Hình ảnh vầng trăng sáng soi sáng biết bao câu chuyện vẫn còn hiện diện trong thi ca và văn học. Từ những vầng trăng của một thời thương nhớ “với sông với bể” đến trăng làm bạn, tri kỉ với Bác Hồ. Mặt trăng được nhìn từ nhiều góc độ khác nhau với những đặc điểm riêng biệt.  Đối với Xuân Diệu, ánh trăng không còn mang vẻ đẹp mà đã trở thành ánh trăng hàm chứa triết lý sâu sắc.  “Trăng” của Xuân Diệu là một tác phẩm ngoại lệ với khung cảnh trăng thanh bình, bao la xen lẫn sự bất lực của đôi lứa.

Ngay từ đầu bài thơ, ánh trăng khu vườn đã cho ta thấy rõ hình ảnh đôi lứa, vầng trăng của tình yêu dường như soi rõ sự ngại ngùng, bối rối của chàng và cô gái.

Trong vườn đêm ấy nhiều trăng quá,

Ánh sáng tuôn đầy các lối đi.

Tôi với người yêu qua nhẹ nhẹ…

Im lìm, không dám nói năng chi.

      Chỉ với bốn câu đầu, nhà thơ Xuân Diệu đã vẽ ra được mối liên hệ giữa trăng và người. Vầng trăng sáng “tuôn đầy các lối đi” soi rõ, chỉ đường cho đôi tình nhân mới yêu vẫn còn đang e thẹn, ngại ngùng. Dù vầng trăng đã quen, sao không khí lúc này gượng gạo. Tác giả đặt ra một câu hỏi rằng lẽ nào ánh trăng quá sáng khiến cho những người yêu nhau trở nên im lặng, không dám ngỏ lời. Tưởng rằng cảm xúc phải trào dâng, nên thơ dưới ánh trăng, nhưng giờ đây bao trùm không gian là một bầu không khí im lặng và tĩnh mịch. Chắc hẳn phải có điều gì đó khiến tâm trạng con người ta khó bộc lộ đến vậy.

Thứ tình cảm được mang tiền tình yêu được nhà thơ Xuân Diệu vẽ ra với ánh trăng hồn nhiên xuất hiện cùng với hình ảnh cùng “người thương” dạo bước dưới ánh trăng chiếu vàng.

Bâng khuâng chân tiếc giậm lên vàng,

Tôi sợ đường trăng tiếng dậy vang,

Ngơ ngác hoa duyên còn núp lá,

Và làm sai lỡ nhịp trăng đang.

      Tình yêu trong thơ Xuân Diệu ấy không buông thả mà nó là hình ảnh e ấp của lứa đôi. Nỗi buồn bày tỏ dưới ánh trăng, sợ ánh sáng trắng chói quá, ngại ngùng thổ lộ, rằng người chưa tỏ “hoa duyên còn núp lá” và sợ “lỡ nhịp trăng đang”. Nỗi buồn và sự bối rối này càng khiến cảnh buồn hơn:

Dịu dàng đàn những ánh tơ xanh,

Cho gió du dương điệu múa cành;

Cho gió đượm buồn, thôi náo động

Linh hồn yểu điệu của đêm thanh.

      Ánh trăng dịu êm hát vang giữa trời xanh, gọi gió cùng du dương nhảy múa, mọi sự náo động, ầm ĩ đều bị tan biến thay vào đó là bầu không gian yên tĩnh để tâm hồn hòa cùng “yểu điệu của đêm thanh”...(Xem thêm: https://hocmai360.com/phan-tich-bai-tho-trang-cua-xuan-dieu/)Trong thơ của Xuân Diệu, tình yêu được ví như một khu vườn muôn màu, một bản giao hưởng với mọi loại âm thanh làm cho lòng người phải say đắm. Bởi vậy mà mỗi câu thơ của Xuân Diệu được viết ra như có tâm hồn đồng điệu với trái tim thổn thức của lứa đôi thuở ban đầu. Vậy nên có thể thấy được đây là thứ tình yêu trong sáng, ngây thơ, kèm theo chút mơ mộng của tuổi trẻ:

Chúng tôi lặng lẽ bước trong thơ,

Lạc giữa niềm êm chẳng bến bờ.

Trăng sáng, trăng xa, trăng rộng quá!

Hai người nhưng chẳng bớt bơ vơ.

      Bây giờ tôi và cô ấy có một nhịp mang tên “Chúng ta”. Hai trái tim có lẽ đã cùng chung một nhịp đập, theo bản hòa âm của ánh trăng. Loại tình yêu này nở hoa, vẽ lên những giấc mơ giữa đêm trăng thanh tịnh. Giây phút này dường như muốn ngừng trôi mãi mãi “không bến bờ”. Nhưng ” trăng sáng, trăng xa, trăng rộng quá!” làm tình yêu và giấc mơ hôn nhau không đủ. Hai trái tim ngây thơ “không kém phần bơ vơ” giữa ánh sáng rực rỡ của vầng trăng.