Trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thanh niên là lực lượng hưởng ứng mạnh mẽ các phong trào yêu nước như phong trào đòi ân xá cho cụ Phan Bội Châu, để tang cụ Phan Châu Trinh…Khi truyền bá chủ nghĩa Mác-Lê nin vào Việt Nam, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã chọn đối tượng thanh niên để xây dựng tổ chức cách mạng đầu tiên cho dân tộc là Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và xuất bản tờ báo Thanh Niên. Năm 1926-1927, Người trực tiếp mở nhiều lớp huấn luyện, đào tạo nhiều thanh niên Việt Nam yêu nước, rồi đưa trở về nước xây dựng phát triển phong trào cách mạng, trong số đó nhiều người sau này đã trở thành những cán bộ lãnh đạo xuất sắc của Đảng ta. Từ ngày 20-26/3/1931, tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 2, Trung ương Đảng đã dành một phần quan trọng trong chương trình làm việc để bàn về công tác thanh niên và đi đến những quyết định có ý nghĩa đặc biệt, như các cấp ủy Đảng từ Trung ương đến địa phương phải cử ngay các ủy viên của Đảng phụ trách công tác Đoàn. Trong bản Di chúc thiêng liêng để lại cho toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta, khi đề cập đến đoàn viên thanh niên, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết “Đoàn viên thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ”[1]. Đảng Cộng sản Việt Nam cũng đã luôn xác định đoàn viên thanh niên là lực lượng xung kích của cách mạng và đề ra nhiều chủ trương giáo dục, bồi dưỡng, tổ chức đoàn viên thanh niên thành lực lượng tin cậy, kế tục sự nghiệp cách mạng của Đảng và của dân tộc.

Thực vậy, xuất phát từ tình yêu quê hương đất nước, yêu đồng bào và đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, tinh thần dân tộc, ý chí kiên cường của lực lượng thanh niên luôn được phát huy cao độ. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược 1945-1954, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đoàn Thanh niên Cứu quốc Việt Nam đã tập hợp hàng triệu đoàn viên thanh niên làm nhiệm vụ xung kích bảo vệ và củng cố chính quyền dân chủ nhân dân, xây dựng chế độ mới, chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài của dân tộc. Thực hiện các nhiệm vụ quan trọng như mở đường cho bộ đội hành quân, đảm bảo giao thông của ta và phá hoại giao thông cản bước tiến của địch, vận tải vũ khí, cơ sở vật chất, trang thiết bị, rà phá bom mìn, vận chuyển và chăm sóc thương bệnh binh ở các chiến dịch lớn như Biên giới, Tây Bắc, Bình Trị Thiên, Liên khu V, đặc biệt là tại mặt trận Điện Biên Phủ, đoàn viên thanh niên đã góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân thực hiện thắng lợi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Trong những năm kháng chiến chống Mĩ, phong trào “Ba sẵn sàng” ở miền Bắc hòa nhịp với phong trào “Năm xung phong” ở miền Nam tạo nên khí thế cách mạng sôi nổi của đoàn viên thanh niên trên khắp cả nước. Tất cả điều đó đã chứng tỏ Đoàn Thanh niên “xứng đáng là trường học cộng sản chủ nghĩa của lớp người trẻ tuổi, là cánh tay đắc lực và đội hậu bị tin cậy của Đảng”[2].

