Dế Mèn phiêu lưu kí là tác phẩm xuất sắc của nhà văn Tô Hoài dành cho thiếu nhi, qua hành trình phiêu lưu của Dế Mèn, nhà văn còn khéo léo gửi gắm nhiều bài học nhân văn, giá trị. "Bài học đường đời đầu tiên" là một trong những trích đoạn xuất sắc nhất của tác phẩm khi khắc họa sống động chân dung, tính cách và bài học đầu tiên trong hành trình khám phá thế giới của Dế Mèn.

Qua những nét vẽ tỉ mỉ, chi tiết, nhà văn Tô Hoài đã mở ra trước mắt người đọc bức chân dung chân dung sống động của một anh Dế Mèn khỏe mạnh, cường tráng với "đôi càng mẫm bóng", "những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt". Cái đầu to nổi lên từng tảng nhìn rất hùng dũng, oai vệ, hai cái răng đen nhánh "lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc" Thân thể cường tráng nổi bật với màu nâu bóng bẩy mà mỗi khi di chuyển thì cả người chú "rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được rất ưa nhìn". Dế Mèn hiện lên trong trang văn của Tô Hoài là một chú dế khỏe mạnh, cao lớn, dế ta tự tin vào sức mạnh và vẻ đẹp của bản thân.

Ý thức được vẻ đẹp ngoại hình cùng sức khỏe vượt trội của bản thân nên Dế Mèn rất kiêu căng, tự phụ, lúc nào cũng cho rằng mình hơn hẳn người khác. Đi đến đâu dế ta cũng huênh hoang, tự đắc với suy nghĩ mình là một "tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ này rồi". Sự phách lối, kiêu ngạo của Dế Mèn còn thể hiện qua hành động trêu chọc, "cà khịa" tất cả mọi người "quát mấy chị Cào cào ngụ ngoài đầu bờ" hay "ghẹo anh Gọng Vó lấp láp". Cũng chính sự ngông nghênh, tự đắc cùng tính cách tự cho mình là nhất đã mang đến cho Dế Mèn một bài học nhớ đời, bài học được đánh đổi bằng chính mạng sống của người hàng xóm- Dế Choắt.

Dế Choắt là người hàng xóm đáng thương của Dế Mèn, với thân hình ốm yếu, xanh xao Dế Choắt thường xuyên bị Dế Mèn trêu chọc, giễu cợt bằng những lời lẽ khó nghe: "chú mày có lớn mà chẳng có khôn" hay "im cái điệu khó mưa dầm sùi sụt ấy đi". Khi được nhờ giúp đỡ, Dế Mèn không những không giúp mà còn tỏ thái độ coi thường "hếch răng lên, xì hơi một cái rõ dài và đầy ngông nghênh". Đỉnh điểm là khi Dế Mèn trêu chọc chị Cốc, mặc lời can ngăn yếu ớt của Dế Choắt, dế ta cho rằng không ai có thể khiến cho mình phải sợ "Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa". Khẳng định mạnh mẽ, hùng hồn là vậy thế nhưng khi đã chọc giận chị Cốc, Dế Mèn lại sợ hãi chạy trốn vào trong hang của mình, để mặc cho Dế Choắt tội nghiệp phải thay mình hứng chịu cơn giận dữ của chị Cốc.

Ngỡ Dế Choắt chính là người đã trêu chọc mình, chị Cốc đã dùng chiếc mỏ dài và sắc nhọn của mình mổ xuống thân hình gầy yếu của Dế Choắt. Hình ảnh Dế Choắt nằm thoi thóp với chút hơi tàn như một cú đánh mạnh mẽ vào sự kiêu ngạo, huênh hoang của Dế Mèn. Vì những hành động nông nổi không biết nặng nhẹ của bản thân mà giờ đây người hàng xóm tội nghiệp phải đánh đổi bằng chính sự sống. Lời trăn trối của Dế Choắt với Dế Mèn đã giúp Dế Mèn thức tỉnh và đau khổ nhận ra bài học đường đời đầu tiên "ở trên đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào thân mình đấy".

Sau khi Dế Choắt chết, Dế Mèn vô cùng hối hận về những lời nói và hành động của bản thân, dế ta đứng im lặng hồi lâu trước nấm mồ mới đắp của người hàng xóm xấu số với sự "hổ thẹn và ân hận vô cùng". Cái chết của Dế Choắt đã khiến Dế Mèn thức tỉnh mà nhìn nhận được sai lầm của bản thân.

Đoạn trích "Bài học đường đời đầu tiên" và câu chuyện về thói huênh hoang, kiêu ngạo của Dế Mèn mang đến cho chúng ta bài học thấm thía, sâu sắc: Sự nông nổi, thiếu hiểu biết có thể mang đến tai họa cho bản thân và những người xung quanh, vì vậy cần phải biết khiêm nhường, yêu thương những người xung quanh. Khi mắc lỗi cần biết nhìn nhận vào sai lầm của bản thân để từ đó sửa chữa và thay đổi.