Soạn bài: Sóng

I. Tác giả & tác phẩm

1. Tác giả

Xuân Quỳnh (1942 – 1988) tên khai sinh là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, quê ở Hà Tây (nay thuộc Hà Nội) trong một gia đình công chức, mồ côi mẹ từ nhỏ, Xuân Quỳnh ở với bà nội.

Tác phẩm chính: thơ tơ tằm – Chồi biếc (in chung, 1963), Hoa dọc chiến hào (1968), Gió Lào cát trắng (1974)...

Xuân Quỳnh là một trong số những nhà thơ tiểu biểu nhất của thế hệ các nhà thơ trẻ thời kì chống Mĩ. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, hồn nhiên, tươi tắn, vừa chân thành, đằm thắm và luôn da diết trong hạnh phúc bình dị đời thường.

2. Tác phẩm

Bài thơ được sáng tác năm 1967 trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), là một trong bài thơ đặc sắc nhất viết về tình yêu, rất tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh. Bài thơ in trong tập Hoa dọc chiến hào.

II. Hướng dẫn soạn bài

Câu 1 (trang 156 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Âm điệu, nhịp điệu bài thơ: nhịp thơ là nhịp sóng lúc dạt dào sôi nổi, lúc thì thầm sâu lắng. Âm hưởng nhịp nhàng đó được tạo nên bằng thể thơ ngũ ngôn với những câu thơ thường là không ngắt nhịp và được nối vần qua các khổ thơ liên kết. Tả nhịp điệu bên ngoài của sóng cũng là để tả nhịp điệu bên trong của tâm hồn nhà thơ, một tâm hồn sôi nổi, thiết tha, khát khao.

Câu 2 (trang 156 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Hình tượng bao trùm, xuyên suốt bài thơ là hình tượng sóng:

   - Lớp nghĩa tả thực: sóng ở đây là những đợt sóng biển miên man vô hạn.

    - Sóng là những hình ảnh ẩn dụ của tâm trạng, trạng thái, những cung bậc tình cảm, cảm xúc của người phụ nữ đang rạo rực, khao khát yêu thương. Mỗi trạng thái, tâm hồn đều có sự tương đồng với một khía cạnh, một đặc tính của sóng.

Câu 3 (trang 156 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Bài thơ có hai hình tượng sóng và em. Bao trùm bài thơ là hình tượng sóng. Hình tượng này thể hiện sức sống, vẻ đẹp và mọi sáng tạo nghệ thuật của nhà thơ trong bài thơ. Cùng với hình tượng sóng, hình tượng em – cái tôi trữ tình của tác giả. Hình tượng sóng là ẩn dụ, chỉ tâm trạng của người con gái đang yêu, hay đúng hơn chính là em. Hai hình tượng này khi thì song hành lúc thống nhất làm một.

Kết cấu bài thơ độc đáo: Dù là sóng hay em đều quy chiếu về tình yêu của người phụ nữ, dịu dàng, đằm thắm mà vô cùng mãnh liệt. Sóng và em soi chiếu, cộng hưởng nhằm khẳng định tình yêu là nguồn động lực tinh thần vô cùng to lớn tạo cho con người sức mạnh vô biên để đi tới chân trời hạnh phúc.

Người phụ nữ đang yêu tìm thấy sự tương đồng giữa các trạng thái của tâm hồn mình với những con sóng:

       + Sóng có những tính chất phong phú, phức tạp.

       + Em: sự tồn tại trạng thái tâm lí đối nghịch trong tâm hồn người con gái đang yêu và những khát khao kiếm tìm lời giải đáp nguồn gốc của tình yêu. Đây là biểu hiện quy luật của tình yêu muôn thuở.

Câu 4 (trang 157 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Bài thơ là lời tự bạch của tâm hồn người phụ nữ đang yêu. Mượn hình ảnh sóng, nhà thơ diễn tả tình yêu, thể hiện trái tim dữ dội và dịu êm vừa phong phú, phức tập vừa tha thiết, sôi nổi, rạo rực và khao khát yêu thương của một tâm hồn phụ nữ chân thành, nồng hậu, dám bày tỏ khát vọng của mình trong tình yêu, trong hạnh phúc đời thường.

