Tết Nguyên Đán là ngày lễ lớn nhất trong năm của Việt Nam, mỗi dịp xuân về nhà nhà ai cũng đều náo nức chuẩn bị đón chào năm mới. Bên cạnh bánh chưng, bánh giầy, kẹo, bánh mứt tết hay hoa đào, hoa mai thì không thể thiếu được trên bàn thờ tổ tiên mâm ngũ quả ngày tết.

Mâm ngũ quả không chỉ tạo nên những hình thù đẹp mắt trưng bày trên bàn thờ mà nó còn mang nhiều ý nghĩa văn hoá, tín ngưỡng đẹp đẽ. Khi mùa xuân đến, cây cối cũng đâm chồi nảy lộc, hoa quả càng nở rộ. Những loài hoa, loại quả đều từ công bàn tay chăm sóc của người nông dân và kết tinh từ những tinh hoa mà đất trời và thiên nhiên ban tặng. Những thức quả đều đẹp, đều quý, con cháu dâng lên ông bà như bày tỏ niềm thành kính đến ông cha, tổ tiên mình cũng là dâng lên đất trời nhưng hương hoa tinh túy nhất để cầu bình an, phúc lành cho năm mới. Đó là một nét đẹp nhân văn trong ngày tết truyền thống được lưu giữ qua bao đời, ngày nay vẫn tiếp tục được trân trọng và phát huy.

Vì sao người ta thường gọi đó là ” mâm ngũ quả ”? ”Ngũ” có nghĩa là năm, quả là cây trái, ”quả” cũng tượng trưng cho thành quả lao động của người dân sau bao khó khăn vất vả được hưởng trái ngọt, quả lành. Theo thuyết ngũ hành, năm loại quả còn có ý nghĩa tượng trưng cho năm yếu tố tạo nên vạn vật là kim, mộc, thủy, hoả, thổ. Ngoài ra, ”ngũ quả” còn bộc lộ mong ước của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn trong nét đẹp văn hóa truyền thống dân tộc bản địa đó là phúc, quý, thọ, khang, ninh. Song, dù bất kể ý nghĩa nào nó vẫn mang giá trị cao đẹp trong văn hóa truyền thống ngày tết của dân tộc bản địa .Mâm ngũ quả thường được bày chính giữa bàn thờ cúng ở mâm cao nhất. Trên một đĩa sành lớn hoặc trên những cái mâm bằng đồng sáng bóng. Tùy vào ý niệm cũng như tục lệ của từng địa phương mà người dân chọn những loại quả khác nhau để tạo nên mâm ngũ quả. Ví dụ như ở miền Nam người ta chọn thờ dừa, xoài, đu đủ, sung, mãng cầu với mong ước bình dị ” cầu vừa đủ sung túc “, thì ở miền Bắc thường chọn bưởi, quýt, chuối, hồng đào với tham vọng ấm cúng, đủ đầy. Ở miền Trung, mâm ngũ quả thường có chuối, ổi, nho, xoài, quýt … Ngoài ra, cũng tùy sở trường thích nghi và điều kiện kèm theo của từng mái ấm gia đình mà hoàn toàn có thể lựa chọn, bày nhiều loại quả hơn. Tuy hình thức khác nhau tuy nhiên chúng đều mang tấm lòng thành của con cháu gửi đến đất trời, tổ tiên mong cầu đời sống yên lành, một năm mới thuận buồm xuôi gió, suôn sẻ, thành công mỹ mãn. Trong mâm ngũ quả, gia chủ thường chọn những nải chuối to, đẹp, đều đặt làm TT, những nải chuối to như những đôi bàn tay lớn nâng đỡ những loại quả khác, chúng được phối hợp rất đẹp mặt về sắc tố và mẫu mã, thường sẽ chọn mỗi loại một mẫu mã, một sắc tố. Đặt mâm ngũ quả hình chóp mang ý nghĩa sự thịnh vượng và tăng trưởng, với tới những đỉnh điểm mới của thành tựu và vinh quang. Trước khi thực thi bày biện mâm ngũ quả, gia chủ rất chú trọng đến việc lựa chọn từng loại quả. Các cây trái phải căng, mịn và thường ngắt cùng với cuống tạo nên nét thanh nhã và lịch sự và trang nhã. Quả chọn không được quá chín hoặc quá non thì mới đẹp. Bên cạnh mâm ngũ quả trên bàn thờ cúng là những lễ vật khác được xếp đặt ngay ngắn. Đó là những bánh chưng, những trà, mứt, rượu và hoa cúc vàng được cắm thích mắt và tinh xảo. Dù gia chủ giàu hay nghèo, dù nông thôn hay thành thị thì ngày tết trên bàn thờ cúng tổ tiên vẫn luôn đủ đầy, ấm cúng .

Mâm ngũ quả ngày tết là nét đẹp hồn hậu trong văn hóa dân tộc. Dù cho bây giờ hay mãi mãi về sau thì con cháu vẫn không thể nào quên được truyền thống làm mâm ngũ quả khi xuân về dâng lên bàn thờ tổ.