Ngày xửa ngày xưa, có hai vợ chồng nghèo đi ở cho nhà phú ông. Họ hiền lành, chịu khó nhưng đã ngoài năm mươi tuổi vẫn chưa có con.
Một hôm, trời nắng to, người vợ vào rừng hái củi cho chủ, khát nước quá mà không tìm thấy suối. Nhìn thấy cái sọ dừa bên gốc cây to đựng đầy nước mưa liền bưng lên uống. Thế rồi bà có mang. Chẳng bao lâu sau, người chồng mất. Bà sinh ra một đứa bé không tay không chân, tròn như một quả dừa. Bà buồn bã, toan vứt đi thì đứa con bảo:

- Mẹ ơi, con là người. Mẹ đừng vứt đi mà tội nghiệp!

Nghĩ thấy thương con, bà đành để con lại nuôi, đặt tên là Sọ Dừa. Lớn lên, Sọ Dừa vẫn không khác lúc nhỏ, cứ lăn lông lốc trong nhà, chẳng làm được việc gì. Một hôm, bà mẹ than phiền:

- Con người ta bảy tám tuổi đã đi chăn bò, còn mày thì chẳng được tích sự gì.

Sọ Dừa nghe vậy, liền nói:

- Tưởng gì chứ chăn bò con cũng làm được, mẹ cứ xin phú ông cho con đi chăn bò.

Nghe con giục, bà đến hỏi phú ông. Phú ông ngần ngại, không biết Sọ Dừa có làm được việc. Nhưng nghĩ đến việc nuôi Sọ Dừa ít tốn cơm, công sá chẳng là bao nên đồng ý. Thế là Sọ Dừa đến ở nhà phú ông. Cậu chăn bò rất giỏi, ngày nắng cũng như ngày mưa con nào con nấy bụng cũng no căng. Phú ông lấy làm hài lòng lắm.

Đến vụ mùa, tôi tớ ra đồng làm việc cả. Phú ông sai ba cô con gái đem cơm ra đồng cho Sọ Dừa. Hai cô chị ác độc, tỏ ra coi thường. Chỉ có mình cô út là đối đãi với Sọ Dừa tử tế. Một hôm, cô út vừa mang cơm đến chân đồi thì nghe thấy tiếng sáo véo von. Cô lấy làm lạ, rón rén bước đến gần, rồi nấp sau bụi cây rình xem. Cô thấy một chàng trai khôi ngô đang ngồi trên chiếc võng đào mắc vào hai cành cây, thổi sáo cho đàn bò gặm cỏ. Có tiếng động, chàng trai biến mất, chỉ thấy Sọ Dừa nằm đấy. Nhiều lần như thế, cô út biết Sọ Dừa không phải là người trần, dần đem lòng yêu mến, có của ngon vật lạ đều đem giấu cho chàng.

Cuối mùa ở, Sọ Dừa về giục mẹ đến hỏi con gái phú ông làm vợ. Bà mẹ hết sức sửng sốt, nhưng thấy con năn nỉ, bà cũng chiều lòng, đành kiếm buồng cau mang đến nhà phú ông. Phú ông nghe xong cười mỉa mai:

- Được, muốn cười con gái ta thì phải chuẩn bị đủ một chĩnh vàng cốm, mười tấm lụa đào, mười con lợn béo, mười vò rượu tăm.

Bà mẹ về nói với Sọ Dừa, nghĩ con thôi hẳn việc lấy vợ. Không ngờ, Sọ Dừa bảo mẹ sẽ có đủ những thứ đấy. Đúng ngày hẹn, bà mẹ vô cùng ngạc nhiên khi trong nhà có đầy đủ lễ vật. Lại có cả chục giai nhân ở dưới nhà chạy khiêng lễ vật đến nhà phú ông. Phú ông hoa cả mắt, lúng túng nói với bà cụ:

- Để ta hỏi con gái xem có đứa nào đồng ý lấy Sọ Dừa không.

Lão gọi ba cô con gái ra, hỏi lần lượt từng cô một. Hai cô chị thì bĩu môi, chê bai. Còn cô út thì e thẹn, bằng lòng. Phú ông đành phải nhận lễ và gả cô út cho Sọ Dừa.

Ngày cưới, nhà Sọ Dừa bày cỗ bàn linh đình. Đến lúc rước dâu, không ai thấy Sọ Dừa đâu. Bỗng một chàng trai khôi ngô tuấn tú cùng cô út từ phòng cô dâu đi ra. Ai nấy đều sửng sốt và mừng rỡ, còn hai cô chị thì vừa tiếc nuối vừa ghen tức.

Hai vợ chồng Sọ Dừa sống với nhau rất hạnh phúc. Không những vậy, Sọ Dừa còn tỏ ra thông minh khác thường. Nhờ học hành chăm chỉ, chàng đỗ trạng nguyên và được vua cử đi sứ. Trước khi chia tay, Sọ Dừa đưa cho vợ một hòn đá lửa, một con dao và hai quả trứng gà, dặn phải luôn mang trong người phòng khi cần dùng đến.

Từ ngày em gái lấy được chồng trạng nguyên, hai cô chị ghen ghét. Nhân cơ hội quan trạng đi vắng, họ bày mưu, rủ em gái chèo thuyền ra biển chơi, rồi đẩy em xuống nước. Cô út bị một con cá kình nuốt chửng vào bụng. Sẵn có con dao, cô đâm chết con cá, xác cá nổi lềnh bềnh trên biển rồi dạt vào một hòn đảo hoang. Cô lấy dao khoét bụng cá chui ra, lấy hai hòn đá cọ mạnh vào nhau, bật lửa lên rồi xẻo thịt cá nướng ăn qua ngày.

Một hôm, có chiếc thuyền đi qua đảo, con gà trống gay to:

- Ò ó o… Phải thuyền quan trạng, rước cô tôi về.

Quan trạng cho thuyền vào xem. Hai vợ chồng gặp nhau, mừng mừng tủi tủi. Sọ Dừa đưa vợ về nhà nhưng không cho ai biết, rồi mở tiệc mừng với bà con ngày trở về. Hai cô chị thấy vậy mừng thầm, tranh nhau kể chuyện cô em rủi ro ra vẻ thương tiếc lắm. Đến khi hết tiệc, quan trạng mới đưa vợ ra. Hai cô chị thấy em trở về bình an, vô cùng xấu hổ liền bỏ đi biệt tích.