Núi Bà Rá (TX Phước Long, Bình Phước) được đồng bào S’tiêng gọi với cái tên thành kính: “Bơnâm Brah”, có nghĩa là “Núi Thần”. Bơnâm Brah không chỉ có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tâm linh của đồng bào S’tiêng, mà còn là địa danh gắn liền với những chiến công của quân và dân ta trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp, Mỹ cứu nước.

“Từ bao đời nay, Bơnâm Brah không chỉ là một danh lam thắng cảnh nổi tiếng mà còn là một ngọn núi thiêng, gắn liền với đời sống văn hóa tâm linh, cội nguồn lịch sử của người S’tiêng, gắn liền với 2 cuộc kháng chiến của nhân dân tỉnh Phước Long xưa”. Ông Điểu Đố, một trong những người dân địa phương tỏ ra rất “am tường” về tộc S’tiêng của mình và “thuộc lòng” truyền thuyết về Bơnâm Brah, đã cho biết như thế. Ông cũng là người cùng đồng bào tiếp tế cho cán bộ, giấu cán bộ trong chiếc ché quí của gia đình.

Theo lời người dân địa phương kể, núi Bà Rá do một vị thần của người S’tiêng là Yâu Nhứt tạo ra sau khi tạo ra núi Bà Đen (Bơnâm Mi Đen) của tỉnh Tây Ninh. Đó là một vị thần khổng lồ, bàn tay của vị thần biến những vạt núi thành rẫy, biến sắt thành bẫy, biến tre nứa thành cung tên. Cung tên của ngài khiến con hổ không dám bước, con hươu không dám chạy, Ngài có sức mạnh kinh thiên động địa. Tương truyền ngài Yâu Nhứt có hai người em gái rất xinh đẹp tên là Mijiêng và MiLơm rất giỏi dệt thổ cẩm, tảng đá lớn giữa chân núi Bà Rá nơi có đường cáp treo đi qua chính là nơi hai em gái vị thần ngồi dệt thổ cẩm.

Nguyên do khiến thần Yâu Nhứt tạo ra núi Bà Rá là vì một cô gái. Truyền thuyết kể rằng, ngày xưa vùng này chỉ có rừng rậm bạt ngàn, không có đồi núi cao trập trùng như ngày nay. Trong rừng, đủ loại thú dữ, thường xuyên đe doạ mạng sống của con người, phá hoại mùa màng. Người dân sống trong vùng không dám lên nương, không dám vào rừng hái củi, hái măng, không dám lội suối bắt con cá, gùi nước về dùng. Vì ai cũng sợ đàn thú dữ trong rừng bất ngờ xổ ra, vồ mất xác.

Từ năm này qua tháng nọ, người dân sống trong sợ hãi tột cùng. Khi đó, trong vùng có một cô gái S’tiêng vừa tuổi trăng tròn, xinh đẹp, tinh khiết như một bông hoa rừng, khiến ai nhìn cũng ngây ngất. Nàng là niềm tự hào của tất cả người dân trong vùng. Một lần, nàng vô tư ra suối hái hoa, chơi đùa với bầy ong bướm, và bị đàn cọp đói từ trong rừng lao ra xé xác. C

ái chết thương tâm của cô gái đẹp không chỉ khiến cả làng đau buồn, mà còn động đến lòng trắc ẩn của của núi rừng, cây cỏ và thần linh. 2 cô con gái xinh đẹp của thần Yâu Nhứt đòi cha phải bảo vệ dân làng trước đàn thú dữ. Và sau đó, những bức “tường thành” núi đồi, sông hồ hình thành, ngăn cách đàn thú dữ với dân làng.

Hiện nay, lên núi Bà Rá đã có cáp treo, rất nhàn nhã, nhưng du khách vẫn có thể leo 1.767 bậc thang đá lên đỉnh. Núi Bà Rá cao 732m, đường lên núi dốc và khó đi. Có những đoạn dốc hơn 45 độ. Dọc đường lên, có rất nhiều cây cổ thụ ước chừng vài trăm tuổi. Mặc dù khá mệt, nhưng lên đến đỉnh, trong chốc lát, mệt mỏi tan biến.

Người địa phương còn cho rằng nhờ có thần linh phù hộ mà đồng bào S’tiêng mới bảo vệ được hàng trăm lượt cán bộ cách mạng về hoạt động bí mật trên núi Bà Rá khỏi sự truy sát của giặc Pháp rồi sau này là giặc Mỹ. Đồng bào S’tiêng không chỉ tiếp tế lương thực, vũ khí, súng đạn, nuôi giấu cán bộ mà còn trực tiếp tham gia chiến đấu cùng bộ đội.

Vết thương chiến tranh trên mảnh đất Phước Long đã lành. Những bãi mìn, dây thép gai, trận địa pháo… ngày xưa và những con đường lầy lội, hố sâu do bom cày, đạn xới thuở nào nay nhường chỗ cho những con đường rải nhựa và những dãy nhà mới san sát mọc lên. Thế nhưng vẫn còn đó những chứng tích như cây khế trăm tuổi, những thân cây rừng già loang lổ vết đạn găm, vườn cây của nữ tướng Nguyễn Thị Định… và đặc biệt là ngọn núi Bà Rá lịch sử, sừng sững với thời gian, nhắc nhở về một thời oanh liệt của dân tộc.