Có ý kiến cho rằng: "một tác phẩm văn chương đích thực bao giờ cũng ẩn tàng trong nó cái khả năng khơi dậy chất người trong con người và nâng đỡ con người vượt lên chính nó". Thông qua nhân vật lão Hạc và chị Dậu, chúng ta cảm nhận được điều đó. 

Lão Hạc là tác phẩm xuất sắc của Nam Cao. Nhân vật có số phận bất hạnh, nhưng không vì thế mà đánh mất đi phẩm chất tốt đẹp của mình. Dẫu hoàn cảnh sống có kham khổ, nhưng lão vẫn giữ trọn lòng trong sạch. Lão thà chết chứ quyết không phạm vào tiền dành dụm để gửi cho con. Lão thà chết để có thể hối lỗi với cậu Vàng. Nhân vật vượt lên sự sống tầm thường để khẳng định phẩm giá. 

Còn chị Dậu, chị là người phụ nữ khốn khổ dưới ngòi bút của Ngô Tất Tố. Chồng bị đánh đập, chị thương chồng và hết lòng chăm sóc chồng. Ngay cả khi bị đàn áp, chèn ép, chị cũng cố gắng nhẫn nhịn vì chồng. Thế mà kẻ thù tàn ác lại không tha cho chị. Và rồi, khi bị dồn vào thế bí, chị không thể chịu đựng được mà phải vùng lên. Hành động phản kháng của chị chính là hành động của sự sống mãnh liệt.

Tóm lại, qua hai nhân vật chính trong Lão Hạc và Tắt đèn, người đọc thêm hiểu về hoàn cảnh và phẩm chất của nhân vật.