câu 2 ưu thế lai là gì? Nguyên nhân của ưu thế lai
____________
Ưu thế lai là thuật ngữ chỉ về hiện tượng cơ thể lai (F1) xuất hiện những phẩm chất ưu tú, vượt trội so với bố mẹ chẳng hạn như có sức sống cao hơn, sinh trưởng nhanh, phát triển mạnh, chống chịu bệnh tật tốt, năng suất cao, thích nghi tốt. Ưu thế lai biểu hiện trong lai khác thứ, lai khác dòng và rõ nhất là trong lai khác dòng. Ưu thế lai thường được biểu hiện cao nhất ở đời đầu rồi sau đó giảm dần do ở các thế hệ sau mức độ dị hợp giảm dần.
nguyên nhân Về phương diện di truyền, người ta cho rằng, các tính trạng số lượng (các chi tiêu về hình thái và năng suất...) do nhiều gen trội quy định, ờ mồi dạng bô mẹ thuần chùng, nhiều gen lặn ở trạng thái đồng hợp biêu hiện một sô đặc điểm xấu. Khi lai giữa chúng với nhau, chi có các gen trội có lợi mới được biểu hiện ở cơ thể lai F1.
Ví dụ : Một dòng thuần mane 2 gen trội lai với một dòng thuần mang 1 gen trội sẽ cho cơ thê lai F1 mang 3 sen trội có lợi.
p : AAbbCC X aaBBcc » F1 : AaBbCc
Trong các thế hệ sau tỉ lệ dị hợp giảm dần (xem hình 34.3) nên ưu thế lai cùng giảm dần. Muốn khắc phục hiện tượng này để duy tri ưu thê lai. người ta dùng phương pháp nhân giống vô tính (bằng giâm, chiết, ghép, vi nhân giống...).

Nguyên nhân của Ưu thế lai
Về phương diện di truyền, người ta cho rằng, các tính trạng số lượng (các chi tiêu về hình thái và năng suất...) do nhiều gen trội quy định, ờ mồi dạng bô mẹ thuần chùng, nhiều gen lặn ở trạng thái đồng hợp biêu hiện một sô đặc điểm xấu. Khi lai giữa chúng với nhau, chi có các gen trội có lợi mới được biểu hiện ở cơ thể lai F1.
Ví dụ : Một dòng thuần mane 2 gen trội lai với một dòng thuần mang 1 gen trội sẽ cho cơ thê lai F1 mang 3 sen trội có lợi.
p : AAbbCC X aaBBcc » F1 : AaBbCc
Trong các thế hệ sau tỉ lệ dị hợp giảm dần (xem hình 34.3) nên ưu thế lai cùng giảm dần. Muốn khắc phục hiện tượng này để duy tri ưu thê lai. người ta dùng phương pháp nhân giống vô tính (bằng giâm, chiết, ghép, vi nhân giống...).

Ưu thế lai là gì?
Khi lai giữa bố mẹ thuần chủng khác nhau về kiểu gen (lai khác dòng), con lai đời F1 có những biểu hiện tốt hơn cá bố lẫn mẹ như: Sinh trưởng nhanh, phát triển mạnh, sức sống cao, năng suất cao, phẩm chất tốt Các đặc điểm trên của con lai đời F1 được gọi là ưu thế lai.
Nguyên nhân di truyền của Ưu thế lai
a) Giả thuyết về trạng thái dị hợp:
- Do lai khác dòng thuần chủng, đời F1 mang các cặp gen dị hợp. ơ trạng thái dị hợp các gen lặn gây hại bị gen trội át nên không bộc lộ ra kiểu hình.
- Ở trạng thái dị hợp có sự mâu thuẫn nội tại giữa các alen của bố và mẹ làm tăng cường độ trao đổi chât nên con lai F1 có năng suất cao và phẩm chất tốt, đồng thời khả năng chống chịu cũng được tăng lên.
P: AAbbDD × aaBBdd → AaBbDd
- Từ F2 trở đi tính chất dị hợp giảm, đồng hợp tăng nên ưu thế lai cũng bị giảm dần.
b) Giả thuyết về tác dộng cộng gộp các gen trội có lợi: Do F1 được tập trung các gen trội có ở cả bố lẫn mẹ và trong thực tế, các tính trạng do gen trội quy định thường tốt hơn so với gen lặn. Các tính trạng thuộc về số lượng như kích thước cây, độ dài quả, số lượng hạt... thường phụ thuộc vào số lượng gen trội.
P : AAbbDD × aaBBdd → F1: AaBbDd.
Các phương pháp tạo ưu thế lai:
a) Ở cây trồng: Chủ yếu dùng phương pháp lai khác dòng gồm các bước sau
+ Cho giao phối gần.
+ Chọn dòng thuần chủng về tính trạng mong muốn
+ Lai các cặp bố mẹ thuần chủng khác nhau về kiểu gen.
b) Ở vật nuôi: Chủ yếu dùng phép lai kinh tế. Trong phương pháp này. con người đem lai giữa các cặp bố mẹ khác nhau về kiểu gen, tạo ưu thế lai đời F­1. Sau đó, sử dụng F1 làm sản phẩm chứ không dùng F1 để làm giống.
**Không dùng đời con F1 để nhân giống vì F1 có tính di truyền không ổn định, thế hệ sau sẽ phân ly

