Tác giả tác phẩm: Chích bông ơi! - Ngữ văn 6 Cánh diều

Tác giả tác phẩm: Chích bông ơi! - Ngữ văn 6

- Cao Duy Sơn: Tên thật là Nguyễn Cao Sơn. Sinh ngày 28 tháng 4 năm 1956 tại Thị trấn Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng.

- Ông là Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.

Chích bông ơi

(Cao Duy Sơn)

Tơ rích.. chích.. Tơ rích.. chích..

Tiếng chim rộn lên bụi cây trước nhà. Thằng Khìn chạy lon ton quanh sân, miệng ríu rít gọi bố:

- Pa ơi, chim chích bông, nó đang tập bay, cánh nó bị mắc trong đám gai 'mác hủi' kia kìa, pa bắt cho con chơi đi..

Dế Vần bước ra cửa, ôm thằng Khìn vào lòng, giọng trìu mến:

- Ở đâu con trai?

Theo cánh tay chỉ của Ò Khìn, Dế Vần thấy một chú chim chích bông bé xíu, lông cánh nâu đỏ, mỏ và ngực vàng sẫm, đôi chân tí tẹo như như hai dóng cỏ 'nhả nhùng' với những chiếc móng hồng đang giãy giụa trong bụi gai. Tiếng kêu của nó nghe hốt hoảng lắm! Những âm thanh chích chích đũa đó bỗng làm làm Dế Vần bối rối. Nhìn con trai, Dế Vần bỗng nhớ ngày ấy mình cũng chỉ mới tám tuổi như nó bây giờ giờ. Dế Vần ăn theo pa lên nương, gió từ thung sâu vượt lên lên, thổi bạt lá rừng ào ào nghe như tiếng mưa rào đầu hạ. Nhưng giờ thì đã vào thu rồi! Nương lúa nếp nhà Dế Vần đã bắt đầu mướt như lụa dập dềnh trong gió.

Tiếng 'Chích.. Tơ rích.. Chích' đâu đây ngân rung non nớt, rót vào không gian âm thanh quyến rũ bước chân Dế Vần. 'Đây rồi!' - chú bé khẽ reo lên hồi hộp. Chỗ tách ra của một cành nho gần ngọn cây 'nùm mò', cao tầm đầu người là một tổ chim được bện bằng lá cỏ tròn tròn xinh xắn. Dế Vần nín thở kiễng chân lên ngó. Bên trong là một chú chích bông bé xíu đỏ hỏn. Hình như chỉ có cái đầu là to hơn cả. Tiếng động khiến nó tưởng chim mẹ về, chích bông vội ngửa chiếc mỏ viền vàng há hốc chích chích. Chú bé không nén nổi vui sướng, nó vội thò tay cầm lấy sinh linh đỏ hỏn như một viên đá son nhấc ra khỏi tổ. Giơ cao con chim, chú co chân chạy về phía pa đang mải miết làm cỏ lúa, miệng cất tiếng reo vui sướng:

- Pa ơi! Con bắt được một con chim..

Nghe tiếng gọi, người cha a đưa tay lên đầu lật chiếc nón mo rộng vành ra sau lưng. Chờ con đến gần, ông đưa tay ấp nhẹ lên bàn tay của con rồi ngồi xuống khẽ nói:

- Chích bông đây mà! Nó còn non quá! Pa muốn con đặt nó lại tổ..

- Không! Con bắt được, nó là của con, con con sẽ nuôi nó.

Dường như sợ niềm vui của mình sẽ bay mất, Dế Vần áp chặt chú chim non vào ngực rồi đột ngột băng xuống đồi.

- Này con! Người cha định nói với con điều gì đó nhưng không kịp nữa; ông đành nhìn theo cái chấm nhỏ đang khuất sau cánh rừng với ánh mắt thoáng buồn.

Chiều xuống. Ngọn cây mận sau nhà mà chợt vang lên tiếng kêu kêu tiếng 'Chích.. Chích' liên hồi. Chú bé đưa mắt nhìn cha lo lắng. Nét mặt người cha lặng buồn. Ông khẽ nói với con:

- Chích bông mẹ đấy! Nó đang bay tìm chích bông con. Nghe thảm quá! Giá như con trả nó về tổ.

Dế Vần rân rấn nước mắt. Giọng chú nghẹn ngào. Tay run run chìa ra phía trước, trong lòng bàn tay, chích bông con đã bất động. Chú bỗng bật khóc nức nở: 'Chích bông ơi!'. Tiếng khóc dường như làm rung cả chiều thu buồn bã với những chiếc lá vàng đang rơi xuống như nước mắt của rừng.

Chiều, bên gốc cây mận sau nhà, một nấm mộ nhỏ như chiếc bát úp mọc lên lên với một nén hương ngún khói. Dế Vần ngồi bên với một chiếc siêm vẫn còn dính đất, nước mắt chảy trên khuôn mặt đượm đầy ân hận. Giờ mỗi lần nhớ lại, chú bé vẫn còn nghe thấy tiếng kêu 'Chích.. Chích' thảm thiết của chích bông mẹ và tiếng nức nở ân hận ngày nào như vẫn còn run rẩy trong lòng.

