Nguyễn Quang Sáng là một cây bút truyện ngắn nổi tiếng trong thời kì kháng chiến chống Mĩ. Tác phẩm của ông thường viết về cuộc sống và con người Nam Bộ cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ. Truyện ngắn “Chiếc lược Ngà” được viết năm 1966, lúc tác giả hoạt động cách mạng ở chiến trường Nam Bộ. Tác phẩm ngợi ca tình cha con thiêng liêng, sâu nặng của ông Sáu và bé Thu như một giá trị nhân bản sâu sắc. Tình cảm ấy càng cao đẹp trong hoàn cảnh chiến tranh.

Câu chuyện cảm động về tình cha con của ông Sáu và bé Thu. Vì chiến tranh, đã bảy tám tuổi mà Thu chỉ biết được mặt cha qua tấm ảnh. Vì chiến tranh, gương mặt ông sáu có một vết sẹo, không còn giống như gương mặt mình trong tấm ảnh, nên khi ông về nhà, Thu không nhận ra cha. Vì chiến tranh, ông lại tiếp tục đi chiến đấu; lúc chia tay, Thu nhận ra ông Sáu chính là cha mình. Vì chiến tranh, dù làm xong cho con chiếc lược bằng ngà voi, ông Sáu không kịp chải lên mái tóc con, chỉ kịp gửi lại cho người bạn mang về cho con. Vì chiến tranh, khi Thu đã là cô giao liên hai mươi tuổi, gan dạ, thông minh, trong một chuyến công tác bác Ba mới nhận ra con của người đồng đội đã hi sinh và trao lại chiếc lược ngà cho Thu.

Đọc “Chiếc lược ngà”, người dửng dưng nhất cũng không thể dửng dưng trước cảnh cha con sống chung một nhà, cha chờ con gọi tiếng “ba” mà con thì nhất quyết không trò chuyện với “ người ta”. Nếu đó là một người dưng thực sự thì sự thờ ơ của Thu là không đáng trách. Nhưng điều trớ trêu là chúng ta cũng không thể trách Thu khi người ấy là cha ruột của em. Chiến tranh đã làm gương mặt cha có một vết sẹo khiến Thu không nhận ra. Vết sẹo ấy như một con dao cắt lìa tình cha con. Bằng chi tiết này, Nguyễn Quang Sáng muốn nhắc nhở chúng ta rằng chiến tranh không chỉ gây ra những hi sinh, thương tật cho con người mà còn gây ra những nỗi đau chia cắt không gì bù đắp được.

Thu không nhận ra ba, hất bỏ cái trứng cá mà ông Sáu gắp cho là một sự bướng bỉnh nhưng đáng yêu. Có yêu người cha trong tấm ảnh một cách sâu sắc, Thu mới khó chịu trước sự ân cần của một người mà từ trong lòng em nghĩ đó không phải là cha mình. Đâu phải ai cho ta cái gì, dù đó là cái quý giá, cũng có thể nhận là tình cảm thiêng liêng được khi mà lòng ta chưa cảm được sự gần gũi và thiêng liêng thực sự.

Được bà ngoại giải thích, hiểu được nguyên cớ của vết sẹo, lúc chia tay, Thu bất ngờ ôm chầm lấy ông Sáu, gọi tiếng “Ba” và nũng nịu “Ba mua cho con cây lược nghen ba”. Tiếng gọi thiêng liêng ấy cất lên từ sâu thẳm trong lòng đứa con bé bỏng. Tiếng gọi ấy làm xao động trái tim người đọc để một lần nữa chúng ta cảm thấy uất hận kẻ đã gây ra “vết sẹo tình thương” cho bao gia đình miền Nam thời chiến tranh chia cắt. Chiến tranh làm cho vợ xa chồng, con phải xa cha. Chiến tranh làm cho những tình cảm tự nhiên của con người phải nghẹn ngào, uất ức. Và khi nghe tiếng nói dịu ngọt mà nghẹn ngào của con, ông sáu đã khóc. Đó là giọt nước mắt hạnh phúc của người cha khi nhận được tình ruột thịt từ con. Đó là giọt nước mắt mang thông điệp hãy nâng niu và giữ gìn tình phụ tử.

Những ngày ở chiến khu, cưa từng răng lược cho con, ông Sáu tự xoa dịu nỗi nhớ con, ân hận vì đã đánh. Có thể hình dung từng chiếc răng lược được thành hình là khối yêu thương trong lòng ông Sáu lớn dần, niềm mong mỏi được gặp lại con cũng thiết tha hơn. Tuy chưa chải được mái tóc con bằng chiếc lược do chính tay mình làm nhưng ông Sáu cũng phần nào gỡ được những mối rối trong tình cha con của mình.

Quả thực, ông là một người cha chịu nhiều thiệt thòi nhưng vô cùng độ lượng và tận tụy vì tình yêu thương con. Nếu có phép màu, xin được một lần, Thu ơi, bạn hãy lặng yên ngả vào lòng cha, để cha sẽ chải mái tóc thanh xuân của bạn bằng chiếc lược ngà thấm đẫm yêu thương. Và mỗi độc giả nhạy cảm sẽ nhận ra rằng trong lòng đất Mẹ, có bao nhiêu chiếc lược ngà như thế, những chiếc lược yêu thương chưa từng một lần được chải lên mái tóc người yêu thương…

Nhưng trong câu chuyện này, trái tim người cha đã đưa lối chỉ đường để người đồng đội mang lược về cho con. Bên sông, một người dưng nói với một người dưng: “ba đi nghe con”, vậy mà nghe sao thiết tha và ấm áp. Vì rằng, con đã đi tiếp con đường cha đi dang dở, con đã được gặp người đồng đội của cha; tình cha con, tình đồng đội, tình đồng chí đã hòa vào tình yêu đất nước. Câu chuyện nhằm ca ngợi tình cha con thiêng liêng, thắm thiết và sâu nặng dù trong hoàn cảnh éo le. Đồng thời, câu chuyện cũng nhằm khẳng định tính chính nghĩa của cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước. Câu chuyện còn nhằm lên án kẻ thù đã gây ra bao đau thương, mất mát cho bao nhiêu con người, bao nhiêu gia đình Việt Nam.

Qua truyện ngắn “Chiếc lược ngà”, người đọc không chỉ cảm nhận tình yêu con tha thiết sâu nặng của người cha chiến sĩ mà còn thấm thía bao đau thương mất mát đối với những em bé, những gia đình. Tình cảm cha con sâu đậm, thắm thiết của cha con anh Sáu khẳng định rằng bom đạn của kẻ thù chỉ có thể hủy diệt được sự sống của con người, còn tình cảm của con người – tình phụ tử thiêng liêng thì không bom đạn nào có thể giết chết được.