Tại sao không dùng con lai f1 để nhân giống mà chỉ dùng để làm sản phẩm? Các phương pháp tạo ưu thế lai ở cây trồng, vật nuôi. Cho ví dụ
______
- Không dùng con lai F1 để nhân giống vì: Trong các thế hệ sau, tỉ lệ gen dị hợp giảm, gen đồng hợp tăng. Trong đó, có gen đồng hợp lặn là gen tật bệnh. Nếu cứ tiếp tục lai như vậy sức sống con lai cứ giảm dần qua các thế hệ nên ưu thế lai cũng giảm theo.
Phương pháp tạo ưu thế lai ờ cây trồng
Để tạo ưu thế lai ờ thực vật, chù yếu người ta dùng phương pháp lai khác dònq : tạo 2 dòng tự thụ phấn rồi cho chúng giao phấn với nhau. Phương pháp này được sử dụng rộng rãi ở ngô, đã tạo được nhiều giốne ngô lai (Fị) có năng suất cao hơn từ 25 - 30% so với các giông naô tốt nhất đang được sử dụng trong sản xuất (xem bài 37).
Phương pháp lai khác dòng cũng được áp dụng thành côna ở lúa đê tạo ra các giống lúa lai Fj cho năns suất tăng từ 20 - 40% so với các giống lúa thuần tốt nhất, thành tựu này được đánh aiá là một trong những phát minh lởn nhất của thế ki XX.
Người ta dùng phương pháp lai khác thứ để kết hợp giữa tạo ưu thế lai và tạo giống mới. Đây là nhữne tổ hợp lai eiừa 2 thứ hoặc tổng hợp nhiều thứ của cùng một loài.
Ví dụ : Giống lúa DT17 được tạo ra từ tổ họp lai giữa giống lúa DT10 với giống lúa Omg80, có khả năng cho năng suất cao cùa DT10 và cho chất lượng oạo cao của OM80.
Phương pháp tạo ưu thẻ lai ở vật nuôi
Đê tạo ưu thế lai ờ vật nuôi, chủ yếu người ta dùng phép lai kinh tế. Trong phép lai này, neuời ta cho giao phôi siừa cặp vật nuôi bố mẹ thuộc hai dòng thuần khác nhau rồi dùng con lai F1 làm sản phẩm, không dùng nỏ làm giống.
Phổ biến ờ nước ta hiện nay là dùna con cái thuộc giống trong nước cho giao phối với con đực cao sàn thuộc giống thuần nhập nội. Con lai có khả năng thích nghi với điều kiện khí hậu. chăn nuôi của siống mẹ và cỏ sức tăng sản cùa giống bổ.
Ví dụ : Lợn lai kinh tế Ỉ Móng Cái X Đại bạch có sức sống cao lợn con mới đẻ đã nặng từ 0.7 đến 0,8 kg. tăng trọnơ nhanh (10 tháng tuổi đạt 80 - 100 kg), tỉ lệ thịt nạc cao hơn.
Ngày nay, nhờ kĩ thuật giữ tinh đông lạnh, thụ tinh nhân tạo và kĩ thuật kich thích nhiều trứng cùng rụng một lúc để thụ tinh, việc tạo con lai kinh tế đối với bò và lợn có nhiều thuận lợi.