uyệt đại đa số ý kiến đánh giá cao thắng lợi, ý nghĩa to lớn của cuộc Cách mạng tháng Tám 1945, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Do sự lãnh đạo sáng suốt và kiên quyết của Đảng, do sức đoàn kết và hăng hái của toàn dân trong và ngoài Mặt trận Việt Minh, cuộc Cách mạng Tháng Tám đã thắng lợi. Các đồng chí, chẳng những giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai cấp lao động và những dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng: Lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa, một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc”[i]. Tuy vây, có bộ phận thiểu số lại cho rằng: “Cách mạng tháng Tám 1945 là sai lầm lịch sử”, “thắng lợi là một sự ăn may, vì Nhật thua trong thế chiến thứ II, tạo khoảng trống quyền lực nên Việt Nam dễ giành được kết quả nhanh chóng, chứ Đảng Cộng sản Việt Nam chẳng có tài cán gì”; “Cứ theo nhân chứng tham dự ngày 19/8/1945 tại Hà Nội thì đó chỉ là ngày Việt Minh đã cơ may cướp được Chính quyền Trần Trọng Kim không có quân lính bảo vệ”...

Lực lượng tự vệ Hà Nội những ngày tháng 8/1945. Ảnh: Tư liệu

Có thể nhận thấy, chủ thể xuyên tạc lịch sử là các quốc gia, tổ chức quốc tế chống cộng, chống phá cách mạng Việt Nam nói chung; các tổ chức phản động lưu vong bên ngoài; số đối tượng phản động, chống đối, số cơ hội chính trị, có quan điểm phức tạp trong nước; đối tượng xấu tung tin xấu độc nhằm trục lợi; người từng vi phạm pháp luật Việt Nam, có lòng hận thù với chế độ; đối tượng “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, trong đó có người Việt từng phục vụ cho chính quyền Việt Nam cộng hòa và làm việc cho cơ quan của Mỹ ở Việt Nam. Về động cơ, chủ yếu là động cơ chính trị, mơ tưởng phục lại quyền lực lãnh đạo đất nước sau các cuộc chiến mà họ thất bại; muốn xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam để thay vào đó chính thể dân chủ kiểu phương Tây; hòng phá hoại nền tảng tư tưởng, thủ tiêu vai trò lãnh đạo, hạ thấp vị thế, uy tín của Đảng, phá hoại sự nghiệp cách mạng do Đảng lãnh đạo và con đường đi lên CNXH ở Việt Nam.

Thực tế lịch sử đã chứng minh: Cách mạng tháng Tám 1945 không phải “sự ăn may” mà nổ ra và giành thắng lợi là do Đảng Cộng sản Việt Nam đứng đầu là Hồ Chí Minh sáng suốt lựa chọn con đường, tìm cách thức tập hợp quần chúng theo đường lối nhất quán, có thay đổi cách thức tùy hoàn cảnh cụ thể, bởi vì:

Một là, để có thắng lợi Cách mạng tháng Tám 1945, dân tộc ta đã kiên cường chiến đấu dưới sự lãnh đạo của Đảng suốt 15 năm, trải qua các phong trào cách mạng: 1) Phong trào 1930-1931 với đỉnh cao Xô viết Nghệ - Tĩnh; 2) Phong trào dân chủ 1936-1939; 3) Phong trào giải phóng dân tộc 1939-1945với quyết tâm: lúc này không giải phóng được dân tộc thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được[ii].

Tổng khởi nghĩa giành chính quyền tại Hà Nội (tháng 8/1945). Ảnh: Tư liệu.

