Từ năm 1943, trên mặt trận Thái Bình Dương, phát xít Nhật thất bại liên tiếp. Quân đồng minh Anh đánh lùi quân Nhật ở Miến Điện. Quân Mỹ đổ bộ lên Philippines ngày 20/10/1944, đường liên lạc trên biển của quân Nhật bị quân Đồng minh khống chế. Phát xít Nhật cũng bị sa lầy, bị động đối phó với phong trào kháng Nhật mạnh mẽ trên lục địa Trung Quốc.

Trong đêm 9/3/1945, cùng một lúc trên toàn cõi Đông Dương, Nhật đồng loạt nổ súng đảo chính lật đổ Pháp, Pháp kháng cự yếu ớt ở một vài nơi, còn hầu như buông súng, tháo chạy. Ở miền Bắc, tướng Alexandri chỉ huy một bộ phận trốn sang Hoa Nam (sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, quay về cùng với quân từ Pháp sang, trở lại xâm lược nước ta). Ở Sài Gòn có 17.000 quân Pháp đầu hàng Nhật tại chỗ.

Từ ngày 9 đến ngày 12/3/1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp Hội nghị mở rộng ở làng Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh). Hội nghị nhận định: cuộc đảo chính đã tạo ra một tình hình khủng hoảng chính trị sâu sắc, làm cho những điều kiện của cuộc khởi nghĩa vũ trang chưa chín muồi đang đi đến chín muồi nhanh chóng. Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương mở rộng ra Chỉ thị Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta ngày 12/3/1945.

Chỉ thị này đã được gửi tới tất cả các cấp lãnh đạo các tỉnh phía Bắc, miền Trung, riêng với Đảng bộ Nam Bộ thì tới tháng 5/1945 mới tiếp nhận được.