Đại thắng mùa xuân năm 1975 mở ra một trang sử mới, Tổ quốc Việt Nam hoàn toàn độc lập, thống nhất, cả nước bước vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Để tiếp tục phát huy truyền thống vẻ vang trong kháng chiến của lực lượng đoàn viên thanh niên, các Đại hội Đoàn toàn quốc đã xác định mục tiêu, phương hướng công tác Đoàn, xây dựng tổ chức Đoàn vững mạnh, tăng cường bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, giáo dục đạo đức, lối sống, cổ vũ thanh niên nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão lớn, thi đua học tập, rèn luyện, lao động sáng tạo, xung kích, tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VI xác định tham gia giải quyết việc làm, thanh niên làm kinh tế, học tập, sáng tạo với phong trào“Thanh niên lập nghiệp”. Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VII xác định một trong bảy nhiệm vụ trọng tâm của Đoàn là “Thanh niên giúp nhau lập nghiệp, tham gia phát triển kinh tế - xã hội” và tiếp tục triển khai phong trào “Thanh niên lập nghiệp”. Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII xác định một trong bốn phương hướng quan trọng là phát triển sâu rộng loại hình hỗ trợ thanh, thanh thiếu niên lập thân, lập nghiệp trong tất cả các lĩnh vực, các đối tượng. Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ IX và X phát động phong trào “Xung kích, tình nguyện phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc”, “Đồng hành với thanh niên lập thân, lập nghiệp”. Thông qua việc tham gia tích cực các hoạt động Đoàn, đoàn viên thanh niên ngày càng nâng cao nhận thức về tính khoa học cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, không ngừng thi đua học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, nắm rõ và góp phần tuyên truyền các chủ trương, đường lối đúng đắn của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Cuộc vận động “Tuổi trẻ Việt Nam học tập và làm theo lời Bác” thu hút đông đảo đoàn viên thanh niên. Nội dung “5 xây, 5 chống” được cụ thể hóa thành tiêu chí chuẩn mực rèn luyện phù hợp với từng tổ chức cơ sở đoàn và các đối tượng đoàn viên thanh niên, gắn với thực hiện các nhiệm vụ chính trị, chuyên môn của địa phương, đơn vị. Thông qua sự tham gia tích cực của đoàn viên thanh niên, các mô hình phổ biến và giáo dục pháp luật ngày càng trở nên hiệu quả, thiết thực như câu lạc bộ thanh niên với pháp luật, thi tìm hiểu pháp luật, đội thanh niên tình nguyện tuyên truyền, phổ biến pháp luật…

Các hoạt động xung kích, tình nguyện của đoàn viên thanh niên vì cuộc sống cộng đồng đã góp phần tham gia giải quyết những khó khăn tại mỗi địa phương, đơn vị như Chiến dịch tình nguyện mùa hè xanh, tình nguyện mùa đông, xuân tình nguyện, hành trình nhân ái vì sức khỏe cộng đồng, tiếp sức mùa thi, tiếp sức đến trường, các hoạt động bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, hiến máu tình nguyện, hỗ trợ trẻ em có hoàn cảnh khó khăn, chăm lo gia đình chính sách, tham gia xóa đói, giảm nghèo…

Phong trào "Thanh niên quân đội thi đua rèn đức, luyện tài, xung kích, sáng tạo, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ", phong trào “Thanh niên Công an nhân dân học tập, thực hiện 6 điều Bác Hồ dạy - Xung kích, sáng tạo, tình nguyện, lập công vì an ninh Tổ quốc”… được tổ chức có chiều sâu với nhiều cách làm sáng tạo khơi dậy lòng yêu nước, tính tiên phong của đoàn viên thanh niên trên khắp cả nước trong hoạt động xung kích bảo vệ Tổ quốc, giữ gìn an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội.

Các hoạt động nâng cao sức khỏe thể chất và đời sống văn hóa tinh thần như Ngày hội thanh niên Việt Nam, Đồng diễn thanh niên làm theo lời Bác, Ngày hội thanh niên khỏe... được đẩy mạnh nhân rộng.

Bên cạnh đó, các hoạt động tham gia cải cách hành chính góp phần đổi mới tác phong làm việc của cán bộ, công chức, viên chức trẻ và chính đội ngũ cán bộ Đoàn, tạo sự chuyển biến tích cực về ý thức, thái độ làm việc, xây dựng lớp cán bộ, công chức, viên chức hiện đạị, đi đầu ứng dụng khoa học công nghệ, phương pháp quản lý tiên tiến. Phong trào “Ba trách nhiệm” được cụ thể hóa với những mô hình “công sở văn minh”, “nụ cười công sở”, “văn hóa doanh nghiệp”…tăng thêm tính năng động, sáng tạo, ham học hỏi, tận tụy và tinh thần trách nhiệm với công việc của đoàn viên thanh niên.

