhững tình cảm của mình. Đây là đoạn văn biểu hiện tập chung nhất, cao độnhất cho lòng yêu nước, căm thù giặc của Trần Quốc Tuấn, cũng là đoạn văn tiêu biểu cho lòng yêu nước của dân tộc Việt Nam. Càng đọc kĩ đoạn văn ta càng thấm thía nỗi đau xót chân thành và mãnh liệt của Trần Quốc Tuấn trước vận mệnh Tổquốc lâm nguy. Tất cảcác trạng thái tâm lí, các khía cạnh tình cảm trong ông đều được đẩy tới cực điểm: Đau xót đến quên ăn, vỗgối, tới mức ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, căm giận sục sôi đến độmuốn được xảthịt lột da nuốt gan uống máu quân thù. Càng đau xót bao nhiêu thìcàng căm giận bấy nhiêu. Và càng căm giận bao nhiêu thì càng quyết tâm chiến đấu hi sinh, xảthân vì nước bấy nhiêu, dù có phải chết trăm ngàn lần đau đớn, phơi thân ngoài nội cỏ, xác gói trong da ngựa cũng vẫn cam lòng. Thật cao đẹp và xúc động biết bao tinh thần và nghĩa cử ấy!

Càng yêu nước sâu sắc, hơn ai hết Trần Quốc Tuấn càng lo lắng cho sựan nguy của đát nước. Sáu mươi vạn quân Mông Cổtinh nhuệvới thếmạnh như chẻtre, đã làm mưa làm gió khắp Á-Âu đang lăm le ngoài biên ải. Vận mệnh dân tộc đang ngàn cân treo sợi tóc, thếmà lại có những tư tưởng hoặc dao động cầu hòa, hoặc bàng quan vô trách nhiệm, hoặc lo vun vén cá nhân. Trong tình thếnước sôi lửa bỏng ấy, ruột gan vịchủtướng như có lửa đốt. Người anh hùng yêu nước đã biến hành động cho đất nước. Ông khéo tìm cách khích lệ, động viên tướng sĩ. Ông nhắc lại ân tình sâu nặng của mình đối với tướng sí đểnhắc nhởhọvềsựđền ơn, đáp nghĩa vềtrách nhiệm của kẻlàm tôi. Ông nêu gương các trung thần nghĩa sĩ đểkích thích họtheo gương người xưa mà hành động. Ông chỉra cho họthấy nỗi nhục của chủquyền đất nước bịchà đạp: Triều đình bịgiặc sỉmắng, tướng triều đình phải hầu giặc, nhạc Thái thường thì bịđem ra đểđãi yến ngụy sư...đểkích động lòng tựtrọng, tựtôn dân tộc...

Đứng trên cương vịmột vịchủsoái, Trần Quốc Tuấn vừa chân tình chỉbảo vừa nghiêm khắc phê phán thái độbang quan, thờơ của tướng sĩ: Nay các ngươi nhìn chủnhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà ko biết thẹn, làm tướng triều đình phải hầu quân giặc mà không biết tức, nghe nhạc thái thường đểđãi yến ngụy sứmà không biết căm...

Cũng đứng trên cương vịcủa một vịchủsoái, Trần Quốc Tuấn vừa chân tình chỉbảo vừa nghiêm khắc phê phán những thói ăn chơi hưởng lạc tầm thường của tướng sĩ, vui trọi gà, cờbạc, thích rượu ngon, mê tiếng hát, ham săn bắn, lo làm giàu, quyến luyến vợcon... Theo quan niệm của Trần Quốc Tuấn, thái độbàng quan không chỉlà sựthờơ nông cạn mà còn là sựvong ân bội nghĩa trước mối ân tình của chủtướng. Sựham chơi hưởng lạc không chỉlà vấn đềnhân cách mà còn là sựvô trách nhiệm khi vận mệnh đất nước đang ngàn cân treo sợi tóc. Trần Quốc Tuấn cũng chỉrõ cho họthấy hậu quảtai hại khôn lường : nước mất nhà tan, thanh danh mai một, tiếng xấu đểđời, đó là cảnh đau xót biết chừng nào.

Sựphê phán nghiêm khắc của Trần Quốc Tuấn bắt nguồn sâu xa từlòng yêu thương chân thành với tướng sĩ và từtình yêu Tổquốc thiết tha cháy bỏng của ông. Tất cảlà nhắm đểđánh bạt những tư tưởng dao động, bàng quan giành thếáp đảo cho tinh thần quyết chiến quyết thắng. Quyết chiến quyết thắng kẻthù chính là tư tưởng chủđạo của bài Hịch, là thước đo cao nhất, tập trung nhất tư tưởng yêu nước trong hoàn cảnh lúc bấy giờ.