Tác giả tác phẩm: Vẻ đẹp của bài thơ “Tiếng gà trưa” - Ngữ văn 7 Cánh diều

Tác giả tác phẩm: Vẻ đẹp của bài thơ “Tiếng gà trưa” - Ngữ văn 7

- Đinh Trọng Lạc, quê ở Hà Nội.

- Nhà phê bình ngôn ngữ nổi tiếng.

(1) Khổ thơ đầu kể chuyện anh bộ đội trên đường hành quân, khi dừng chân bên một xóm nhỏ, nghe tiếng gà nhảy ổ. Dòng thơ thứ tư Cục… cục tác cục ta với việc lặp âm và dấu chấm lửng đã mô phỏng sát với tiếng gà, làm cho truyện kể như được lồng vào một bức tranh nổi có tiếng gà vang vọng trong không gian. Tiếng gà trưa này của Xuân Quỳnh khác với tiếng gà Ò…ó…o của Trần Đăng Khoa, nó có một cái gì lắng động làm người ta xao xuyến, bồi hồi:

Nghe xao động nắng trưa

Nghe bàn chân đỡ mỏi

Nghe gọi về tuổi thơ

Lối dùng ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, lấy thính giác (nghe) thay cho thị giác (thấy) và việc lặp lại ba lần ở đầu dòng thơ động từ nghe có tác dụng đem lại ấn tượng như tiếng gà ngưng lại, làm xao động không gian và cũng làm xao động cả lòng người. Tiếng gà cũng làm kí ức ta quay lại với những kỉ niệm của tuổi thơ. […]

(2) Khổ thơ thứ hai, cứ một câu là kể và tiếp theo sau là câu tả:

Tiếng gà trưa

Ổ rơm hồng những trứng

Này con gà mái mơ

Khắp mình hoa đốm trắng

Này con gà mái vàng

Lông óng như màu trắng

Những câu tả có kết cấu sóng đôi và lặp từ vựng đều mở đầu bằng từ này, là từ để chỉ và để lưu ý người nghe tưởng tượng:

- Này con gà mái mơ

- Này con gà mái vàng

Việc đảo khắp mình lên trước hoa đốm trắng làm cho bức tranh gà mái mơ trở thành nên đẹp lộng lẫy. Việc dùng so sánh tu từ Lông óng như màu nắng làm cho bức tranh gà mái vàng trở nên đẹp rực rỡ. […] Chính cái cảnh đẹp có thật mà xuất hiện như do một phép lạ là tiếng gà trưa đã đưa anh chiến sĩ trở lại kỉ niệm về người bà tần tảo, suốt đời lo toan để cho cháu được vui sướng

(3) Tất cả sáu dòng thơ của khổ thơ dưới đây chỉ làm thành một câu đơn phát triển với những thành phần chính và phụ được tách biệt ra thành từng dòng riêng. Sáu dòng thơ đều gồm năm tiếng, nhưng mỗi dòng lại có một cách ngắt nhịp khác dòng kia:

Cứ hằng năm, / hằng năm

Khi / gió mùa đông tới

Bà lo / đàn gà toi

Mong trời / đừng sương muối

Để cuối năm / bán gà

Cháu được / quần áo mới

Do đó, nhịp điệu của các dòng thơ là một nhịp điệu chậm rãi của độc thoại, bên trong đầy chất suy tưởng. Và những dòng thơ cuối cùng của khổ thơ này xuất hiện thật bất ngờ, thật cảm động: Để cuối năm bán gà / Cháu được quần áo mới. Một chi tiết nhỏ bé, đơn giản là thế mà chứa đựng một tình yêu thương sâu sắc, vô bờ bến của bà.

