Mưa tầm tã, nước sông Nhị Hà lên to. Gần một giờ đêm khúc đê làng X, phủ X cũng thế, hai ba đoạn thẩm lậu, không khéo thì vỡ mất. Hàng trăm người dân phu từ liều đến giờ bì bõm trong mưa, nào đắp, nào cừ, ướt như chuột lột. Tiếng trống liên thanh, tiếng ốc vô hồi, tiếng người xa xứ gọi nhau sang hộ. Mưa càng dữ, nước sông càng cuồn cuộn bốc lên.
Trong khi ấy, cách nơi hộ đê chừng bốn năm trăm mét, trong đình cao ráo vững chãi, quan phụ mẫu đang chễm chệ ngồi trên một chiếc sập. Đèn thắp sáng trưng, xung quanh chỗ quan ngồi bày ống thuốc bạc, đồng hồ vàng, dao chuôi ngà,... bát yến hấp đường phèn khói bay nghi ngút. Kẻ hầu người hạ, đi lại rộn ràng. Quan phụ mẫu đang chơi bài tổ tôm với thầy Đề, thầy đội nhất, thầy thông nhì, chánh tổng sở. Lính lệ khoanh tay đứng hầu, nghi vệ tôn nghiêm như thần như thánh. Tiếng cười nói vui vẻ, dịu dàng. Quan cứ ung dung.
Mặc, dân chẳng dân thì chớ. Lúc ngài vừa xơi xong bát yến, đang vuốt râu, rung đùi, mắt đang mãi trông đĩa nọc, bỗng ngoài xa làng kêu vang trời dậy đất. Mọi người giật nẩy mình, quan vẫn hiển nhiên - Quan đang chờ ù ván bài to. Có người khẽ nói: "Bẩm, đê có khi đê vỡ!". Quan gắt: "Mặc đê" Quan sốt ruột giục người bốc bài. Bỗng nước ào ào như thác chảy xiết, tiếng cười kêu rầm rĩ, rồi lại có tiếng gà, chó, trâu, bò kêu vang tứ phía. Trong đình, ai lấy nôn nao sợ hãi. Thốt nhiên có người nhà quê lấm láp, ướt đẫm chạy xông vào đình báo đê vỡ mất rồi. Quan lớn đỏ mặt tía tai, quát: "Đê vỡ rồi, thời ông cách cổ chúng mày, thời ông bỏ tù chúng mày! Quan sai lính đuổi cổ người nhà quê ra. Thầy đề xóc bài, tay run cầm cập... Quan lớn vỗ tay xuống sập kêu to. Rồi ngài xoè bài vừa rời vừa nói: "Ù, Thông tôm, chi chi nảy!... Điếu, mày!"
Quan ù ván bài to. Khắp nơi miền đê, nước tràn lênh láng, nhà cửa trôi băng, lúa má ngập hết; kẻ sống không chỗ ở, kẻ chết không nơi chôn.

Nửa đêm, ở làng X thuộc phủ X, nước sông Nhị Hà ngày 1 dâng cao khiến khúc đê có nguy cơ vỡ. Trong lúc người dân đang cố giũ đê thì Quan phụ mẫu – kẻ được cử đi để giúp đan hộ đê lại đi chơi tổ tôm với đám nha lại trong đình. Hắn ung dung chơi bài cùng với bao kẻ hầu người hạ ngồi bên cạnh, lại còn mang biết bao đồ đạc quí hiếm để đi hộ đê. Y mải miết chơi tổ tôm đến mức không biết gì đến những tiếng kêu, tiếng tù và của dân phu và bao người dân ở ngoài đê. Ngay cả khi có người vào báo đê vỡ nhưng hắn lại mắng chửi rồi ung dung chơi bài tiếp. Cuối cùng, khi đê đã vỡ, người dân lâm vào cảnh muôn sầu nghìn thảm cũng là lúc quan phụ mẫu cười sung sướng, hả hê khi ù ván bài lớn.

Sống chết mặc bay là câu chuyện về sự tắc trách của quan phụ mẫu làng X, thuộc phủ X dẫn đến cái chết của hàng bao nhiêu con người, nhà cửa trôi băng, lúa má ngập hết, kẻ sống không chỗ ở, kẻ chết không nơi chôn. Bởi trong khi dân chúng khổ cực, vất vả giữ đê ngăn nước lũ từ sông Nhị Hà thì quan phụ mẫu vẫn say sưa với ván bài tổ tôm trong cái đình cao và vững chãi, mặc kệ dân chúng ngoài kia.