Riêng giai đoạn 1939-1945, Đảng ta và lãnh tụ Hồ Chí Minh bám sát thực tiễn, đưa ra chủ trương kịp thời, đúng đắn, thể hiện ở những sự kiện nổi bật: (1) Tháng 11/1939, Đảng triệu tập Hội nghị Trung ương tại Bà Điểm (Hóc Môn, Gia Định), chủ trương đặt vấn đề giải phóng dân tộc lên trên hết, thành lập Mặt trận dân tộc thống nhất phản đế Đông Dương; (2) Tháng 11/1940, Đảng tổ chức Hội nghị Trung ương tại Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh), xác định kẻ thù của cách mạng Đông Dương là Pháp - Nhật, nên chủ trương đẩy mạnh thêm một bước thực hiện nhiệm vụ giải phóng dân tộc; (3) Tháng 5/1941, Đảng tổ chức Hội nghị Trung ương lần thứ 8 ở Pác Bó (Hà Quảng, Cao Bằng), chủ trương tích cực chuẩn bị lực lượng, đoàn kết toàn dân, phải giải phóng được dân tộc, thành lập Mặt trận Việt Minh; (4) Ngày 6/6/1941, Hồ Chí Minh có Thư kính cáo đồng bào: “nay cơ hội giải phóng đến rồi’, “hãy phất cao cờ độc lập”, “toàn thể đồng bào tiến lên”; (5) Tháng 2/1943, Đảng xác định cách mạng Đông Dương “có thể bỗng chốc tiến lên bằng những bước nhảy cao”; tháng 5/1944, Tổng bộ Việt Minh ra Chỉ thị Sửa soạn khởi nghĩa. Từ tháng 10/1944, Hồ Chí Minh nhận định: phe phát xít gần đến ngày bị tiêu diệt, phe đồng minh sắp thắng lợi cuối cùng. Cơ hội cho ta giải phóng dân tộc chỉ trong một hoặc một năm rưỡi nữa[iii]; (6) Ngày 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp, Ðảng nhận định thời cơ khởi nghĩa đang đến; vì vậy ngày 12/3/1945 ra Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, phát động cao trào kháng Nhật cứu nước; (7) Tháng 7/1945, khi phát xít Ðức, Ý bại trận ở chiến trường châu Âu, phát xít Nhật trên đường sụp đổ ở chiến trường châu Á, thì tại lán Nà Nưa, lãnh tụ Hồ Chí Minh tuy đang ốm rất nặng vẫn căn dặn: “Lúc này, thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”[iv]. (8) Tháng 8/1945, Nhật đầu hàng đồng minh, binh lính Nhật ở Đông Dương hoang mang cực độ, chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim như “rắn mất đầu”. Trong khi đó, quân đồng minh chưa kịp kéo vào Đông Dương, các thế lực thù địch đang cấu xé nhau tranh giành quyền lực, điều kiện khách quan thuận lợi cho tổng khởi nghĩa đã chín muồi.(9) Ngày 13/8/1945, Đảng triệu tập Hội nghị toàn quốc tại Tân Trào (Tuyên Quang) xác định thời cơ ngàn năm có một đã đến, đồng thời dự đoán mâu thuẫn giữa Anh - Mỹ - Pháp và Liên Xô có thể làm cho Anh - Mỹ nhân nhượng với Pháp để cho Pháp trở lại Đông Dương[v], nên chúng ta phải “kịp thời, không bỏ lỡ thời cơ” tổng khởi nghĩa giành chính quyền từ tay Nhật trước khi quân đồng minh vào Đông Dương. (10) Trưa ngày 13/8/1945, Uỷ ban khởi nghĩa toàn quốc thành lập và đêm hôm đó, Quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa vang lên: Giờ tổng khởi nghĩa đã đánh. Cơ hội có một cho quân dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập của nước nhà... (11) Ngày 16/8/1945, Đại hội Quốc dân họp tại Tân Trào, thông qua “10 chính sách lớn của Việt Minh”; quy định quốc kỳ, quốc ca…; thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Trung ương, tức Chính phủ Lâm thời do đồng chí Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Người có thư kêu gọi nhân dân tổng khởi nghĩa: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”.

Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ảnh: Tư liệu.

Hai là, Tổng khởi nghĩa chính thức diễn ta từ đêm 13 rạng sáng 14/8/1945 đến ngày 28/8/1945 giành được chính quyền về tay nhân dân trong cả nước mau lẹ, ít đổ máu là vì chuẩn bị chu đáo, luôn trong tư thế sẵn sàng chiến đấu, cụ thể là: 1- Chuẩn bị về chủ trương, đường lối (như đã nêu ở trên). 2- Chuẩn bị lực lượng cách mạng gồm lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang, xây dựng lực lượng chính trị quần chúng thông qua hình thức Mặt trận dân tộc thống nhất trong từng thời kỳ khác nhau. 3- Chuẩn bị, xây dựng căn cứ địa cách mạng Bắc Sơn-Võ Nhai, Cao Bằng, sau đó phát triển thành Cao-Bắc-Lạng và Thái-Tuyên-Hà… 4- Đảng lãnh đạo quần chúng tập dượt đấu tranh 1930-1931, 1932-1935, 1936-1939, 1939-1945. 5- Chuẩn bị bộ máy lãnh đạo Tổng khởi nghĩa (như đã nêu ở trên); 6- Hồ Chí Minh soạn thảo và đọc Tuyên ngôn độc lập trước khi quân Đồng minh kéo vào giải giáp quân đội Nhật.

Nếu không chủ động sẵn sàng các điều kiện từ bên trong thì khi thời cơ đến cũng sẽ không thể giành thắng lợi. Do đó, thành quả Cách mạng tháng Tám 1945 là hiện thực, có giá trị vĩnh hằng, không thể phủ nhận. Đây “là hoa, là quả của bao nhiêu máu đã đổ và bao nhiêu tính mạng đã hy sinh của những người con anh dũng của Việt Nam trong nhà tù, trong trại tập trung, trong những hải đảo xa xôi, trên máy chém, trên chiến trường; là