(4) Khổ thơ cuối cùng hay nhất, cảm động nhất, nó chứa đựng những tình cảm thiêng liêng, cao quý, sâu sắc và chân thành của tác giả và cũng là của anh chiến sĩ đang trên con đường hành quân:

Cháu chiến đấu hôm nay

Vì lòng yêu Tổ quốc

Vì xóm làng thân thuộc

Bà ơi, cũng vì bà

Vì tiếng gà cục tác

Ổ trứng hồng tuổi thơ

Không nén lại được tình cảm yêu quý và biết ơn đối với bà, anh chiến sĩ thốt lên tiếng gọi thật cảm động, làm cho lời nói độc thoại bên trong hiển hiện như lời đối thoại sống động. Việc lặp lại nhiều lầ từ Vì ở đầu các dòng thơ góp phần biểu hiện ý chí chiến đấu mạnh mẽ vì Tổ quốc, vì nhân dân, trong đó bao gồm cả những người thân yêu trong gia đình mình, mà ở đây ghi đậm dấu ấn là người bà yêu quý với bao kỉ niệm êm đềm của tuổi thơ. […]
 

Nghị luận văn học

Nghị luận

Văn bản phân tích đặc sắc về nội dung và nghệ thuật trong bài Tiếng gà trưa của Xuân Quỳnh.

- Phần 1: Từ đầu ... 'kỉ niệm của tuổi thơ.': Giá trị của các biện pháp tu từ.

- Phần 2: Tiếp ... 'vô bờ bến của bà.': Cách ngắt nhịp trong bài thơ.

- Phần 3: Còn lại: Hình ảnh đặc sắc.

- Văn bản phân tích những giá trị đặc sắc về nghệ thuật và nội dung của bài thơ Tiếng gà trưa.

- Lí lẽ xác đáng, sâu sắc.

- Dẫn chứng cụ thể, thuyết phục.

- Ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu.
 

- Tác giả đặc biệt chú ý đến âm thanh tiếng gà xuất hiện ở khổ thơ đầu. Tác giả so sánh tiếng gà trong bài thơ với tiếng gà Ò... ó... o của Trần Đăng Khoa để làm rõ sự khác biệt.

→ Tiếng gà như vang lên trong những câu thơ, gợi ra sự lắng đọng, làm người đọc xao xuyến, bồi hồi. 

- Đặc biệt, bài thơ sử dụng biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: phép tu từ miêu tả sự vật vốn được nhận biết bằng giác quan này lại được miêu tả bằng từ ngữ của giác quan khác. Cụ thể ở đây, các hình ảnh phải được cảm nhận bằng thị giác, cảm giác (thấy) nhưng lại được tác giả cảm nhận bằng thính giác (nghe).

→ Đinh Trọng Lạc đã phân tích rất cụ thể, sâu sắc giá trị của biện pháp tu từ, giúp người đọc hiểu hơn về câu thơ.

- Kết cấu sóng đôi, lặp từ vựng: mở đầu bằng từ này, một câu kể xen một câu tả.

- Kết hợp biện pháp đảo ngữ, so sánh.

→ Hình ảnh những con gà đẹp đẽ, 'có thật mà xuất hiện như do một phép lạ'. Qua việc phân tích những biện pháp nghệ thuật, tác giả giúp người đọc thấy được vẻ đẹp, tình cảm sâu sắc được gửi gắm trong những hình ảnh thơ Xuân Quỳnh, thêm yêu mến những hình ảnh đó.

- Là một chuyên gia ngôn ngữ, Đinh Trọng Lạc rất am hiểu về cấu tạo câu. Ông đã vận dụng để phân tích đặc sắc về nhịp điệu của câu thơ.

- Các câu thơ được ngắt nhịp khác nhau cho thấy sự 'chậm rãi của độc thoại, bên trong đầy chất suy tưởng'. Theo dòng suy tưởng của cháu, những kỉ niệm đẹp đẽ, chứa đầy tình yêu thương, sự quan tâm vô bờ bến của bà xuất hiện - một hình ảnh đã gây ấn tượng, xúc động mạnh mẽ trong lòng người đọc.

- Tác giả chỉ ra hình ảnh ấn tượng, chứa đựng những tình cảm thiêng liêng, cao quý, sâu sắc của người cháu - nay là người lính: tình yêu Tổ quốc, xóm làng, tình yêu thương bà, những kỉ niệm tuổi thơ chính là niềm tin, là động lực cho cháu vững bước.