Khoảng một giờ đêm, trời mưa tầm tã đã mấy giờ liền làm nước sông Nhị Hà dâng lên ngày một cao. Những cơn sóng dữ dội trong đêm làm khúc đê lâm vào nguy hiểm, không chừng sẽ vỡ. Hàng trăm người dân phu đã nhoài mình bì bõm trong nước lũ và trời mưa để chống trọi lại thiên nhiên. Người thì đắp, người cừ, tất cả đều ướt như chuột lột. Tiếng trống liên thanh vang khắp không gian tiếng ốc vô hồi réo trong cơn mưa lũ, tiếng người dân xa xứ ý ới gọi nhau sang hộ đê. Mưa ngày một tầm tã, nước sông cứ thế dâng lên thách thức con người. Trong lúc nước sôi lửa bỏng ấy, cách nơi hộ đê chừng bốn năm trăm mét, trong mái đình cao ráo tránh được mọi bão táp, quan phụ mẫu đang chễm chệ ngồi trên chiếc sập gỗ cùng vài tên đầy tớ. Đèn thắp sáng trưng như ban ngày , xung quanh chỗ quan ngồi bày ống thuốc bạc, đồng hồ vàng, dao chuôi ngà,... bát yến hấp đường phèn khói bay nghi ngút thơm lừng. Kẻ hầu người hạ vây bốn xung quanh vị " chúa" của mình. Quan phụ mẫu đang chơi bài tổ tôm với thầy Đề, thầy đội nhất, thầy thông nhì, chánh tổng sở. Lính lệ khoanh tay đứng hầu hạ có vẻ rất trang nghiêm. Tiếng cười nói vui vẻ phát ra xung quanh mưa vẫn tầm tã u ám chẳng làm ảnh hưởng đến không khí trong đình. Các quan cứ ung dung như không có chuyện gì xảy ra. Cho đến lúc quan ù to, cũng là lúc có lính vào báo đê vỡ, quan thản nhiên mặt nghiêm nghị quát mắng tên lính. Lúc bấy giờ muôn làng chìm trong biển nước.

Phạm Duy Tốn là cây văn tiêu biểu cho nền văn học đổi mới đầu thế kỉ XX. Một trong những tác phẩm nổi tiếng của ông là truyện ngắn Sống chết mặc bay. Bằng lời văn biểu cảm Phạm Duy Tốn đã dựng nên bức tranh hiện thực của bộ phận quan lại phong kiến thối nát thời kì Pháp thuộc.
Bối cảnh mở ra tác phẩm là bên bờ sông Nhị Hà. Trời mưa tầm tã đã bao ngày khiến cho nước sông dâng lên cao. Bên bờ đê hàng vạn người dân phu đang bì bõm, tầm tã trong mưa, vất vả cực nhọc bê bao lớn nhỏ nào đắp, nào cừ. Ai nấy cũng ướt như chuột lột. Tiếng trống hộ đê thúc dục vang dồn, tiếng người gần xa í ới gọi nhau hộ đê. Người người nhà nhà ai nấy cũng đều ráo riết, thấp thỏm lo âu nỗi lo vỡ lê.
Trái với khung cảnh ấy, phía xa xa chừng bốn năm trăm mét, trong khu đình làng cao ráo vững trãi quan phụ mẫu đang ngồi chễm chệ cùng thầy đề, thầy đội nhất, thầy Thông Nhì đang ung dung chơi bài. Mang tiếng là đi hộ đê ấy vậy mà cứ như thầy đang đi thưởng ngoạn một kì nghỉ xã xỉ. Theo hầu thầy lúc nào cũng có cả một đội ngũ lính vệ hùng hậu, cùng với hàng loạt đồ dùng đắt tiền như: đồng hồ vàng ống thuốc bạc, dao chuôi ngà, bát yến hấp đường phèn,…Người hầu kẻ hạ đi lại rộn ràng như nhà có tiệc.
Mang trọng trách đi hộ đê nhưng một chút quan tâm dành cho con đê quan phụ mẫu cũng chẳng mảy may để ý. Vừa xơi xong bát yến, bỗng có tiếng xa xa đê vỡ, mọi người trong đình giật mình nhưng quan vẫn ung dung chơi tiếp ván bài còn dang dở. Thường trực trong đầu ông ta lúc này có lẽ chỉ là việc sắp được ù ván bài to. Đê vỡ, nước cuốn trôi nhà cửa, gà chó kêu thảm thiết, người dân kêu la nhưng ông ta vẫn luôn miệng dục người hầu bốc bài. Khi người dân chạy vào báo Vỡ đê thì ông ta chỉ biết đỏ mặt tía tai quát: “đê vỡ thời ông cắt cổ chúng mày, thời ông bỏ tù chúng mày.” Rồi lại tiếp tục mải mê với ván bài đang chuẩn bị ù to.
Thầy đề chỉ biết tuân lệnh quan, tay run run xóc bài, trong lòng đầy lo sợ. Thế rồi quan ù to, chìa ván bài ra hả hê: ““Ù, Thông tôm, chi chi nảy!… Điếu, mày!”. Ván bài quan ù cũng là lúc nước đã tràn vào đình làng, nước dâng lên cuồn cuộn, lênh láng, cuốn trôi nhà cửa, ruộng đồng, con người. Một cảnh tượng thê thảm nhấn chìm trong biển nước mênh mông.