Cách đây hơn 20 năm, Nhật Bản vẫn được coi là mô hình mới về kinh tế, đại diện cho cái được gọi là chủ nghĩa tư bản thế  giới trong tương lai. Thế nhưng, giờ đây Nhật Bản đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế ngày càng gay gắt, điều này càng chứng tỏ những lời khẳng định nói rằng Trung Quốc và các “thị trường mới nổi” khác có thể là một cơ sở cho sự ổn định nền kinh tế thế giới, là không có cơ sở.

 

Theo những số liệu thống kê chính thức, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới, sau Trung Quốc và Mỹ, nay đã suy giảm 3,5% trong năm qua. Hiện nay, Nhật Bản đang phải đối mặt với khả năng suy thoái – được xác định là tăng trưởng âm trong hai quí liên tiếp – lần thứ 5 trong 15 năm qua. 

Thủ tướng Noda đã cảnh báo rằng tình hình là “nghiêm trọng” và nói rằng chính phủ đã đối phó với một tinh thần của cuộc khủng hoảng. Nhưng điều đó chỉ càng cho thấy sự bất lực của các chính phủ kế tiếp nhau trong việc thúc đẩy nền kinh tế Nhật Bản từ khi bong bóng bất động sản và tài chính bị vỡ vào đầu những năm 1990. Ông Noda đã quyết định giải tán hạ viện, tiến hành bầu cử sớm vào ngày 16/12 tới.

Sự suy giảm trong quí vừa qua là sự suy giảm lần thứ 7 kể từ khi ngân hàng Lehman Brothers bị sụp đổ vào tháng 9/2008 và từ khi bắt đầu cuộc khủng hoảng tài chính thế giới. Cần lưu ý rằng sự suy giảm 0,9% trong quí vừa qua chủ yếu là do sự suy giảm 0,8% thu nhập từ xuất khẩu, mà Nhật Bản luôn phụ thuộc trong lịch sử thời hậu chiến tranh của mình.

Trong hai thập kỷ qua, nạn suy thoái đã trở thành “sự bình thường mới” của nền kinh tế Nhật Bản. Nhưng sự suy giảm mới đây còn nặng nề hơn những sự suy giảm trước đó, bởi vì đây là lần đầu tiên kể từ khi các con số thống kê này bắt đầu được tập hợp lại vào năm 1985, đất nước này vào quí 3/2012 đã trải qua một sự thâm hụt tài khoản vãng lai ước chừng bằng làn sóng tiền vào và ra khỏi nước này. 

Cán cân thương mại hàng tháng, đã từng xuất siêu trong nhiều năm, nay cũng bị thâm hụt. Vào tháng 8 và 9/2012, 8 trong số 9 loại hàng xuất khẩu của Nhật Bản đã giảm so với cùng thời kỳ năm ngoái. Vốn đầu tư cũng giảm 3,2% trong quí này, giảm mạnh nhất kể từ quí 2/2009, khí đó giảm 5,5%.

Sự suy giảm về kinh tế được thể hiện rõ nét nhất trong các doanh nghiệp lớn của Nhật Bản, mà sản phẩm của chúng luôn được ưa chuộng ở vị trí thống soái trên thế giới. Tập đoàn chế tạo các sản phẩm điện tử Sharp đã ra tuyên bố vào đầu tháng 11/2012 rằng đang có những hoài nghi về việc liệu họ có thể tiếp tục hoạt động sau năm thứ hai bị lỗ kỷ lục. Đây là lần đầu tiên kể từ năm 1950, tập đoàn này đã buộc phải cầm cố các trụ sở ban lãnh đạo của mình và bán các công xưởng cho nước ngoài, buộc phải giảm lương và giảm việc làm. Panasonic cũng gặp khó khăn tương tự và dự báo năm thứ hai liên tiếp bị lỗ, với 10 tỷ USD. Cũng không thoát khỏi tình trạng lỗ như hai công ty điện tử khổng lồ trên, Sony đang chật vật để đứng vững. 

Ba công ty này bị ảnh hưởng nghiêm trọng do việc giảm giá máy thu hình màn hình phẳng và các đồ gia dụng khác. Nếu một phần sự suy giảm trên có thể là do các hãng của Nhật Bản, nhất là các hãng khổng lồ về điện tử, bị các đối thủ nước ngoài cạnh tranh mạnh mẽ, họ bán hàng với giá rẻ hơn để vượt mặt, thì đó còn là do những tiến trình quan trọng hơn đang diễn ra, phản ánh những xu thế bất lợi của nền kinh tế thế giới.