Luyện tập

Một số câu thơ, bài thơ so sánh tình yêu với sóng biển:

Ví dụ 1:

   Chỉ có thuyền mới hiểu

   Biển mênh mông nhường nào

   Chỉ có biển mới biển

   Thuyền đi đâu về đâu

   Những ngày không gặp nhau

   Biển bạc đầu thương nhớ

   Những ngày không gặp nhau

   Lòng thuyền đau rạn rỡ

   (Thuyền và biển – Xuân Quỳnh)

Ví dụ 2:

   Anh không xứng làm biển xanh

   Nhưng anh muốn em là bờ cát trắng

   Bờ cát dài phẳng lặng

   Soi ánh nắng pha lê...

   ...

   Anh xin làm sóng biếc

   Hôn mãi cát vàng em

   Hôn thật khẽ, thật êm

   Hôn êm đềm mãi mãi.

   (Biển – Xuân Diệu)

Soạn bài: Sóng (Xuân Quỳnh)

Bố cục bài thơ gồm 3 phần:

    + Hai khổ đầu: sóng và tình yêu

    + Bốn khổ sau: tình yêu và nỗi nhớ

    + Còn lại: tình yêu và khát vọng

Câu 1: Anh/chị có nhận xét gì về âm điệu, nhịp điệu bài thơ? Âm điệu, nhịp điệu đó được tạo nên bởi những yếu tố nào?

  Âm điệu, nhịp điệu bài thơ xao xuyến, rộn ràng, được tạo bởi:

- Câu thơ ngắn, đều (5 chữ).

- Nhịp thơ thường thuận, gợi dư âm sóng biển:

 Dữ dội / và êm dịu (2/3) Ồn ào / và lặng lẽ (2/3) Sông / không hiểu nổi mình (1/4) Sóng / tìm ra tận bể (1/4) 

- Vần thơ: vần chân, vần cách, gợi hình ảnh các lớp sóng đuổi nhau.

Câu 2: Hình tượng bao trùm, xuyên suốt bài thơ là hình tượng sóng. Mạch liền kết các khổ thơ là những khám phá liên tục về sóng. Hãy phân tích hinh tượng này.

- Ở lớp nghĩa tả thực, hình tượng sóng được diễn tả chân thực, sinh động. Nó như có tâm hồn, tính cách, tâm trạng. Sóng lúc thì dữ dội và dịu êm, có khi lại ồn ào và lặng lẽ. Hành trình của sóng là từ sông Sóng tìm ra tận bể.

- Trong bài thơ tình của Xuân Quỳnh, Sóng là hình ảnh thiếu nữ đang sống trong một tình yêu nồng nàn. Sóng bể muôn trùng, tình yêu vô hạn. Sóng nhớ bờ còn em thì nhớ đến anh – "cả trong mơ còn thức". Sóng "con nào chẳng tới bờ" cũng như tình yêu sẽ cập bến hạnh phúc. Và sóng sẽ tan ra trên đại dương, vỗ mãi đến ngàn năm, muôn đời. Cũng như tình yêu đẹp sống mãi trong lòng người và cuộc đời, đó là "biển lớn tình yêu". Xuân Quỳnh lấy hình tượng Sóng để thể hiện một tình yêu sôi nổi, chân thành và dạt dào khát vọng.

Câu 3:

– Có hai hình tượng luôn song hành cùng nhau đó là sóng và em. Có lúc phản ánh lẫn nhau, có lúc tách rời có lúc lại hòa vào làm một --> hình tượng này tuy hai mà một. Kết cấu song hành đó làm tăng hiệu quả của sự nhận thức và khám phá của chủ thể trữ tình về một tình yêu thủy chung, bất diệt.

- Kết cấu bài thơ là kết cấu liền mạch của suy nghĩ và cảm xúc: cô gái nhìn ra biển cả, nhân quan sát sóng biển, suy nghĩ về tình yêu, cô nhận thấy tình yêu cũng như sóng biển, đa dạng và biến hóa, mạnh mẽ và thủy chung. Rồi cô ước ao hóa thành cong sóng nhỏ để ngàn năm hát cùng "biển lớn tình yêu".

Câu 4:

   Bài thơ là lời tự bạch của một tâm hồn phụ nữ đang yêu. Theo cảm nhận của anh, chị, tâm hồn đó có những đặc điểm gì? Đó là một tâm hồn rất chân thành, sôi nổi và mạnh mẽ, hết mình trong tình yêu. Tâm hồn ấy mạnh dạn thành thực tự bộc lộ nhưng vẫn đầy nữ tính và rất thủy chung, nhạy cảm với cái hữu hạn của cuộc đời nên khát khao một tình yêu vĩnh hằng.