Lực lượng doanh nhân trẻ và thanh niên công nhân, trí thức, lao động trẻ trong các doanh nghiệp và các ngành kinh tế mũi nhọn đã tích cực nghiên cứu, đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, khả năng cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước, tổ chức nhiều hoạt động xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu quốc gia, không ngừng nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Nhiều tỉnh, thành đoàn, đoàn trực thuộc đã tích cực, chủ động tham gia tổ chức các hoạt động hợp tác, giao lưu quốc tế thanh niên. Việc quản lý các hoạt động đối ngoại thanh niên bảo đảm chặt chẽ và thống nhất. Những kết quả đó tiếp tục là tiền đề quan trọng thúc đẩy sự phát triển của tổ chức Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và tuổi trẻ Việt Nam trong thời gian tới.

Quy mô dân số thanh niên của nước ta thời gian tới dự báo vẫn cao. Nhận thức chính trị, xã hội, lối sống của thanh niên có nhiều tích cực. Tỷ lệ thanh niên phấn đấu gia nhập tổ chức Đoàn, phấn đấu trở thành đoàn viên ưu tú và mong muốn được đứng trong tổ chức Đảng có xu hướng ngày càng tăng. Tuy nhiên, trước những tác động tiêu cực của tình hình kinh tế - xã hội, vẫn còn một bộ phận không nhỏ thanh niên dễ mắc phải các sai phạm về đạo đức, tệ nạn xã hội, có thể bị lợi dụng, kích động, lôi kéo vào các hành vi gây rối, vi phạm pháp luật. Hiện nay, bên cạnh lực lượng đoàn viên thanh niên ở trong nước, chúng ta còn có một lực lượng lớn thanh niên Việt Nam học tập, công tác, lao động ở nước ngoài. Trong sự kiện Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 vào vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa nước ta, cùng tuổi trẻ trong nước, du học sinh Việt Nam ở nhiều nước trên thế giới đã những hành động thiết thực nhằm phản đối việc Trung Quốc xâm phạm vùng biển thuộc chủ quyền Việt Nam. Không dừng lại ở những lời nói riêng lẻ trên mạng xã hội, các tổ chức của sinh viên Việt Nam tại Úc, Đức, Pháp… đã đưa ra những thông cáo chính thức về vấn đề này như khẳng định của Hội sinh viên Việt Nam tại Hungary: “Chúng tôi cực lực lên án các hành động gây hấn của Trung Quốc và yêu cầu Trung Quốc phải rút ngay giàn khoan HD 981 và các tàu khỏi vùng biển của Việt Nam. Với tình cảm và ý chí của những lưu học sinh ở xa Tổ quốc, chúng tôi hoàn toàn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và của Nhà nước, truyền thống và sức mạnh của dân tộc Việt Nam trong việc bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc. Chúng tôi luôn hướng về Tổ quốc và sẵn sàng nguyện góp phần cùng đồng bào trong nước, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam thân yêu của chúng ta”. Vì vậy, tổ chức Đoàn cần luôn tích cực đổi mới, tăng cường công tác thanh niên trong và ngoài nước bằng nhiều hình thức phong phú, nội dung sinh động, thiết thực để vừa tập hợp, bồi dưỡng, vừa phát huy tiềm năng to lớn này góp phần hữu hiệu cho công tác Đoàn và phong trào thanh niên trong thời kỳ mới.

Quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế là điều kiện thuận lợi để đoàn viên thanh niên thể hiện tài năng, sức trẻ, nhiệt huyết, khả năng cống hiến hết mình vì Tổ quốc. Trước sự quan tâm, kỳ vọng lớn lao của Đảng và Nhà nước, mỗi đoàn viên thanh niên cần nhận thức rõ vai trò của mình; năng động, sáng tạo trong học tập và lao động; không ngừng rèn luyện nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ góp phần hình thành thế hệ đoàn viên thanh niên tân tiến, khoa học, hiện đại đáp ứng đòi hỏi của đất nước và thời đại hiện nay.