Thời gian trôi đi nhanh, thoáng chốc tôi đã sinh sống ở ngôi làng Đông Xá này hơn bảy mươi năm cuộc đời rồi. Chuyện vui chuyện buồn cứ thay nhau đến. Nhưng chuyện khổ thì mấy năm nay cứ đè nặng ở cái làng này. Đặc biệt là hoàn cảnh nhà chị Dậu – người hàng xóm lâu năm nhà tôi.

Dưới xã hội bất công, chẳng gia đình nào trong làng được ấm no. Gia đình tôi cũng khó khăn, chồng đã mất từ sớm, các con kéo nhau đi làm xa, chỉ mình tôi sinh sống. Cạnh nhà tôi là nhà chị Dậu, hàng xóm láng giềng với nhau nên cũng ngó qua ngó lại. Tôi được chứng kiến nhiều chuyện nên cũng thương chị lắm.

Nhà chị Dậu thuộc hạng cùng đinh trong làng. Nhà vốn đông con, chịu hai cái tang cùng lúc, năm đó lại mất mùa nên đói càng thêm đói. Chị đã phải bán hết cả gánh khoai, đàn chó con vừa đẻ cho nhà Nghị Quế mà vẫn chưa đủ tiền nộp sưu cho chồng. Ngậm đắng nuốt cay, người mẹ ấy còn phải đem cái Tí – con gái lớn của mình ra bán. Xót xa, éo le vô cùng.

Tôi thương chị, thương cả lũ trẻ nên hay chạy sang hỏi thăm, cho gia đình chị mấy thứ linh tinh. Có đêm, tôi giật mình nghe tiếng bọn cai lệ hét bảo chị Dậu ra nhận chồng về.Nghĩ có chuyện không hay, tôi lật đật chạy sang thì thấy anh Dậu như một cái xác bị quăng về nhà. Quân khốn nạn đã hành hạ anh cả tối hôm qua. Tôi thấy thương quá nên lấy một bát gạo cho chị Dậu vay, bảo đem nấu cháo cho chồng ăn. Hàng xóm tắt lửa tối đèn có nhau, một bát gạo với tôi cũng không đến mức quá quan trọng.

Không yên tâm tôi còn chạy sang đến mấy lần, hỏi thăm anh Dậu đỡ chưa rồi giục:

– Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Bảo bác ấy ăn nhanh rồi trốn đi đâu thì trốn.

Chị Dậu cảm ơn, rồi đáp chờ anh Dậu ăn xong sẽ đi ngay. Lúc ấy tôi mới về nhà. Trong lòng vẫn băn khoăn. Liệu gia đình chị có vượt qua được không? Lũ cai lệ phi nhân tính ấy liệu có tha cho anh Dậu hay lại chờ tra tấn tiếp? Trằn trọc ít lâu tôi mới đi ra ngoài một chút.

Những tưởng không có chuyện gì xảy ra, tôi vừa về đến nhà đã nghe tiếng mõ, tiếng tù và inh ỏi. Tiếng bước chân rình tịch vang lên. Chúng nó lại đến rồi. Anh Dậu còn chưa kịp ăn miếng cháo. Lũ tay sai mang roi song, tay thước và dây thừng, sầm sập chạy vào nhà đòi trói anh Dậu. Chúng hung hăng thét mắng. Mặc cho anh Dậu hoảng sợ đã lăn đùng ra phản, chị Dậu vẫn nài nỉ, van xin chúng cho khất đến hôm sau, chúng vẫn hung hắn quyết trói anh Dậu. Lòng tôi cũng bồn chồn khó chịu. Chúng cứ khăng khăng đòi trói anh Dậu, chị Dậu nhảy vào can thì bị chúng bịch vào ngực rồi chúng sấn tới anh Dậu. Tôi nghe tiếng chị cự lại rõ ràng:

- Chồng tôi đau ốm, các ông không được phép hành hạ!

Ốm tha già thả, cái lẽ ở đời bao lâu nay vẫn vậy. Thế mà tên cai lệ độc ác kia chẳng mảy may nghĩ đến. Hắn ra tay đánh bốp vào mặt chị Dậu rồi nhảy phắt đến bên anh Dậu, kiên quyết không buông. Tôi nhìn mà thấy lòng hừng hực lửa nóng. Đúng là quân độc ác, bất nhân.

Nhưng ngay lúc đó, tôi thấy chị Dậu vùng lên, quật tên cai lệ ngã nhào ra đất. Hắn lăn ra mà miệng vẫn thét trói vợ chồng chị Dậu, đáng ghét vô cùng! Tên người nhà lí trưởng còn giơ gậy trong tay trực vụt chị Dậu. Người đàn bà đã nhiều con mà vẫn nhanh như cắt tóm được hắn. Hai bên giằng co rồi áp vào vật nhau. Một hồi lâu sau tôi thấy chị Dậu túm tóc lẳng cho thằng kia một cái ngã nhào ra thềm. Đã mắt biết bao! Quân bất nhân đó, phải đánh cho chúng biết mặt mà bớt hống hách hung hăng. Thế nhưng, tôi vẫn lo cho vợ chồng anh Dậu, đánh nhau với bọn người của chính quyền, sợ không sống yên được với chúng. Anh Dậu ra khuyên ngăn nhưng không được.

- Thà ngồi tù chứ để chúng nó làm tình làm tội mãi tôi không chịu được.

Tôi nghe chị Dậu đáp như vậy và chợt suy nghĩ về nhiều điều hơn. Giọt nước tràn ly, tức nước vỡ bờ. Chị Dậu đã chịu đựng quá nhiều áp bức bất công. Người nông dân chúng tôi thời đại này cũng vậy. Bao giờ cho hết chuỗi ngày khổ đau, có lẽ không chỉ là đấu tranh nội tâm mà còn cần cả hành động mạnh mẽ. Cuộc sống như vậy có khi nào sẽ khá hơn?