Như con suối rừng vượt qua những ngành đá, giờ trở lại êm xuôi hoài niệm mơ màng, giọng Dế Vần chợt dừng lại. Ò Khìn nhìn pa khẽ hói:

- Chú bé ấy có phải là ba không?

Dế Vần khẽ gật đầu đáp như kẻ có lỗi. Ò Khìn bước đến, cầm lấy tay pa, giọng năn nỉ:

- Đứng dậy đi pa! Kia kìa, con chích bông kia kìa, pa cứu nó đi, không chiều nay mẹ nó bay đi tìm sẽ không thấy mất!

Dế Vần đứng dậy, hai cha con bước đến bên bụi gai 'mác hủi'. Dế Vần lựa tay gỡ con chim ra khỏi đám gai. Nhìn vào mắt con, Dế Vần bỗng thấy ngực mình có tiếng thình thịnh, nhưng vẫn gắng cúi xuống đặt chú chích bông vào lòng bàn tay nhỏ xíu của nó. Ò Khìn vui sướng muốn hét, nhưng sợ tiếng kêu sẽ làm chú chim kinh động bay mất và như thế giây phút kì diệu được ngắm nghía sẽ rất ngắn. Đưa chích bông lên ngang mặt. Ò Khìn xòe bàn tay, chúm môi thổi nhẹ làm cho những chiếc lông vàng nâu rung lất phất, rồi nó chợt khẽ thầm thì:

- Bay đi, bay về với mé mày đi, mé mày đang đợi đấy! Chích bông ơi!

Chú chim tung cánh bay vút lên bầu trời. Phía dưới kia, Ò Khìn đang ngước nhìn theo, nó đưa bàn tay như những tia nắng vẫy vẫy tạm biệt. Dế Vần bỗng nở một nụ cười, nhìn chích bông non nớt đang nhẹ bay trong nắng thu, Dế Vần chợt thấy lòng mình nhẹ nhõm.

(Cao Bằng, tháng 3 năm 1999, Tuyển tập truyện viết về thiếu nhi dân tộc miền núi, NXB Giáo dục, 2004)​
 

Truyện ngắn

Cao Bằng 3/1999; trích Tuyển tập truyện viết về thiếu nhi dân tộc và miền núi.

Tự sự

Trong lúc Khìn tìm thấy con chim chích và đòi pa Dế Vần bắt cho chơi. Thì Dế Vần nhớ đến năm xưa mình cũng như con mình. Hậu quả cuối cùng là chú chim ấy bị chết còn tiếng kêu của mẹ chích bông thì da diết, xót xa. Nghe sau câu chuyện đó, Khìn liền đòi pa Dế Vần giải thoát cho chú chim chích bông để nó được tự do.

Chia văn bản thành 2 đoạn

- Đoạn 1: Từ đầu đến “như lụa dập dềnh trong gió”: Câu chuyện về chim chích bông.

- Đoạn 2: Còn lại: Hình ảnh những con chim chích.

- Chích bông ơi! là câu chuyện nhắc nhở con người về lòng nhân hậu. Hãy đặt mình vào vị trí của người khác, suy nghĩ thấu đáo trước khi hành động để không phải ân hận sau này.

- Nghệ thuật 'truyện lồng trong truyện' độc đáo, sinh động.
 

- Truyện kể về cậu bé O Khìn nhờ bố bắt con chim chích bông bị mắc ở bụi gai. Điều đó làm người cha nhớ lại câu chuyện khi mình còn nhỏ.

- Thời điểm xảy ra: Dế Vần lúc đã trưởng thành, Dế Vần khi còn nhỏ.

- Sau khi nghe câu chuyện mà 'pa' của mình kể, O Khìn đã hiểu ra hành động bắt chim để chơi là không đúng. Bản thân O Khìn cũng là một cậu bé hiểu chuyện, có tấm lòng nhân hậu và yêu thương loài vật.

→ Từ đó Giáo dục con người về lòng nhân hậu, yêu thương động vật. Đồng thời nhắn nhủ mọi người phải suy nghĩ kĩ trước khi hành động để không hối hận.

- Những bụi gai, việc bị bắt: Biểu tượng cho những khó khăn, trở ngại trong cuộc đời mỗi con người. Để trưởng thành con người phải vượt qua những thử thách ấy.

- Chim chích bông non: Là biểu tượng cho sự non nớt, hồn nhiên, yếu đuối, mong mảnh, sức chống cự yếu ớt → Gợi liên tưởng đến người con và người bố trong thời thơ ấu được hồi tưởng lại → Mầm non, cần được nâng niu, châm sóc, che chở và giáo dục.

- Chim mẹ: Là biểu tượng cho sự trưởng thành, lòng yêu thương con → Gợi liên tưởng đến ông nội và người bố → Những người trưởng thành, có tấm lòng yêu thương, có những trải nghiệm và bài học, giáo dục và hướng dẫn lớp sau phát triển.

