Nhận thức luận - nhận thức lịch sử được hình thành trong quá trình nghiên cứu lịch sử. Nhận thức lịch sử là một nhu cầu nhận thức mang tính đặc thù, tuyệt đối chỉ có ở con người, là tổng hợp mọi hiểu biết, hình dung của xã hội nói chung, của các nhóm xã hội nói riêng về quá khứ của mình và của toàn thể nhân loại. Nói một cách đầy đủ và chung nhất thì đây là một hoạt động phức tạp, đem lại những hiểu biết về quá trình lịch sử trong quá khứ, giải thích tính phong phú, đa dạng của quá trình này, lấy đó làm cơ sở để phát hiện những quy luật của xã hội loài người. Sự nhận thức các quy luật lịch sử có ý nghĩa thiết thực đối với sự tiến bộ của xã hội. Mỗi dân tộc, hoặc mỗi cộng đồng xã hội đều có những nhận thức lịch sử nhất định về nguồn gốc, về những sự kiện lịch sử quan trọng của dân tộc và đất nước mình; về mối liên hệ, sự tương quan của lịch sử dân tộc với lịch sử những dân tộc khác và với lịch sử nhân loại. Đó chính là những tài sản vô giá trong đời sống tinh thần của mỗi dân tộc, là phương tiện quan trọng để mỗi dân tộc tự nhận thức chính mình trên cơ sở nhận thức lịch sử, nhận thức về vị trí của mình trong tiến trình lịch sử toàn nhân loại; từ đó, khẳng định vị thế dân tộc và khẳng định bản ngã.