Luyện tập

Một số bài thơ viết về biển, sóng có liên hệ đến tình yêu.

    + Biển (Xuân Diệu)

    + Khúc thơ tình người lính biển (Trần Đăng Khoa)

    + Một số câu thơ trong bài Hai nửa vầng trăng của Hoàng Hữu.

    + ....

Soạn bài: Sóng (Xuân Quỳnh)

Bố cục bài thơ gồm 3 phần:

    + Hai khổ đầu: sóng và tình yêu

    + Bốn khổ sau: tình yêu và nỗi nhớ

    + Còn lại: tình yêu và khát vọng

Câu 1: Anh/chị có nhận xét gì về âm điệu, nhịp điệu bài thơ? Âm điệu, nhịp điệu đó được tạo nên bởi những yếu tố nào?

  Âm điệu, nhịp điệu bài thơ xao xuyến, rộn ràng, được tạo bởi:

- Câu thơ ngắn, đều (5 chữ).

- Nhịp thơ thường thuận, gợi dư âm sóng biển:

 Dữ dội / và êm dịu (2/3) Ồn ào / và lặng lẽ (2/3) Sông / không hiểu nổi mình (1/4) Sóng / tìm ra tận bể (1/4) 

- Vần thơ: vần chân, vần cách, gợi hình ảnh các lớp sóng đuổi nhau.

Câu 2: Hình tượng bao trùm, xuyên suốt bài thơ là hình tượng sóng. Mạch liền kết các khổ thơ là những khám phá liên tục về sóng. Hãy phân tích hinh tượng này.

- Ở lớp nghĩa tả thực, hình tượng sóng được diễn tả chân thực, sinh động. Nó như có tâm hồn, tính cách, tâm trạng. Sóng lúc thì dữ dội và dịu êm, có khi lại ồn ào và lặng lẽ. Hành trình của sóng là từ sông Sóng tìm ra tận bể.

- Trong bài thơ tình của Xuân Quỳnh, Sóng là hình ảnh thiếu nữ đang sống trong một tình yêu nồng nàn. Sóng bể muôn trùng, tình yêu vô hạn. Sóng nhớ bờ còn em thì nhớ đến anh – "cả trong mơ còn thức". Sóng "con nào chẳng tới bờ" cũng như tình yêu sẽ cập bến hạnh phúc. Và sóng sẽ tan ra trên đại dương, vỗ mãi đến ngàn năm, muôn đời. Cũng như tình yêu đẹp sống mãi trong lòng người và cuộc đời, đó là "biển lớn tình yêu". Xuân Quỳnh lấy hình tượng Sóng để thể hiện một tình yêu sôi nổi, chân thành và dạt dào khát vọng.

Câu 3:

– Có hai hình tượng luôn song hành cùng nhau đó là sóng và em. Có lúc phản ánh lẫn nhau, có lúc tách rời có lúc lại hòa vào làm một --> hình tượng này tuy hai mà một. Kết cấu song hành đó làm tăng hiệu quả của sự nhận thức và khám phá của chủ thể trữ tình về một tình yêu thủy chung, bất diệt.

- Kết cấu bài thơ là kết cấu liền mạch của suy nghĩ và cảm xúc: cô gái nhìn ra biển cả, nhân quan sát sóng biển, suy nghĩ về tình yêu, cô nhận thấy tình yêu cũng như sóng biển, đa dạng và biến hóa, mạnh mẽ và thủy chung. Rồi cô ước ao hóa thành cong sóng nhỏ để ngàn năm hát cùng "biển lớn tình yêu".

Câu 4:

   Bài thơ là lời tự bạch của một tâm hồn phụ nữ đang yêu. Theo cảm nhận của anh, chị, tâm hồn đó có những đặc điểm gì? Đó là một tâm hồn rất chân thành, sôi nổi và mạnh mẽ, hết mình trong tình yêu. Tâm hồn ấy mạnh dạn thành thực tự bộc lộ nhưng vẫn đầy nữ tính và rất thủy chung, nhạy cảm với cái hữu hạn của cuộc đời nên khát khao một tình yêu vĩnh hằng.

Luyện tập

Một số bài thơ viết về biển, sóng có liên hệ đến tình yêu.

    + Biển (Xuân Diệu)

    + Khúc thơ tình người lính biển (Trần Đăng Khoa)

    + Một số câu thơ trong bài Hai nửa vầng trăng của Hoàng Hữu.

    + ....