➞ Những chú chim còn là biểu hiện cho sự tự do, yên bình, hòa bình.
 

Trang sách đã khép lại nhưng sao câu chuyện vẫn đọng mãi trong đầu. Đối với em tác giả đã thành công dùng 2 câu chuyện của hai thế hệ lồng vào nhau trong cùng một khoảng thời gian ngắn, xây dựng tình huống độc đáo để biểu đạt một câu chuyện thật nhân văn và tươi đẹp biết mấy. Thời gian trong câu chuyện như được phân làm hai nửa, một nửa là thực tại, nửa còn lại là thời gian kí ức diễn ra trong đầu Dế Vần khi ông nhớ lại ngày bản thân còn bé như con trai mình hiện tại. Hai khoảng thời gian này được tác giả lồng ghép một cách không thể khéo léo hơn trong một tình huống trùng hợp mà từ đời cha đến đời con. Ở thời của Dế Vần thì đó là một câu chuyện buồn, cậu bé Dế Vần vì không nghe lời của pa mà lỡ làm tắt thở chú chích bông. Dế Vần vẫn luôn ân hận về việc làm của mình cho đến hiện tại. Dế Vần đã kể câu chuyện của mình cho Ò Khìn nghe. Chính ở chi tiết này đã làm câu chuyện sang một ngã rẽ khác. Ò Khin không nằng nặc đòi mang con chim về nuôi mà nóng lòng muốn bố cứu để chim có thể về với mẹ. Ò Khìn đã không mắc phải sai lầm và sự hối tiếc như Dế Vần khi còn nhỏ. Đối với em nội dung tác giả muốn nói và gửi gắm qua câu chuyện không chỉ có thế. Câu chuyện của Dế Vần tượng trung cho những sai lầm của cha mẹ trong quá khứ. Trong khi đó câu chuyện hiện tại của Ò Khìn là những vấn đề tình huống mà chúng ta gặp phải trong cuộc sống hiện tại. Ba mẹ đã từng trải qua những sai lầm đáng tiếc đó nên không muốn con cái mình cũng lặp phải những sai lầm đáng tiếc như thế nên mới tận tình chỉ bảo. Cậu bé Ò Khìn trong chuyện đã nghe lời pa, trả con chim về với bầu trời và chim mẹ của nó. Cậu đã không mắc phải sai lầm của cha câu trong quá khứ, điều này muốn ám chỉ tới sự phát triển tiếp nối giữa các thế hệ, thế hệ sau sẽ làm tốt và phát triển hơn thế hệ trước để những điều đáng tiếc không xảy ra. Vậy nên em nghĩ có lẽ tác giả còn muốn khuyên chúng ta nên nghe lời cha mẹ. Người ba Dế Vần trong câu chuyện đã rất dũng cảm khi thừa nhận sai lầm hồi bé và kể cho con trai nghe về câu chuyện của mình. Nhưng ngoài hiện thực không phải ba mẹ nào cũng làm được việc đó. Có những rào cản vô hình ngăn cho câu chuyện không thể thoát ra thành lời nhưng ba mẹ vì không muốn con đi 'vết xe đổ' của bản thân nên chỉ biết liều mình cấm cản, tạo thành sự mất kết nối giữa cha mẹ và con cái. Bởi vậy tác giả đã sử dụng nghệ thuật xây dựng tình huống một cách không thể khéo léo hơn để quá khứ hiện trên trong đầu người cha, tạo nên một kết cục hoàn hảo cho câu chuyện.
 

Chích bông ơi! là tác phẩm đã để lại nhiều suy ngẫm cho bạn đọc. Sau khi đọc xong văn bản, em cảm nhận được những chú chim xuất hiện trong truyện không những mang đến cho chúng ta bài học về tình yêu thương muôn vật mà còn là biểu tượng muôn màu cho cuộc sống. Những chú chim trên đoạn đường bay đi tìm mồi bị mắc vào những bụi gai và bị thương, đây chính là biểu tượng cho những khó khăn, trở ngại trong cuộc đời mỗi con người. Để trưởng thành con người phải vượt qua những thử thách ấy. Chim chích bông non bị cậu bé Dế Vần bắt đi vì còn yếu ớt và không đủ sức bay đi. Chúng chính là biểu tượng cho sự non nớt, hồn nhiên, yếu đuối cũng giống như trẻ thơ. Đây là những mầm non, cần được nâng niu, châm sóc, che chở và giáo dục. Cha mẹ của chim chính là biểu tượng cho sự trưởng thành, lòng yêu thương con. Gợi liên tưởng đến ông nội và người bố trong câu chuyện. Những người trưởng thành, có tấm lòng yêu thương, có những trải nghiệm và bài học, giáo dục và hướng dẫn lớp sau phát triển. Có thể nói hình ảnh những chú chim xuất hiện trong truyện là hình ảnh độc đáo và gợi lên cho chúng ta nhiều bài học trong cuộc sống.